Sự cân bằng của Liên Mạng. (Hình: journals.uic.edu)
Mới đây tại Hoa Kỳ, Ủy Ban Truyền Thông Liên Bang (Federal Communications Commission, viết tắt là FCC) đã bỏ phiếu bãi bỏ luật về mạng trung tính (net neutrality). Đã có rất nhiều người và các nhóm khác nhau lên tiếng phản đối việc này.
Vậy thì mạng trung tính là gì? Có ảnh hưởng gì tới việc bạn lướt mạng không?
Liên Mạng hoạt động ra sao
Trước hết cần phải hiểu Liên Mạng (Internet) hoạt động như thế nào. Nếu bạn lướt mạng từ máy tính ở nhà thì bạn phải qua một công ty gọi là nhà cung cấp dịch vụ Liên Mạng (Internet Service Provider, viết tắt là ISP).
Những nhà cung cấp dịch vụ ISP lớn ở Hoa Kỳ là AT&T, Verizon, và Comcast. Nếu bạn muốn biết ISP của mình là ai thì vào mạng whoismyisp.org sẽ biết.
Liên Mạng bây giờ là một phần quan trọng trong những hoạt động hằng ngày của đa số mọi người ở khắp thế giới. Hoạt động quan trọng nhất qua Liên Mạng phải nói là điện thư (email) rồi tới việc liên lạc với người quen qua mạng xã hội như Facebook và mua đồ dùng qua Liên Mạng. Bạn cũng có thể thanh toán các hóa đơn qua Liên Mạng, xem tiên đoán thời tiết hay xem video, và dùng hệ thống định vị toàn cầu GPS để đi đường. Nói tóm lại là đời sống mới không thể thiếu việc nối mạng. Nhưng hiện ở Hoa Kỳ bạn có thể có vấn đề.
Mạng trung tính là gì?
Liên Mạng bắt đầu hoạt động mạnh từ thập niên 1990. Từ lúc bắt đầu được dựng lên Liên Mạng là một hệ thống không tập trung (decentralized), không ai làm chủ và cũng không ai có thể hoàn toàn kiểm soát Liên Mạng trên thế giới được.
Trên nguyên tắc Liên Mạng là một hệ thống mở liên kết mọi mạng lưới thông tin khắp thế giới. Mọi công ty đều có quyền thuê một chỗ và đưa thông tin, quảng cáo của mình lên mạng. Mọi người cũng có quyền truy cập bất cứ một trang mạng (website) hợp pháp nào trên thế giới. Tuy nhiên ở những nước độc tài như Trung Quốc và Việt Nam thì vì sợ sự thật nên đã có những biện pháp để ngăn chặn một số trang mạng chống đối độc tài đảng trị.
Trước năm 2015 thì tính chất mạng trung tính đều được mọi người coi như là đương nhiên. Các thông tin trên mạng được tự do lưu thông không bị các ISP cản trở. Tuy nhiên đã có mấy trường hợp ISP xen vào việc truy cập mạng. Năm 2007 Comcast bóp nghẽn dịch vụ tải xuống (download) từ BitTorrent. Cũng cùng năm 2007 Verizon cắt bỏ dịch vụ nhắn tin (text message) của nhóm NARAL, chuyên về quyền được phá thai.
Vì lo ngại Liên Mạng sẽ không còn được trung tính, nên vào Tháng Mười Một, 2014, Tổng Thống Barack Obama đưa ra một bản tuyên bố về sự trung tính của mạng lưới thông tin (có thể xem nguyên bản tuyên bố này tại https://obamawhitehouse....resident-net-neutrality.) Trong đó ông Obama nói là không thể coi nguyên tắc trung tính của Liên Mạng là đương nhiên được. Không thể để các ISP giới hạn việc truy cập vào mạng cũng như không thể để ISP chọn cái nào tốt cái nào xấu cho bạn mà phải để bạn tự chọn. Ông Obama yêu cầu cơ quan FCC bỏ phiếu quyết định việc này. Bốn nguyên tắc mà Tổng Thống Obama yêu cầu FCC xét tới là:
-Không ngăn chặn – nếu một trang mạng hay một dịch vụ hợp pháp thì ISP không được phép ngăn chặn bạn truy cập vào đó.
-Không giảm tốc độ – ISP cũng không có quyền tăng hay giảm tốc độ truy cập.
-Tăng sự minh bạch – sự liên kết giữa ISP và Liên Mạng phải được minh bạch.
-Không có thứ tự ưu tiên – có nghĩa là không có dịch vụ nào bị cho vào “đường đi chậm (slow lane)” vì không trả phí và cũng không có dịch vụ nào được cho ưu tiên nhanh hơn vì trả phí cao.

Truy cập vào báo Người Việt. (Hình: Hà Dương Cự/Người Việt)
FCC bỏ phiếu vào Tháng Hai, 2015, xếp loại các ISP là thuộc loại dịch vụ công cộng (public utility).
Những công ty cung cấp những dịch vụ tối cần thiết cho đại chúng như điện hay nước thường có tính cách độc quyền vì xây dựng hạ tầng cơ sở rất tốn kém, ở một vùng thường chỉ có một công ty. Ở Hoa Kỳ những công ty như vậy được liệt vào hạng dịch vụ cộng đồng và được các cơ quan của chính phủ giám sát. Mục đích là để bảo vệ người tiêu dùng có được dịch vụ tốt và không bị tính giá cao.
Khi ISP được (hay bị) xếp loại vào loại dịch vụ công cộng thì những công ty đó chịu sự giám sát của FCC và phải tuân thủ theo những nguyên tắc của FCC như là không được ngăn chặn, không được giảm tốc độ và không có thứ tự ưu tiên.
Mạng trung tính bị loại bỏ
Vào ngày 14 Tháng Mười Hai, FCC với ông chủ tịch mới được bổ nhiệm đã bỏ phiếu để bãi bỏ luật lệ về mạng trung tính. Được biết ông chủ tịch mới là một cựu luật sư của Verizon, một ISP lớn. Hậu quả của quyết định này sẽ như thế nào? Những ISP như Verizon, AT&T hay Comcast bây giờ có quyền tăng hay giảm tốc độ truy cập mạng, thậm chí có thể ngăn chặn bạn vào một trang mạng nào đó mà họ không thích. Sau đây là hai thí dụ điển hình về mạng không trung tính.
Thí dụ có hai tiệm bán bánh A và B trên Liên Mạng. Tiệm A trả tiền cho ISP nhiều hơn tiệm B, nên ISP có thể giảm tốc độ truy cập đến tiệm B, gây sự khó khăn cho người muốn mua bánh ở tiệm B. Nếu bạn thích bánh ở tiệm B hơn tiệm A thì sự kiện đó chắc chắn sẽ làm bạn khó chịu.
ISP có thể ngăn chặn bạn vào những trang mạng mà vì một lý do nào đó họ không thích. Sự việc này cũng giống như những nước Cộng Sản ngăn chặn những trang mạng đòi hỏi tự do và nhân quyền cho người dân. Sống ở một nước tự do dân chủ chắc chắn bạn sẽ không thích điều này.
Lý do mà FCC muốn loại bỏ mạng trung tính vì các ISP muốn được tự do trong việc quản lý các mạng lưới thông tin và để giảm giá thành và nâng cao lợi nhuận.
Tương lai sẽ ra sao?
Hiện nay vì có nhiều phản đối kịch liệt của nhiều giới nên các ISP lớn đều tuyên bố là sẽ tôn trọng tính chất mạng trung tính. Nhưng sau một vài tháng hay một năm đợi cho sự phản đối lắng dịu xuống họ có thể sẽ từ từ bỏ mạng trung tính thì công chúng khó mà làm gì được. Lúc đó chỉ có cách là tẩy chay những công ty không tôn trọng mạng trung tính. Nhưng nếu ở khu nhà bạn chỉ có một công ty cung cấp dịch vụ Liên Mạng thì bạn không thể làm gì được.
Hạ Viện Hoa Kỳ có thể trở ngược lại quyết định của FCC trong thời gian ngắn. Nhiều giới đã kêu gọi mọi người lên tiếng phản đối mạnh mẽ để Hạ Viện phải nghe theo ý dân. Bạn có thể liên lạc với dân biểu trong tiểu bang của bạn để đòi hỏi họ phải bỏ quyết định của FCC. Hy vọng điều này sẽ xảy ra để chúng ta tiếp tục có một Liên Mạng mở và bình đẳng cho mọi người và mọi dịch vụ.

Hà Dương Cự/Người Việt