Làm cách nào để cải thiện cơ hội phát triển quần xã vi sinh vật có lợi cho sức khỏe trong ruột của trẻ trong khi vẫn đảm bảo đủ vệ sinh? (Credit: ABC Licensed) .
Ý tưởng con người cần tiếp xúc với vi khuẩn và vi trùng khi còn thơ ấu là chủ đề của nhiều cuộc tranh luận. Vậy ‘giả thuyết vệ sinh’ là gì?

Nghe có vẻ vô lý nhưng trẻ nhỏ không tiếp xúc với vi-rút, vi khuẩn và ký sinh trùng trong những năm đầu đời có thể ảnh hưởng tiêu cực tới sức khỏe hay ít nhất đó là giả thuyết về vấn đề vệ sinh.

Ý tưởng gây nhiều tranh cãi này cho rằng nỗi ám ảnh về sự sạch sẽ và môi trường vô trùng xung quanh làm tăng các bệnh dị ứng và tự miễn dịch trong vài thập kỷ qua.

Giáo sư chuyên ngành dạ dày-ruột Timothy Florin từ Đại học Queensland và Bệnh viện Mater, Brisbane, cho rằng khái niệm ‘giả thuyết vệ sinh’ đã được bàn tán rất nhiều nhưng nhìn chung xoay quanh tác động tới sức khỏe nếu trẻ không tiếp xúc với mầm bệnh khi nhỏ.

“Cơ sở của giả thuyết là hệ miễn dịch đã tiến hóa theo thời gian như một cơ chế bảo vệ chống vi khuẩn và vi-rút. Các vi sinh vật này cùng tiến hóa với con người, tương tự như chó và động vật nuôi trong nhà. Chúng đã quen được nhìn thấy nhau,” giáo sư Florin nói. “Trong quá trình phát triển, chúng ta đã quen với một số loại vi-rút ở một số thời điểm nhất định. Không thấy vi-rút ở thời điểm đó gần giống như bỏ lỡ một bài toán tại thời điểm quan trọng trong thời thơ ấu – đứa trẻ đã mất đi một số yếu tố miễn dịch.”

Giả thuyết mới xuất hiện

Nhà nghiên cứ bệnh dịch David Strachan đưa ra giả thuyết về vấn đề vệ sinh vào thập niên 1980 sau khi ông nghiên cứu hơn 17 ngàn trẻ em Anh đề tìm hiểu hiện tượng sốt vàng da tăng dần ở Anh thời kỳ hậu chiến. Trong nghiên cứu, ông nhận thấy một diễn biến đáng chú ý.

Đứa trẻ có anh/chị lớn ít có nguy cơ bị sốt vàng da hay mắc bệnh eczema trước tuổi 23. Ông Strachan phát hiện thấy đó là yếu tố nguy cơ quan trọng nhất trong việc xác định liệu đứa trẻ có bị dị ứng hay không. Ông Strachan kết luận chắc hẳn phải có một yếu tố bảo vệ nào đó được truyền từ anh/chị sang em.

“Kết quả quan sát này có thể được giải thích nếu bệnh dị ứng được phòng ngừa từ thời thơ ấu, lây truyền qua tiếp xúc kém vệ sinh với anh/chị hoặc nhiễm trước khi sinh do người mẹ bị nhiễm bệnh khi tiếp xúc với con lớn,” ông Strachan viết trên Tạp chí Y khoa Anh số ra ngày 18/11/1989.

Kể từ đó, các nghiên cứu khác phát hiện thấy mối liên hệ giữa các khía cạnh khác nhau trong tiêu chuẩn sống ở phương Tây với một số bệnh dị ứng, trong đó có bệnh eczema (phong/lác da), hen suyễn, dị ứng thực phẩm hoặc các dạng bệnh tự miễn dịch như bệnh tiểu đường loại 1.

Nghiên cứu cũng cho thấy trẻ sinh ra trong các gia đình di cư tới các nước phương Tây có nguy cơ mắc bệnh dị ứng gia tăng. Một số yếu tố như đi nhà trẻ hay nuôi vật nuôi có thể hỗ trợ giảm nguy cơ mắc bệnh dị ứng.

Vi sinh vật đường ruột

Giáo sư chuyên ngành miễn dịch học Barbara Fazekas cho rằng giả thuyết vệ sinh mang tính tổng thể và bao hàm tất cả những ‘tai ương thời hiện đại’.

“Hiện nay, giả thuyết vệ sinh đề cập đến tất cả những gì chúng ta muốn nói – chúng ta quá sạch sẽ, chúng ta ăn đồ ăn nhanh và làm nhiều việc khác,” bà Fazekas, nghiên cứu sinh chính tại Học viện Thế kỷ Nghiên cứu Thuốc Điều trị Ung thư và Sinh học Tế bào thuộc Đại học Sydney, cho biết.

Tuy nhiên, nhận xét nghiên cứu của giáo sư Strachan chỉ ra sự khác biệt trong nguy cơ dị ứng của các anh chị em trong cùng gia đình, bà Fazekas cho rằng ‘không có yếu tố nào mà xã hội đang bị phê phán có thể ảnh hưởng tới gia đình theo hướng đó’.

Bà Fazekas tự coi mình là ‘người theo giả thuyết vệ sinh thuần túy’. Bà tin rằng yếu tố bảo vệ giáo sư Strachan đang tìm kiếm là quần thể vi sinh vật trong đường ruột và vai trò quan trọng của nó trong chức năng miễn dịch.

“Ruột có bề mặt rất lớn và phần lớn hệ miễn dịch của con người tập trung vào đường ruột. Sự tương tác này là phản ứng miễn dịch mạnh nhất diễn ra trong cơ thể con người ở mọi thời điểm,” bà Fazekas nhận xét.

Trước khi sinh, ruột của trẻ hoàn toàn vô trùng nhưng trong khi sinh và vài ngày đầu tiên sau khi chào đời, ruột bắt đầu phát triển những loại vi sinh vật cần thiết. Yếu tố ảnh hưởng tới sự phát triển của hệ sinh vật trong ruột này bao gồm cách sinh (sinh thường hay sinh mổ), tiếp xúc sớm với cha mẹ và anh chị em, đứa trẻ hay mẹ có sử dụng kháng sinh hay các loại thuốc khác trong bệnh viện hay không.

Bà Fazekas tin rằng quần thể vi sinh vật trong ruột phát triển từ đầu đời và tồn tại trong suốt cuộc đời. Các vi sinh vật này hàng ngày ảnh hưởng tới và giúp tăng cường hệ miễn dịch trong cả cuộc đời mỗi người.

“Tôi nghĩ quy trình này sẽ giúp các tế bào thích nghi tại mọi thời điểm chứ không phải hiện tượng xảy ra khi bạn cảm lạnh hoặc bị ho,” bà Fazekas nhận định.

Sống lành mạnh và vi khuẩn đường ruột

Làm cách nào để cải thiện cơ hội phát triển quần xã vi sinh vật có lợi cho sức khỏe trong ruột của trẻ trong khi vẫn đảm bảo đủ vệ sinh? Bà Fazekas cho rằng điều đó không đơn giản như ăn bụi bặm. “Hầu hết các vi sinh vật sống trong ruột người đều thích nghi với môi trường sống trong đó. Bạn có được chúng từ người khác chứ không phải từ bụi bẩn,” bà Fazekas nói.

Theo quan điểm của bà, anh/chị có thể hỗ trợ như báo cáo về giả thuyết vệ sinh ban đầu minh họa hoặc trẻ cần được tiếp xúc với nguồn quần sinh vật đa dạng khi còn nhỏ như đi nhà trẻ. Nghiên cứu cũng cho thấy nuôi vật nuôi hay sống ở trang trại cũng có thể hữu ích.

Mặc dù vậy, giáo sư Florin khuyến cáo giả thuyết vệ sinh không nên là cách bao biện cho vệ sinh kém: “Vệ sinh rất quan trọng trong các tình huống như có một loại vi trùng có hại nào đó ở xung quanh. Thế nhưng ở trong nhà, nơi không có các loại vi trùng nguy hiểm, tôi cho rằng vệ sinh không quá quan trọng.”
Source: ABC Australia