Người xưa có câu: “Mua danh ba vạn, bán danh ba đồng”, ý muốn nói việc tạo dựng thanh danh, uy tín là khó khăn hơn rất nhiều so với việc làm mất đi thanh danh, uy tín đó. Phải tốn nhiều công lao, hy sinh mới có được hình ảnh tốt đẹp được xã hội chấp nhận và chỉ chút sơ sẩy là bao thành quả biến mất, còn mang tiếng xấu.
Dù sao danh quả có thể mua được. Xưa kia, người giàu bỏ tiền ra mua như bá hộ là một chức hàm. Có được hàm ấy phải là người giàu có vì ngoài số tiền bỏ ra mua hàm, quà cáp cho chức sắc làng xã lại còn khao mừng. Thế nhưng tiền bạc bỏ ra mua danh cũng bõ vì sau đó có việc ra đình thì cụ Bá, ông Hàn… mới được ăn trên ngồi trước, được dân làng kính nể trọng vọng. Người mua chức Hàn được cấp một thẻ ngà mà dù chỉ là cậu bé mười mấy tuổi nhưng khi đeo thẻ ấy ra ngoài đường, ai thấy đều phải khoanh tay chào “cụ”.
Thời buổi nào đều có thể mua danh bởi nó không chỉ đánh bóng tên tuổi mà còn để thăng tiến trong công việc, dễ kiếm lợi nhiều hơn.
Gần đây, ca sĩ Ngọc Sơn nộp đơn gia nhập vào hội Nghệ nhân và Thương hiệu Việt Nam và chỉ sau đó năm ngày, được tặng bằng khen với danh hiệu rành rành vì “đã có nhiều hoạt động xuất sắc trong công tác xây dựng thương hiệu vì sự nghiệp bảo tồn, phát triển Di sản văn hóa VN…”. Ca sĩ hãnh diện, quỳ dâng tặng đấng sinh thành tấm bằng chứng nhận lộng kiếng nhân dịp sinh nhật, ngay trên một sân khấu khá quy mô mặc dù trong thực tế không hề có chức “giáo sư âm nhạc”.
Việc phong giáo sư này được đưa tin rầm rộ trên báo chí khiến không khỏi dư luận dấy lên đặt câu hỏi. Biết là giáo sư ngày nay dễ dàng hơn, không khó khăn như xưa nhưng việc một ca sĩ làng nhàng được phong hàm “giáo sư” thật khó hiểu.
Ca sĩ trả lời: “Tôi đủ tư cách làm giáo sư vì tôi đã làm giáo sư tại Nhật Bản đã lâu”. Câu tuyên bố đầy thách thức nhưng rất chung chung. Rõ ràng chẳng ai rỗi hơi điều tra xem ca sĩ đi Nhật hồi nào, làm giáo sư ở đâu.
Xưng là danh ca, ông hoàng nhạc sến…hay gì gì đó cũng được, miễn cứ yên ổn trong lãnh vực của mình thì không sao nhưng đụng tới “giáo sư” là… to chuyện. Bao giờ lố quá làm thiên hạ nóng máu. Anh thợ giày chớ lên cao quá chiếc giày là vậy!
Vả danh giáo sư âm nhạc này không được cấp bởi một đơn vị âm nhạc mà từ Hội Thương hiệu VN khiến thiên hạ liên tưởng tới các thương vụ. Cứ việc cứ nộp cái đơn và… một khoản tiền nào đó thì sẽ được như ý. Thí dụ như “bà Ba bán bánh bèo bên bãi biển” được giấy chứng nhận “nghệ nhân bánh bèo bãi biển”. Xe bánh mì của anh Tư ở đường Đinh Công Tráng xin cái giấy “thương hiệu bánh mì vùng Tân Định”!!!
Thấy dư luận ồn ào chỉ trích, Hội Thương hiệu vội vã phân trần: “Anh ấy khai thế nào thì chúng tôi ghi thế thôi”. Tức là hễ ai khai giáo sư, Hội đánh máy “giáo sư” vào Bằng Khen, ai khai tiến sĩ, thạc sĩ thì ghi nhận tiến sĩ, thạc sĩ… Nói chung Hội Thương hiệu không làm nhiệm vụ xét tuyển, chứng nhận bằng cấp, học hàm, lại càng chẳng có thời giờ đâu đi kiểm tra các lời khai đúng hay sai. Nhiệm vụ của Hội đơn giản chì là phát Bằng Khen theo lời kê khai bất kỳ. Còn đúng hay sai kệ người khai chịu trách nhiệm chứ Hội chẳng có lỗi gì. Chẳng may bị khui ra, đương sự đành muối mặt chút đỉnh rồi mọi việc cũng chìm xuồng, còn không thì chẳng mất chút xíu công xá học hành, nghiên cứu, cứ im ỉm nghiễm nhiên hưởng thụ tiếng thơm từ danh hiệu quý phái ấy.
Trước năm 1975, chữ “giáo sư” chỉ chung những người làm nghề dạy học trừ bậc tiểu học được gọi là giáo viên.
Nhưng sau năm 75, người dạy học từ tiểu học đến đại học chỉ gọi là giáo viên. Giáo sư là học hàm dành phong tặng cho ngưởi dạy đại học hoặc viện nghiên cứu. Mặc dù bị chê là giáo sư cả rổ nhưng muốn giành được chức danh ấy cũng không dễ. Trước khi lên giáo sư phải qua bậc phó giáo sư trước với một số điều kiện như thời gian làm việc, số sinh viên hướng dẫn làm luận án tốt nghiệp…
Ngoài công trạng ra đôi khi cũng cần có thêm… một chút gì đó!!!
Chị Tú là tiến sĩ kinh tế dạy ở trường đại học. Dù đã về hưu nhưng chị vẫn làm giảng viên thỉnh giảng cho vài trường. Nghe lời bạn bè khuyên nên có hàm giáo sư thì tiền lương cho giờ dạy sẽ cao hơn. Nộp đầy đủ hồ sơ ra thủ đô, cứ hết bổ sung lại bổ túc mãi không thấy động tĩnh gì, chị được người rành chuyện bỏ nhỏ: “Không đến nỗi có ba trăm lạng việc này mới xuôi nhưng cũng phải bạc trăm (triệu)”.
Có cầu ắt có cung. Ai cần mua danh tất có chỗ bán danh.
Tốn tiền mua danh mà ai nấy đều hăng hái thế huống hồ mua danh không phải tiền mình. Gần đây thanh tra mới phát hiện ông Nguyễn Quyết Thắng chỉ sau vài tháng nhận chức hiệu trưởng trường Cao đẳng nghề Quảng Nam, đã lấy gần hai mươi triệu tiền công quỹ của nhà trường nộp cho một doanh nghiệp, để trên một số đài và báo, ông được vinh danh là “Nhà lãnh đạo xuất sắc trong sự nghiệp xây dựng và phát triển đất nước năm 2014” và trao bảng vàng. Ba năm nay, ông Thắng đã hưởng lợi lộc gì từ danh hiệu này thì không ai rõ. Nhưng chắc chắn cái danh hiệu thế nào cũng phải vào lý lịch cho thêm phần rạng rỡ.
Bỏ tiền ra để nhờ giới truyền thông lăng-xê hay tự nộp tiền cho một hội, đoàn nào đó mua sự vinh danh cá nhân thì cũng hao hao như… mua văn bằng đầy dẫy chung quanh. Mua bằng tốt nghiệp trung học phổ thông, mua chứng chỉ ngoại ngữ… Nói chung cái gì cũng mua được, miễn là kín kín một chút, đừng khoe quá mà thò đuôi hàng fake.
Nhiều người tặc lưỡi kêu làm gì lớn chuyện vậy. Mấy cái bảng phong thần đó có giá trị gì đâu mà ầm ĩ. Cũng như trên báo chí, người ta phong cho cô người mẫu này là nữ hoàng, anh diễn viên kia là vua… các danh hiệu hoàng tử, công chúa, hoàng đế… tràn lan khắp nơi. Xét trên khía cạnh đó thì “giáo sư” cũng sêm sêm như những danh hiệu đó. Muốn phóng lên thế nào cũng được cho vui cả làng. Chẳng qua các đương sự tham lam, lại muốn các danh hiệu ấy hiển hiện trên giấy trắng mực đen hẳn hoi để khi cần trưng ra làm bằng chứ không phải lời tung hô trên vài bài báo. Còn thì danh hiệu xuất phát từ Hội Nghệ nhân và Thương hiệu hay Hội gì gì đó, chứ không phải Hội đồng Chức danh giáo sư nhà nước là nơi có thẩm quyền xét về quá trình nỗ lực giảng dạy, nghiên cứu với những tiêu chuẩn khắt khe để quyết định và trao giấy chứng nhận, thì đâu có ai quan tâm. Thậm chí mấy ai biết tới cái hội đồng cao quý có tên gọi dài dằng dặc ấy!
Với lại vua hay… mẫu hậu hoài nhàm lắm và quá xưa. Giáo sư nghe hách hơn rất nhiều, mang hơi hướm trí thức, hàn lâm nên nghe ai mà chẳng ham!
Dù sao đây cũng là chuyện có lợi đôi bên nên thực chất chẳng có gì phàn nàn cả. Ở Hà nội, Tổng hội Y học VN từng mời mọi người tham dự giải thưởng, bằng chứng nhận do Bộ Y Tế cung cấp. Tùy cá nhân hay tập thể tham dự mà đóng tiền nhiều hay ít. Cuối cùng ai đóng tiền đều đoạt giải, ngay cả một doanh nghiệp mới bị xử phạt về vệ sinh an toàn thực phẩm cũng đường hoàng cầm một tờ chứng nhận. Hễ người ta đóng tiền thì phải nhận giải chứ. Chỉ có điều tờ giấy phát ra trơn tru, không có tên cơ quan hay người nào đứng ra tổ chức. Tiền lỡ đóng rồi sao đòi lại được, chỉ Tổng hội ngồi không thu được món lời lớn.
Danh luôn đi cùng với lợi. Chẳng lạ khi vô số cuộc thi hoa hậu, hoa khôi, nữ hoàng… quanh năm suốt tháng diễn ra khắp nơi. Báo chí luôn đưa tin hoa hậu này mới ra… đĩa nhạc, á khôi kia tham dự game show… Hoa hậu Biển, á hậu Núi, siêu mẫu Thời trang… Các kỳ thi sắc đẹp diễn ra nhiều tới mức nhìn đâu, người ta cũng thấy hoa hậu, hoa khôi mà chẳng biệt các cô thuộc về kỳ thi nào, tổ chức ở đâu.
Chỉ có một điều rõ ràng là khi khoác lên mình một danh hiệu nào đó thì giá… đi khách của các cô tăng lên vùn vụt. Thảo nào người đẹp cứ lao mình vào các cuộc thi sắc đẹp như thiêu thân lao vào đèn. Gần đây mới lòi ra một cô hoa khôi Thời trang và một á khôi Sắc đẹp nằm trong đường dây người mẫu, diễn viên bán dâm đắt giá. Cho dù chỉ là danh hiệu trong một cuộc thi sắc đẹp ao làng chưa từng được cấp phép thì giá đi khách bình thường vài trăm, vài triệu… nhờ danh hiệu ấy mà nhảy lên vài ngàn đô. Cho nên việc bỏ tiền mua danh hoa hậu, á hậu không phải là chuyện lạ.
Chuyện khác, một công ty cổ phần giới thiệu giải thưởng Rồng Vàng VN nhằm “tôn vinh thành tựu doanh nghiệp VN”. Thế nhưng các tên tuổi nặng ký trong thư chào mừng cho hay họ chỉ ký tên chào mừng lễ hội chứ chẳng biết gì về giải thưởng cả. Sở dĩ giải thưởng lập lờ này được đặt ra chỉ nhằm chào mời các công ty đóng tiền “hỗ trợ” ban tổ chức thôi chứ thành tựu của doanh nghiệp thế nào trong cả rừng doanh nghiệp thì… nói sao biết vậy.
Bởi các giải thưởng ngày càng trăm hoa đua nở như thế nên nhiều công ty phát ngán. Họ than vãn bị bội thực hàng chục giải thưởng chẳng biết để làm gì và tên các giải cũng na ná như nhau. Ngoài một vài giải có giá trị, còn vô số các giải nho nhỏ thường là tham dự vì bị kèo nài, bị chào mời như chào hàng phải từ chối khéo. Đương nhiên khi nhận giải phải nộp tiền hoặc cứ nộp tiền trước rồi lãnh giải sau vì giải có là đương nhiên, ai cũng đoạt giải cả chứ có người rớt thì tham dự làm gì. Các công ty lớn mệt mỏi gì các giải thưởng phát hàng loạt này vì vừa tốn tiền vừa ngồi ngang hàng với các công ty vô danh tiểu tốt.
Nhà nước cũng điên đầu tìm cách dẹp loạn giải thưởng, loạn danh hiệu mà xem chừng khó quá. Các công ty tiếp thị giải thích thì cũng phải trao giải thưởng danh hiệu này nọ để khích lệ mọi người chứ.
Hầu hết cuộc thi mà người dự chỉ đi cho vui, không màng đến giải thưởng hay danh hiệu bởi chủ yếu là danh hiệu chứ tiền bạc vào túi ban tổ chức rồi, phần thưởng có gì đâu ngoài tờ giấy gọi là Bằng mang chỉ giá trị tinh thần cao quý!
Giải thưởng cho các doanh nghiệp mua vui, dẫu sao không quan trọng như các giải thưởng trong ngành giáo dục.
Gần đây lại rộ lên vụ một giảng viên Mỹ “bóc mẽ” giáo viên Việt phát âm sai khiến người Mỹ nghe không hiểu. Giáo viên nọ phải bật khóc, xin lỗi học viên. Sự việc chỉ đến thế không nói làm chi nhưng qua đó lại lòi ra chính giáo viên phát âm sai đó, người đứng đầu một trung tâm Anh ngữ, không hề du học nhờ nhận một học bổng danh giá như cô nhìn nhận, mà chỉ là trợ cấp giáo dục tài chính một phần cho sinh viên, tại một trường đại học xếp hạng thấp ở Úc. Nhờ thành tích du học tự đưa ra ấy mà trung tâm của cô đông học viên bấy lâu. Bây giờ chẳng biết ra sao khi các học viên phát giác ra họ đã bị hướng dẫn học hành sai bét bao lâu nay. Ngay cả một thanh niên ở Thái Nguyên đi xuất khẩu lao động về cũng hăng hái mở trung tâm ngoại ngữ. Dễ thôi, nhiều giáo viên dạy trong các trung tâm tiếng Anh sẵn sàng khai man bằng cấp nhằm thu hút học viên. Chỉ tổ biết bao người học sai và bao nhiêu người trong số đó lại tiếp tục dạy sai cho người khác.
Nhờ danh ấy mà kiếm ăn no nê. Họa hoằn mới phát giác dăm ba vụ xui xẻo bán danh ba đồng. Chẳng sao, chịu quê mặt chút xíu rồi từ từ lại tìm kế tiếp tục mua mua bán bán mớ danh hỗn độn…
SGCN
