Một cảnh trong phim "Santa và Andres" Youtube
Chế độ cộng sản Cuba, từ nửa thế kỷ nay, buộc người dân phải tin tưởng tuyệt đối vào một cách kể duy nhất về lịch sử, một lịch sử chính thống tôn vinh « lãnh tụ tối cao » Fidel Castro. Ký ức về « những người ly khai », « những người có suy nghĩ khác » hết thảy đều bị chôn vùi. Tuy nhiên, kể từ khi Fidel Castro mắc bệnh, rồi qua đời, quan hệ với Hoa Kỳ được nối lại, người Cuba tìm cách đến với những mảng khuất của lịch sử. Le Monde giới thiệu ba bộ phim, ra mắt mới đây tại một cuộc hội ngộ của điện ảnh Mỹ Latinh ở Toulouse (Pháp), cho thấy « khát khao » trở lại « những đề tài cấm kỵ », để khỏa lấp « những lỗ trống » mà lịch sử chính thống đã tạo ra.
Bài « Những lỗ trống ký ức trong lịch sử chính thống Cuba » nhận xét : «… kể từ khi Fidel Castro lâm bệnh, rồi chết,… cỗ máy tuyên truyền Cuba không còn có đất vận hành. Việc tái lập quan hệ ngoại giao với Mỹ đã tước đi của chế độ này một kẻ thù truyền kiếp. Chủ nghĩa dân tộc, tàn tích cuối cùng của chủ nghĩa Castro đang suy tàn, không còn khiến đám đông phấn khích ». Bất chấp những khó khăn trong cuộc sống hàng ngày, nhiều người Cuba « bắt đầu suy nghĩ bằng chính cái đầu của mình », « tìm kiếm các nguồn thông tin ngoài luồng, để xây dựng các dự án mới và thảo luận về tương lai ». Do các phương tiện truyền thông chính thức vẫn bị chế độ kiểm soát, họ tìm cách thể hiện qua các mạng xã hội, qua văn hóa.
« El Acompagnante » (Người đồng hành), bộ phim Cuba của Pavel Giroud ra mắt tại Pháp hồi tháng 8/2016, kể về cuộc gặp trong trại giam những người mắc bệnh Sida, giữa một quân nhân nhiễm bệnh tại châu Phi và một võ sĩ quyền Anh giải nghệ, được giao nhiệm vụ cai quản người bệnh. Các trung tâm bệnh nhân Sida tại Cuba do quân đội trực tiếp điều hành và quản lý. Có tính phê phán, nhưng bộ phim truyện này được đánh là « quá hàn lâm », và « chủ nghĩa Lê Nin gia trưởng » đã không thực sự bị nghi ngờ, vấn đề người đồng tính bị đàn áp đã bị bỏ qua.
Ngược lại, phim « Santa y Andrés » (Santa và Andres) của đạo diễn Cuba Carlos Lechuga trực diện nói đến vấn đề này. « Santa và Andres » bị cấm tại Cuba kể từ ngày 14/10/2016. Phim nhắc lại một thời kỳ mà các trí thức « hư hỏng » bị sa thải, truy tố, bị gạt ra bên lề xã hội. Nhà văn Andres bị án tù 8 năm, ông bị cô lập tại một vùng nông thôn hẻo lánh. Rồi chính quyền cử một phụ nữ nông dân chất phác tên Santa để theo dõi ông. Đối với Santa, nhà văn Andres vừa là một « tên phản cách mạng », và nghiêm trọng hơn nữa là một « maricon » (tức một kẻ pê-đê).
Thế rồi hai kẻ cô đơn - vốn rất khác nhau về mọi mặt – đã xích lại gần nhau. Giống như bộ phim nổi tiếng « Trái dâu tây và kẹo Sô-cô-la » (1993), chủ đề thực sự của phim là khả năng đối thoại, thậm chí là quan hệ tình cảm giữa những người Cuba « vốn đối lập nhau về mọi thứ ».
Vấn đề người đồng tính tưởng như đã được giải tỏa, kể từ khi La Habana trở thành một « điểm du lịch gay ». Con gái của chủ tịch Raoul Castro là người hết sức ủng hộ cộng đồng LGBTI (những người đồng tính, lưỡng tính, chuyển giới). Thế nhưng việc bộ phim mới đây bị cấm cho thấy vấn đề « đồng tính » vẫn còn nhạy cảm. Lý do là, phim đã chạm thẳng vào một sự thật lịch sử giai đoạn cuối những năm 1960. Đó là khi hàng nghìn người đồng tính bị giam giữ trong các trại tập trung của quân đội.
Người Cuba, dù rất khác nhau, sẽ đến được với nhau
Le Monde dành phần cuối để giới thiệu về bộ phim « En un rincon del alma » (Trong một góc khuất của tâm hồn), dựa trên những lời chứng của cố nhà văn Cuba Elisio Alberto. Trong cuốn phim tài liệu này, Elisio Aberto đã làm sống lại dòng chảy lịch sử Cuba, nối liền giai đoạn trước và sau cuộc cách mạng 1959, đưa Fidel Castro lên nắm quyền.
Theo ông, chính sự du nhập ý thức hệ Liên Xô « đã đặt dấu chấm hết cho những năm lãng mạn cách mạng đầu tiên ». Nhưng nhà văn cũng tin rằng, chủ nghĩa độc đoán của Fidel bắt nguồn từ cuộc khởi nghĩa, « hai Cuba đối lập rốt cục sẽ tìm được nhau, lắng nghe nhau ».
Vượt lên trên tất cả là khát khao của giới trí thức muốn gây dựng một tinh thần « đối thoại giữa những người Cuba ở tất cả các phía », « khát vọng hòa giải dân tộc ». « Không hận thù, không khao khát trả thù, chỉ có một nhu cầu sự thật », bởi « hận thù là thất bại của trí tưởng tượng », như lời nhà văn Mỹ Graham Greene.
Theo RFI