Florida là tiểu bang miền nam được nhiều người biết đến nhờ nắng ấm quanh năm. Đặc biệt với những người sống ở miền bắc thì đây là nơi lý tưởng để làm kiếp “chim trốn tuyết” (snow birds) chạy đến tạm trú cho qua mấy tháng mùa đông lạnh giá. Ngoài ra, Florida còn nổi tiếng nhờ có những bãi biển tuyệt đẹp, nước xanh rì, cát trắng phau, chạy dài hút mắt và những vườn cam bát ngát trái vàng.
Dạo gần đây Florida lại được nhiều người nhắc tới hơn nữa, nhưng không phải với những hình ảnh tốt đẹp trên mà toàn là những chuyện không hay chút nào: hết bệnh Zika đến bão Hermine vừa đổ bộ vào bờ sau một thập niên vắng bóng, và giờ thì lại tiếp tục nói đến Zika. Với trường hợp nhiễm bệnh mới nhất nay đã lan ra tới khu Miami Beach, nơi tụ tập rất đông du khách, làm cho chính quyền địa phương và các cửa hàng buôn bán đang sợ sốt vó, vì du khách mà ngại nhiễm Zika không dám đến chơi thì kể như kinh tế của khu vực này, lệ thuộc gần như hoàn toàn vào các dịch vụ du lịch, sẽ bị méo mặt ngay. Hơn nữa, nó còn làm cho cuộc sống của người dân cũng không được yên tâm. Ai mà không lo sợ khi căn bệnh này vẫn chưa có thuốc chữa.
Con vi khuẩn Zika một thế kỷ trước còn ở đâu đó trong một cánh rừng của Phi châu. Đùng một cái nó tới Brazil lúc nào không hay và bắt đầu tác yêu tác quái tại khu vực Nam Mỹ này từ suốt năm ngoái. Và nay thì nó đã tới Mỹ, hay nói cho chính xác hơn là đã tới Florida, và nay mai có thể sẽ lan qua các tiểu bang kế cận.
Thủ phạm chính làm cho căn bệnh lây lan chính là con muỗi vằn Aedes, loại muỗi có mang theo trong người những con vi khuẩn Zika. Có thể nói Aedes là con vật đang làm cho nhiều người dân trên thế giới vừa ghê sợ vừa ghét cay ghét đắng và tự hỏi tại sao trên đời lại có một loài động vật không làm được việc gì có lợi mà chỉ gieo rắc kinh hoàng cho nhân loại. Đã vậy thì cứ giết tiệt nó đi cho xong chứ giữ làm gì cái của nợ này.
Nói thì dễ nhưng làm mới khó. Những con vật khổng lồ như loài voi hay tê giác giết mới dễ chứ loài muỗi bé tí ti thì tiêu diệt thế nào cho hết.
Muỗi thường bị gán cho là con vật nguy hiểm nhất trên đời – hơn cả hùm, beo, rắn, rết, cá mập, cá sấu v.v… Và mặc dù là một trong những con vật nhỏ bé nhất, chúng có thể mang theo những căn bệnh gây chết người. Tệ hại nhất là căn bệnh sốt rét, giết chết khoảng 600,000 người mỗi năm, và khoảng 200 triệu người phải nằm liệt giường trong nhiều ngày. Nó đe dọa tới sức khỏe của một nửa dân số trên thế giới, và làm thất thoát nhiều tỉ Mỹ kim trong sản xuất. Một số căn bệnh khác do muỗi lây lan gồm có sốt xuất huyết, sốt vàng da, và viêm não.
Hiện người ta biết có khoảng hơn 3,600 giống muỗi, và muỗi có mặt ở khắp mọi khu vực trên thế giới ngoại trừ Nam Cực vì quá lạnh. Trong những tháng nóng thích hợp cho việc sinh sản, muỗi là loài động vật có dân số nhiều hơn tất cả mọi loài động vật khác trên trái đất, ngoại trừ mối và kiến.
Mặc dù muỗi ảnh hưởng đến đời sống của con người nghiêm trọng dường ấy, người ta lại rất ít khi chú ý đến nó. Ví như loài cá mập mỗi năm cắn chết khoảng chục người và được giới truyền thông loan tin khắp nơi. Nhưng loài muỗi giết chết người nhiều hơn con số đó tới 50,000 lần thì lại chả thấy ai nói đến, và phải chờ cho tới khi một căn bệnh nguy hiểm như Zika xuất hiện và vẫn chưa có thuốc chữa thì người ta mới hoảng hồn.
Thực ra, nói là không chú ý hay quan tâm thì không đúng hẳn. Hơn một thế kỷ qua, kể từ khi loài người khám phá ra muỗi chính là nguyên nhân gây ra một số căn bệnh chết người thì người ta đã dùng đủ mọi cách để ngăn chặn muỗi – từ giăng mùng ngủ ban đêm, nhà đóng thêm cửa lưới cho đến xịt thuốc diệt trừ – nhưng muỗi vẫn tràn lan khắp nơi, đặc biệt là ở những xứ có thời tiết nóng ẩm, như một thứ hung thần khủng bố.
Hiện đang có một số nghiên cứu trên một kỹ thuật mới được gọi là “biến đổi di tố” (gene-editing) có thể cho phép các khoa học gia tìm cách làm cho dân số muỗi suy giảm từ từ và cuối cùng là bị tiêu diệt. Một số nghiên cứu cho thấy có những dấu hiệu hứa hẹn thành công và việc xóa sổ hẳn loài muỗi có thể trở thành hiện thực.
Theo giáo sư Zach Adelman của viện đại học Texas A & M, một trong những nhà nghiên cứu về kỹ thuật trên, cho biết nhóm nghiên cứu đang phát triển một kỹ thuật biến đổi di tố của giống muỗi vằn Aedes để khi giống muỗi này đẻ trứng, nở thành lăng quăng và sau đó lột xác thành muỗi, nhưng chỉ toàn là… muỗi đực.
Và cứ thế, chỉ chừng vài ba thế hệ, giống muỗi vằn này sẽ không còn muỗi cái để sinh sản, kết quả là muỗi vằn Aedes sẽ bị tuyệt diệt và loài người giải quyết xong một cuộc khủng hoảng y tế toàn cầu. Bởi vì chỉ có muỗi cái là biết chích người và lây truyền bệnh.
Một cuộc nghiên cứu của công ty Oxitec Ltd. sử dụng một kỹ thuật khác là làm cho giống muỗi Aedes tự hủy chính nó bằng cách thay đổi di tố ở con muỗi đực để sinh sản ra những con muỗi con yếu không thể sống được hoặc không thể sinh sản tiếp được.
Kỹ thuật của Oxitec Ltd. không có tác dụng mạnh như kỹ thuật biến đổi di tố nói ở trên, bởi vì kỹ thuật này chỉ giết được một thế hệ muỗi. Do đó, giống muỗi đã được thay đổi di tố của Oxitec cứ phải được thả ra thường xuyên thì mới có hiệu nghiệm.
Công ty này khoe rằng họ đã cho thử ở Brazil, Panama và Cayman Islands, nơi con muỗi thử nghiệm của Oxitec được thả ra trong một khu vực nhỏ và đã cắt giảm dân số muỗi Aedes trong khu vực này khoảng hơn 90%.
Một cuộc thử nghiệm khác của công ty Oxitec Ltd. trong cùng thời gian một năm trước đó tại khu vực Piricicaba, Brazil, cho thấy các trường hợp bệnh sốt xuất huyết đã giảm 91%.
Tháng 12 năm ngoái, các nhà nghiên cứu của Đại học Imperial tại London công bố trên tờ Nature Biotechnology rằng họ đã thí nghiệm cho đổi cấu trúc di truyền trên loài muỗi Anopheles và có thể làm cho dân số của giống muỗi này giảm sút mạnh. Đây là giống muỗi mang theo vi khuẩn gây ra bệnh sốt rét chết người.
Các nhà nghiên cứu cho biết kỹ thuật của họ là cho phá vỡ cấu trúc di tố có liên quan đến việc sản xuất trứng trong những con muỗi cái, sau đó tạo ra một di tố khác truyền xuống cho những con muỗi con. Những con muỗi cái Anopheles của lớp thế hệ con cháu mang theo loại di tố mới trở nên vô sinh, và số muỗi này sau đó sẽ từ từ giảm.
Hiện nay, tổ chức Gates Foundation của ông bà tỉ phú Bill Gates đang đầu từ $75 triệu vào một dự án có tên là Target Malaria, một phần để giúp chuẩn bị những phòng thí nghiệm tại Phi châu như Mali, Burkina Faso và Uganda, đặt cơ sở để huấn luyện nhân viên thực hiện những cuộc thí nghiệm tại chỗ. Kỹ thuật biến đổi di tố trong muỗi nếu thành công có thể sẽ được cấp giấy phép đưa vào sử dụng rộng rãi trong vòng một thập niên tới.
Tuy nhiên, vẫn có một số nhà khoa học tỏ ra nghi ngờ về sự thành công của kỹ thuật này một khi được đem ra áp dụng qui mô hơn. Hơn nữa, họ còn lên tiếng kêu gọi các nhà nghiên cứu cần phải xem xét kỹ lưỡng về nguy cơ có thể gây ảnh hưởng xấu lên môi trường và nguồn thức ăn cho một số loài động vật khác một khi loài muỗi này biến mất vĩnh viễn. Có thể phải mất thêm nhiều năm nữa để thực hiện thêm nhiều cuộc nghiên cứu, thử nghiệm và quan sát trước khi những con muỗi đã cho biến đổi di tố được thả vào môi trường thiên nhiên.
Theo ý kiến của nhà nghiên cứu Gregory Kaebnick, thuộc trung tâm nghiên cứu Hasting Center, thì người ta không nên bắt bất cứ một giống động vật nào phải tuyệt chủng chỉ vì một lý do nào đó, cho dù đó là nỗ lực ngăn chặn một nguy cơ có thể đưa đến những hậu quả nghiêm trọng cho vấn đề y tế công cộng.
Các nhà nghiên cứu về côn trùng cho biết trong số nhiều ngàn giống muỗi thì thực ra chỉ có vài chục giống là lây truyền vi khuẩn và ký sinh trùng gây bệnh hoặc gây chết người. Thậm chí có một số giống muỗi nguy hiểm cũng biết làm công việc thụ phấn cho cây cỏ, và là nguồn thực phẩm cho một số loài động vật khác. Mặc dù vậy, muỗi thường không phải là nguồn thực phẩm chính bởi vì nó quá nhỏ nên sẽ không ảnh hưởng mấy tới dây chuyền thực phẩm của các giống vật khác. Một con dơi phải ăn hết vài ngàn con muỗi thì mới bằng ăn một hai con bướm.
Vào thập niên 1940, giới chức y tế Hoa Kỳ đã từng tuyên bố khai chiến với loài muỗi Aedes và cố diệt cho bằng được giống côn trùng này bằng những chiến dịch xịt thuốc rất quy mô, trong đó có loại thuốc xịt DDT cực mạnh. Nhưng rồi đến thập niên 1970, các chiến dịch diệt muỗi hầu như bị bãi bỏ. Nó quá tốn kém, nhiều người còn lo ngại ảnh hưởng đến sức khỏe do hóa chất DDT có trong thuốc, và hơn hết là thiếu sự hậu thuẫn của chính phủ cũng như dân chúng. Kể từ đó, giống muỗi này lại tiếp tục sinh sôi nảy nở ở một số khu vực.
Mặc dù đã từng bị thất bại trong nỗ lực diệt muỗi trước kia, nhưng lần này người ta vẫn có quyền hy vọng là sẽ thành công. Nếu một ngày nào đó những con vật vừa đáng sợ lại vừa đáng ghét này không còn nữa thì chắc cũng chẳng ai thèm tiếc thương mà nên vui mừng mới đúng. Và thế hệ con cháu chúng ta sau này nếu có muốn tìm hiểu hình dạng loài muỗi ra sao thì chỉ cần tìm tới những bảo tàng viện khoa học nơi xác khô của những con muỗi được trưng bày trịnh trọng trong những tủ kính có đèn chiếu sáng. Lần này chúng sẽ nhìn những xác muỗi bằng thái độ dửng dưng chứ không đến nỗi kinh hãi như chúng ta hiện nay mỗi khi thấy muỗi.
Huy Lâm
