Đầu năm, “ăn cơm mới nói chuyện cũ” vẫn tỏ ra cần thiết như các cụ ta thường khuyên “ôn cố nhi tri tân”. Bước vào 2015, món thịt dê (năm Mùi) đang chờ đón các bậc tài ba và tham vọng xây lâu đài hoàng kim hưởng dụng nhưng coi chừng những kẻ bất lương như lời khuyên của tờ Forbes trong mục hướng dẫn đầu tư.
Lời khuyên cũ nhưng bài học để đời và coi như châm ngôn nên khắc vào nơi dễ thấy nhất mỗi khi đổ tiền vào đầu tư vì kẻ lừa gạt vẫn thường ở chung quanh ta.
Sau đây là phần lược dịch từ bài New Mexico Mini-Madoff Case Provides Lesson For Investors (Vụ lừa đảo dạng Madoff-cỡ nhỏ ở New Mexico là bài học cho các nhà đầu tư) trên tờ Forbes năm 2010.
Mánh mung lường gạt khách hàng không có gì lạ và thường được gọi là Mẹo bịp Ponzi (Ponzi scheme) do Charles Ponzi, một tay đại bịp khét tiếng trong giới tài chính Mỹ đầu thế kỷ 20 và là nhân vật đầu tiên đã thực hiện nó một cách có bài bản.
Thủ đoạn bịp Ponzi rất đơn giản: Dụ kẻ cả tin đầu tư vào một kế hoạch tưởng tượng “một vốn bốn lời” rồi lấy tiền của chính người đầu tư trả lãi cho họ hoặc dùng tiền của người góp vốn trước trả lời cho người sau. Kế hoạch diễn tiến, tháp lừa càng cao (nên mới có tên là pyramid scheme), ngọn tháp càng nhỏ vì tiền lừa gạt được của thân chủ trong thực tế không sinh lời mà thu vào túi kẻ lừa bịp và bị phân tán hoặc ăn xài phung phí và trả lời quá nặng. Lúc kẻ lừa đảo không còn khả năng chi trả, khách hàng nghi ngờ đòi rút tiền về, thế là “tháp” đổ nhào và kẻ đầu tư trắng tay.
Hai tay lừa theo kiểu Ponzi trong những năm đầu tân thiên kỷ nổi tiếng nhất ở Mỹ là Bernard Madoff và Allen Stanford.
Madoff là nhà tài phiệt nổi danh ở Wall Street, từng vào nghề với vai trò chuyên viên đầu tư từ 1960, làm cố vấn tài chính, mở công ty danh vang quốc tế Bernard L. Madoff Investment Securities LLC và là cựu chủ tịch của thị trường chứng khoán NASDAD. Trong mấy chục năm, Madoff giở trò gian lận xây tháp lừa và lừa khách hàng khắp Mỹ quốc ra tới hải ngoại. Những nạn nhân của Madoff phần lớn là những tay giàu có, tinh hoa của giới tài phiệt Mỹ.
Tại sao họ lại dễ dãi tin vào Madoff? Lý do đơn giản là không ai học được chữ ngờ. Hàng chục năm ông ta quá nổi danh, bề ngoài quá giàu, lại có liên hệ với chính giới từ tổng thống tới bộ trưởng, thống đốc và vang danh là tay ăn chơi số một Mỹ quốc.
Nhờ bề ngoài quá bóng bẩy, sang trọng nên tới 2008 lão mới bị rơi mặt nạ, bị truy tố về tội gian lận ra tòa lãnh án tù chung thân.
Một đại gia ở Texas là R. Allen Stanford từng hàng chục năm đóng vai phú quý và đánh bóng tên tuổi. Tài sản riêng của ông ta trước khi vào tù được đánh giá khoảng 2,2 tỷ USD. Ông ta ở những dinh thự sang trọng, đắt giá nhất, ăn mạc bảnh bao nhất, đi xe luých nhất và còn tìm cách chứng minh là hậu duệ của “Leland Stanford”, người thành lập Đại học Stanford nhưng không thành công!
Nhờ bề ngoài bắt mắt, khách hàng đổ tiền vào công ty tài chính của ông ta.
Tháp lừa rung rinh từ tháng 02 năm 2009 khi Ủy ban điều hành chứng khoán của Mỹ có tên là SEC (Securities and Exchange Commission) đệ đơn lên tòa án liên bang Dallas, Texas, buộc tội Stanford, và hai giám đốc điều hành của tập đoàn tài chính Stanford về âm mưu lừa đảo với quy mô lớn tới trên dưới 7 tỷ USD. Nạn nhân từ Texas tới hải đảo Caribbean đã rơi vào tròng trước thủ đoạn rao bán loại “chứng chỉ ký thác” hay CD với lãi suất cao của nhóm Stanford.
“Chứng chỉ ký thác” cũng là cách đầu tư thông dụng của các tay dư tiền bạc mà muốn sinh lời mau. Về nguyên tắc, CD cũng tương tự như một trương mục tiết kiệm (saving account) nhưng định kỳ (hoặc 3, 6 tháng hoặc từ 1 tới 5 năm…) với lãi suất cố định, thường cao hơn lối ký gửi thông thường ở ngân hàng và được bảo đảm “ít nguy cơ hơn trước dao động tài chính”. Khi đáo hạn thân chủ sẽ lãnh cả vốn lẫn lời một lần.
Giới hữu trách của ủy ban điều hành chứng khoán Mỹ vào ngày 17-02-09 cho biết Allen Stanford đã bịa ra một kế hoạch đầu tư để bán 8 tỷ USD “chứng chỉ ký thác” với lời hứa có lãi suất cao nhưng trong thực tế chỉ là hư ảo.
Khi phát giác ra nội vụ, ủy ban điều hành SEC lập tức ra lệnh phong tỏa tài sản của Stanford và ba công ty của ông ta, trong đó có Stanford International Bank có trụ sở ở đảo Antigua thuộc vùng Caribbean, Stanford Group và Stanford Capital Management ở Houston. Cuối cùng, tháng 06 năm 2009 Stanford bị bắt tại nhà bạn gái. Bản án chung thân dành cho tên gian hùng này, nghe nói hắn đang chống án.
Trường hợp Douglas F. Vaughan thì nạn nhân bị lừa lại là những thường dân, tiểu thương, giới hưu trí lên tới 600 người và Vaughan đã móc túi của họ hơn 74 triệu Mỹ kim. Lão đã ra tòa vào năm 2012 và lãnh bản án 12 năm tù. Đối với một tiểu bang nhỏ như New Mexico thì vụ lừa gạt của Vaughan là vụ kinh khủng, nhưng so với Madoff của Wall Street chỉ là thứ “mini-madoff”.
Từ những vụ lừa gạt kể trên, chuyên gia tài chính William P. Barrett đã viết trên tờ Forbes một số kinh nghiệm quý báu sau đây dành cho giới đầu tư:
- Đừng quá tin vào cái mã bề ngoài mà lầm
Douglas F. Vaughan ra đời và trưởng thành ở tiểu bang New Mexico, tốt nghiệp ngành kế toán ở quê hương, rồi mở công ty địa ốc và tài chính nổi tiếng làm ăn rầm rộ với bề ngoài rất đình đám vào hạng số một của tiểu bang, mang tên là Vaughan Company, Realtors, Inc. (VCR) và Vaughan Capital, LLC. Công ty chính có tới 5 văn phòng và 150 nhân viên. Khắp tiểu bang, nhất là ở thành phố Albuquerque, nơi đông dân nhất của tiểu bang, thì chỗ nào cũng có giăng quảng cáo bán nhà bán bán đất do công ty Vaughan chủ quản. Bản thân ông chủ tập đoàn này, như chánh án Starzynski trong vụ xét xử kẻ lừa đảo vào năm 2010 nhận xét: “Bị cáo là một thương gia bề ngoài rất thành đạt của Albuquerque, ai cũng biết tên tuổi và được ưa chuộng”.
Ngoài ra, ông ta “mày râu nhẵn nhụi, áo quần bảnh bao” luôn luôn đeo nhẫn và đồng hồ cẩn hột xoàn đắt giá, lại là chủ một dinh thự đồ sộ với kiến trúc tân kỳ vô cùng ngoạn mục tọa lạc trên 5.300 ft vuông ở một vị trí sang nhất Albuquerque.
Nhiều người đầu tư cho tờ Forbes biết họ bỏ tiền vào công ty Vaughan mà không hề thắc mắc vì hoàn toàn tin tưởng vào tiếng tăm của Vaughan, người từng được báo chí vinh danh là “nhà địa ốc số một trong năm của Albuquerque”.
- Chớ có tham… vì tham thì thâm
Công ty Vaughan tung ra loại chứng thư cam kết (promissory notes) thời hạn 3 năm với lãi suất trung bình là 17,5%. Hết hạn nhà đầu tư có thể lãnh cả vốn lẫn lời và nếu muốn đầu tư nữa thì nhận chứng thư cam kết mới. Ai mà chả ham vì “ngồi mát ăn bát vàng”, vì tiền lời Vaughan đưa ra như mồi câu thơm phức, còn lớn hơn cả lãi suất mà Bernard Madoff và Allen Stanford từng đưa ra để lừa dân cả tin, biển thủ hàng chục tới hàng trăm tỷ Mỹ kim.
Theo tài liệu tại tòa, có lúc Vaughan đề nghị tăng tiền lời lên 25% khiến nhiều nhà đầu tư hoa mắt không biết rằng cài bẫy đã giương ra và sắp sập xuống nuốt chửng họ. Vaughan tán tỉnh các nhà đầu tư rằng ông ta làm ăn có lời nên chia sẻ nguồn lợi với họ, bằng cách cho họ hưởng lợi tức cao vì bản thân ông không tín nhiệm ngân hàng.
- Nên sớm cảnh tỉnh, nếu thấy lợi nhuận tăng mà thời cuộc dao động
Năm này qua năm khác người đầu tư tiếp tục tái đầu tư nhận chứng từ cam kết vì Vaughan vẫn giữ mức lãi suất cao và dần dần cao hơn trước. Ngay cả trong những năm 2000, khi lãi suất trên toàn quốc tụt dốc khá rõ, nhưng Vaughan vẫn cho nhà đầu tư hưởng lời như bình thường. Trước chiêu bài này, ai có thể bỏ Vaughan mà đi!
Họa may chỉ những ai băn khoăn đắn đo khi thấy cách làm ăn có gì không ổn.
- Nên đòi vật thế chấp thuyết phục
Một cố vấn tài chính của Albuquerque là Rob Burpo tiết lộ chính Vaughan đã đích thân chèo kéo ông ta đầu tư với lời hứa cho hưởng lãi suất 25%, nhưng không thành công. Vì Burpo nghi ngờ tài sản mà Vaughan dùng để thế chấp (collateral) là địa ốc nhưng chúng không rõ ràng về giá trị. Thường thì ông ta đưa ra vật thế chấp là một dãy nhà cho mướn hỗn tạp và chính cơ ngơi ông ta đang ở. Vaughan đã dùng đi dùng lại những tài sản này để lừa khách hàng. Trong khi căn nhà của Vaughan thực sự chỉ trị giá 3,25 triệu Mỹ kim mà ông ta còn nợ thế chấp tới 79 triệu USD.
- Đừng quá tin rằng quyền lợi của mình sẽ được bảo vệ
Theo luật của tiểu bang New Mexico thì chứng từ cam kết phải được đăng ký như chứng khoán và đòi hỏi các hình thức công khai với khách hàng. Chứng từ cam kết của Vaughan không đăng ký. Hai lần trong thập niên 1990 ông ta làm đơn xin miễn việc này với lý do: vì số nhà đầu tư vào công ty của ông chưa tới 25.
Nhưng ít ra ở New Mexico giới hữu trách điều hành chứng khoán đã sớm khám phá ra lối làm ăn ngoắt ngoéo của Vaughan chứ không như các chuyên viên của ủy ban điều hành chứng khoán SEC đã bỏ qua hàng trăm nguồn tin trong hàng chục năm về thủ đoạn của Bernard Madoff nên tên cáo già này đã cuỗm của biết bao tay tài phiệt và người dân bình thường của Mỹ hàng chục tỷ Mỹ kim và khi bị phám phá thì vào tù với bản án 150 năm!
- Đừng đổ cả gia tài vào một mối đầu tư
Nhiều nhà đầu tư ở Vaughan bán đổ bán tháo cửa hàng nhỏ của mình vì buôn bán không kiếm lời bằng bỏ tiền vào Vaughan Company, trong đó có nhiều vị cao niên hồi hưu, họ mang tất cả trứng vàng dành dụm bao nhiêu năm cho vào ổ cáo. Thế là mất toi cả chì lẫn chài khi Vaughan Company tuyên bố vỡ nợ. Cũng chỉ tại lãi suất của VCR quá hấp dẫn nên chẳng ai có ý lấy tiển ra để đầu tư vào các ngành khác. Thực là bài học nhức nhối suốt đời.
- Coi chừng bọn cò mồi
Nhiều nhà đầu tư nhớ lại rằng trước khi bỏ tiền ra đổ vào Vaughan Company họ từng dự nhiều cuộc hội thảo về đầu tư, và về cách làm giàu mà sau này mới biết là do Vaughan Company, Realtors (VCR) ngầm tổ chức để quảng cáo cho công ty. Phải chăng những người dàn dựng các cuộc hội thảo loại này đã kín đáo ăn huê hồng của VCR. Có bắc thang lên hỏi ông Trời mới rõ!
Chu Nguyễn
