Nụ cười nhẹ nhàng đi vào ca dao Việt Nam. Đi một cách kín đáo thôi chứ không lộ liễu. Này nhé, bạn hãy thử đọc lại mấy câu ca dao trong Mười Thương mà xem:



Một thương tóc bỏ đuôi gà

Hai thương ăn nói mặn mà có duyên.

Ba thương má lúm đồng tiền,

Bốn thương răng nhánh hạt huyền kém thua.


Hàm răng đen nhánh và má lúm đồng tiền ấy chắc phải đi kèm bằng một nụ cười thì mới làm ngất ngư người ta chứ. Nếu chỉ là động tác nhe răng thôi (chứ không phải nụ cười) thì e không thể nào làm động lòng người đối diện đến nỗi phải thốt lên mấy cái thương liền một lúc như thế. Nếu hiểu thế thì nụ cười quả có giữ một vai trò quan trọng trong cuộc sống của chúng ta, nó nâng giá trị con người của chúng ta lên, ít nhất là ở diện mạo bên ngoài. Không thế thì làm sao có thể làm cho người khác phải bâng khuâng để rồi ngày đêm thương nhớ cho được. Nụ cười là cử chỉ để thay cho lời nói trong sự giao tế. Vì vậy, ta cũng có thể nói rằng nụ cười không thể thiếu trong sinh hoạt đời sống. Một người không bao giờ cười, lúc nào mặt cũng khó đăm đăm thì chán chết được.

Tuy nhiên, nói vậy không có nghĩa là ai cũng thích cười cả. Có người hình như không thích người khác cười. Điển hình như cụ Nguyễn Văn Vĩnh viết trên Đông Dương Tạp chí đúng một thế kỷ trước, cụ nhận xét về tính tình của người Việt như sau:

“An Nam ta có một thói lạ là thế nào cũng cười. Người ta khen cũng cười, người ta chê cũng cười. Hay cũng hì, mà dở cũng hì, phải cũng hì mà quấy cũng hì. Nhăn răng hì một tiếng mọi việc hết nghiêm trang.

Có kẻ bảo cười hết cả cũng là một cách của người hiền. Cuộc đời muôn việc chẳng qua là trò phường chèo hết thẩy, không có chi là nghiêm đến nỗi người hiền phải nhăn mày nghĩ ngợi... Nhưng mà xét ra cái cười của ta nhiều khi có cái vô tình độc ác, có cái láo xược khinh người, có câu chửi người ta...

Gì bực mình bằng rát cổ bỏng họng, mỏi lưỡi tê môi để hỏi ý một người, mà người ấy chỉ đáp bằng một tiếng hì, khen chẳng ơn, mắng chẳng cãi, hỏi chẳng thưa, trước sau chỉ có miệng cười hì thì ai là không phải phát tức”.

Nhưng cụ Nguyễn Văn Vĩnh không hẳn hoàn toàn không thích người khác cười. Đổ như vậy là oan cho cụ. Cụ chỉ không thích người ta cười nhiều quá thôi. Cười đúng chỗ đúng lúc thì được chứ “thế nào cũng cười” là cụ không ưa chút nào.

Cười cũng có nhiều kiểu khác nhau: cười mỉm, cười nửa miệng, cười ngoác, cười khinh khỉnh, cười bâng quơ, cười tươi như hoa, cười ruồi, cười gượng; thế rồi lại còn có cười lặng lẽ, cười thành tiếng, cười vui, cười buồn, cười đồng tình, cười châm chọc v.v… Và trong cả trăm kiểu cười khác nhau đó, các nhà nghiên cứu nói rằng cười thành tiếng là tốt nhất. Vui cười thành tiếng là chuyện đương nhiên, nhưng nếu không có gì đáng cười thì ta cũng ráng cười lên thành tiếng dù chẳng may có bị chê là đồ vô duyên thì cũng mặc kệ bởi vì nó tốt cho sức khỏe.

Cười có thể giúp ngăn ngừa một vài căn bệnh về tim mạch. Một trong những lý do các bác sĩ khuyên bệnh nhân của họ nên tập thể dục, dù chỉ tập một chút mỗi ngày thôi cũng có thể điều hòa nhịp tim và hô hấp, mang thêm lượng dưỡng khí vào cơ thể và làm giảm lượng hormone gây căng thẳng tinh thần. Cười cũng là một cách hô hấp. Khi cười ta đưa vào cơ thể một lượng dưỡng khí nhiều hơn bình thường. Trong một kết quả nghiên cứu của giáo sư Lee Berk thuộc trường Đại học California cho thấy cười giúp làm giảm đáng kể lượng hóa học cortisol, là chất hormone chính gây ra căng thẳng.

Cũng trong một nghiên cứu khác của giáo sư Berk thấy rằng nếu chịu cười thường xuyên hơn thì chỉ trong một năm, không chỉ lượng hormone gây ra căng thẳng giảm mà áp xuất huyết trong cơ thể cũng hạ thấp, nhịp tim ít bị loạn, và quan trọng nhất, nguy cơ bị nhồi máu cơ tim cũng bớt đi rất nhiều.

Trong tất cả những điều kỳ quặc khó hiểu có liên quan đến con người, cười có lẽ là điều khó giải thích nhất nhưng nó lại mang rất nhiều ý nghĩa. Từ trước đến nay người ta vẫn tin rằng chỉ có loài người là có khả năng cười, tuy nhiên, trong những nghiên cứu mới đây cho biết một số động vật khác cũng biết cười như chó, chuột, một vài loài khỉ như giống tinh tinh và dã nhân. Tuy nhiên, cách cười của những giống đó khác với người nên vì thế mà chúng ta không nhận ra được tiếng cười của chúng. Hóa ra, cười không còn là độc quyền của loài người nữa.

Cười là cách tập thể dục cho trái tim và nó làm cho ta thấy cuộc sống đáng yêu hơn. Ta không cần phải chờ niềm vui khởi động tiếng cười mà hãy cứ cười to lên thì chính tiếng cười đó sẽ khơi dậy niềm vui trong tâm hồn chúng ta. Nó là chất xúc tác làm trơn tru câu chuyện và tạo bầu không khí đồng cảm giữa những người đối thoại. Tiếng cười là chất keo nối kết mối quan hệ giữa cha mẹ và con cái, giữa anh chị em trong nhà, và ở khía cạnh nào đó, nó dạy cho chúng ta bài học thiết thực nhất về sự sống còn trong một thế giới đầy hỗn loạn này. Nếu những gì mà các nhà khoa học nghiên cứu là đúng thì quả thật con người rất cần tiếng cười trong cuộc sống.

Một điều mà các nhà nghiên cứu nhận thấy là rất hiếm khi chúng ta tự cười một mình. Chúng ta cười với người xung quanh nhiều gấp 30 lần hơn là chúng ta tự cười một mình. Vậy thì lý do gì chúng ta lại hà tiện nụ cười với chính mình như thế? Theo nhà tâm lý học Robert Provine thuộc Đại học Maryland thì tiếng cười là một thứ khí cụ trong việc giao tiếp hơn bất cứ thứ gì khác, nghĩa là khi chúng ta sử dụng khí cụ đó chúng ta cần có khán giả. Chúng ta sử dụng tiếng cười theo bản năng để gây sự chú ý của người khác hoặc lấy thêm can đảm để tiếp tục câu chuyện. Do đó trong đám đông, cái người đang nói thường là người cười nhiều hơn là người đang nghe. Điều này đúng là bởi vì người kể câu chuyện, nhất là một câu chuyện vui, thì chính là người đó hiểu rõ ý nghĩa của câu chuyện kể hơn ai hết.

Có một điểm đáng chú ý là trong đám đông, phụ nữ là người cười nhiều hơn cả, nhất là khi trong đám đông ấy có một hai người đàn ông gây được sự chú ý của nàng. Nói cách khác, phụ nữ là người cất tiếng cười và đàn ông là người nhận những tiếng cười đó. Chao ôi, còn gì thích thú cho bằng trong một đám đông bỗng nhiên nghe được những tiếng cười trong vắt thủy tinh vỡ ra gần đâu đó.

Trong khi tiếng cười làm cho câu chuyện thêm thi vị, nó còn có thể tạo sự thân mật, gần gũi giữa người này với người kia mà không cần tới lời nói. Như vậy thì ta có thể tin nụ cười mang đến sự duyên dáng nhiều hơn là sự vô duyên như thường hay bị phê phán trước đây.

Nếu những ai gặp khó khăn để bật thành tiếng cười thì cách dễ nhất là nhờ ai đó cù mình một cái. Nghe tưởng chuyện đùa nhưng đó là lời khuyên rất thành thật từ các nhà nghiên cứu. Hầu như ai trong chúng ta cũng phải bật thành tiếng cười khi bị nhột do cù. Những khu vực trên cơ thể dễ bị nhột nhất là những vùng nhạy cảm như nơi bụng, cổ, nách và háng. Tuy nhiên, khi bị đụng vào những nơi này người ta thường phản ứng lại bằng cách co, rụt người lại để tránh bị nhột. Thế nên, người dễ bật thành tiếng cười khi bị nhột lại là những đứa bé vì phản ứng tự nhiên của chúng khi bị nhột là cười nắc nẻ chứ không phải co rụt người lại. Do đó, hai phản ứng khác nhau ở trên giải thích vì sao khi người ta càng lớn tuổi thì càng mất đi cái cảm giác thích thú khi bị nhột, thậm chí nhiều khi lại cảm thấy khó chịu là đằng khác.

Hiểu được ý nghĩa của tiếng cười còn có thể cho chúng ta hiểu sâu hơn về sự tiến hóa của loài người. Theo giáo sư Jaak Panksepp, khoa thần kinh thuộc Đại học Washington State và là chuyên gia nghiên cứu về tiếng cười, nói rằng rất có thể có sự liên hệ giữa tiếng cười và sự phát triển của ngôn ngữ cũng như nguồn gốc của ngôn ngữ loài người. Do sự đa dạng hóa của tiếng cười trong suốt quá trình tiến hóa nên nó có thể là điểm khởi đầu khơi dậy khả năng ngôn ngữ loài người.

Cuộc sống của chúng ta càng ngày càng trở nên bận rộn và do đó dễ khiến chúng ta căng thẳng. Để giảm bớt căng thẳng thì không gì bằng tiếng cười mà lại không tốn đồng xu nào. Có lẽ hiểu được cái tầm mức quan trọng của tiếng cười nên các nhà làm chương trình truyền hình đã cố ý xếp những chương trình chọc cười thiên hạ của David Letterman hay Jay Leno vào những giờ giấc trước khi người ta chuẩn bị lên giường vào mỗi tối. Được cười thoải mái một hai giờ đồng hồ trước khi đi vào giấc ngủ cũng là điều hay, nó có khả năng mang đến cho giấc ngủ những giấc mơ nhẹ nhàng thay vì những cơn ác mộng mệt nhoài.

Tiếng cười mang niềm vui và thậm chí luôn cả hạnh phúc vào cuộc sống của mỗi chúng ta. Sống mà được vui vẻ thì ai mà không thích. Vậy thì mọi người hãy siêng cười đi, cho dù có bị chế giễu là “cười hở mười cái răng” thì cũng mặc kệ.

Huy Lâm (Thoibao)