Nếu có ai đặt câu hỏi rằng vật thiết thân nhất đối với các cô cậu choai choai (teenager) thời nay là cái gì, thì chắc số đông người sẽ nhận ra ngay đó là chiếc điện thoại thông minh. Hiện có tới 95 phần trăm các cô cậu trong lứa tuổi từ 13 đến 17 ở Mỹ có điện thoại thông minh hoặc là người trong nhà có để cho các cô cậu dùng ké, và gần một nửa nói cho biết các cô cậu dùng nó để truy cập mạng gần như là liên tục suốt ngày.
Tuy nhiên, kết quả thăm dò và phỏng vấn gần đây cho biết, nhiều cô cậu choai choai nhận thấy là phần lớn thời gian dành cho điện thoại không mang lại cho họ sự hài lòng. Điều này có nghĩa là việc sử dụng điện thoại liên tục không hẳn là sẽ mang lại niềm vui như nhiều người nghĩ. Vậy thì tại sao các cô cậu choai choai lại ghiền chiếc điện thoại đến không rời ra được?
Để có chút khái niệm về tương lai của một xã hội, các nhà nghiên cứu thường nhìn vào lớp thiếu niên đang lớn, theo dõi và tìm hiểu hành vi cũng như các thói quen của họ. Cho dù là ở thời đại nào, điều thực tế là tuổi trẻ ở mỗi thế hệ sinh hoạt cũng như thói quen đều rất khác nhau. Một ví dụ, các cô cậu trẻ của thế hệ trước đó thường ôm chặt cái điện thoại bàn để tán dóc với bạn suốt một buổi tối; còn các cô cậu trẻ thời nay thì khác, họ nói chuyện với nhau qua Snapchat, một ứng dụng của điện thoại thông minh cho phép người sử dụng gửi hình ảnh, videos, và sau một thời gian ngắn thì tự động xoá đi. Ngoài ra còn còn những ứng dụng khác như Instagram, Twitter, Facebook, v.v… để bạn bè liên lạc với nhau rất tiện lợi. Thế nên, các cô cậu trẻ thời nay ít đi ra ngoài chơi, chỉ ở trong phòng suốt ngày ôm điện thoại, và muốn liên lạc với ai thì chỉ cần bấm một cái là xong.
Một số nhà nghiên cứu nhận thấy hành vi của các cô cậu trẻ, trong đó có việc sử dụng thời gian trong ngày của họ, có một thay đổi lớn trong năm 2012. Đây cũng là năm trùng hợp với sự kiện số người Mỹ có điện thoại thông minh vượt quá con số 50 phần trăm.
Đi ngược lại một thế hệ cho đến năm 1995, và các nhà nghiên cứu trên đặt tên cho lớp người trẻ sinh từ 1995 đến 2012 là lớp thế hệ iGen – đây là thế hệ được hình thành bởi điện thoại thông minh và đồng thời là sự xuất hiện của mạng truyền thông xã hội. Những người trẻ sinh trong khoảng thời gian này lớn lên cùng chiếc điện thoại thông minh, họ có trương mục Instagram trước khi bước lên trung học, và không có chút khái niệm gì về khoảng thời gian trước khi internet xuất hiện. Những người sinh sớm nhất của thế hệ iGen vừa đủ lớn để làm quen với điện thoại thông minh khi chiếc iPhone đầu tiên ra đời năm 2007, và lên bậc trung học khi chiếc máy tính bảng iPad được trình làng năm 2010. Một cuộc thăm dò năm 2017 cho biết ba trong bốn cô cậu thiếu niên ở Mỹ sở hữu một chiếc iPhone.
Sự xuất hiện của chiếc điện thoại thông minh đã làm thay đổi sâu xa mọi khía cạnh đời sống của các cô cậu thiếu niên, từ những điều căn bản trong giao tiếp xã hội cho đến sức khoẻ tinh thần của họ. Những thay đổi này làm ảnh hưởng tới những người trẻ ở mọi nơi khắp nước Mỹ và trong mọi gia đình. Chiều hướng này xuất hiện ở các cô cậu thiếu niên nghèo cũng như giàu; không phân biệt chủng tộc; ở thành phố, ngoại ô, và luôn cả các thị trấn nhỏ. Nơi đâu có tháp tín hiệu điện thoại di động, nơi đó cuộc sống của các cô cậu thiếu niên bị gắn chặt với chiếc điện thoại thông minh.
Đối với mọi thế hệ, có những thay đổi mang tính tích cực, một số thay đổi khác mang tính tiêu cực. Với những cô cậu trẻ thời nay, họ cảm thấy thoải mái hơn khi một mình ở trong phòng ngủ của họ hơn là cùng bạn bè lái xe khắp phố hay đi tham dự một buổi tiệc tùng nào đó. Nói chung, cuộc sống thể chất của họ an toàn hơn so với tuổi thiếu niên ở những thế hệ trước. Họ ít bị vướng vào những tai nạn xe cộ, ít tiếp cận với bia rượu hơn so với thế hệ trước. Tuy nhiên, về khía cạnh tâm lý, tỉ lệ trầm cảm ở họ cao hơn.
Có nhiều bằng chứng cho thấy, các thiết bị di động đặt vào tay những người trẻ này đã ảnh hưởng sâu sắc lên đời sống của họ – và làm cho cuộc sống của họ mất đi nhiều niềm vui thú khác.
Một cuộc thăm dò toàn quốc mới nhất do Trung tâm Nghiên cứu Pew cho hay là không chỉ có phụ huynh nghĩ rằng tình trạng các cô cậu choai choai không rời được chiếc điện thoại đã đạt tới mức đáng ngại, mà rất nhiều cô cậu trẻ cũng nghĩ như vậy. Có tới 54 phần trăm các cô cậu trong cuộc thăm dò của Pew nói rằng họ đã tốn mất quá nhiều thì giờ trên chiếc điện thoại, và 65 phần trăm phụ huynh cũng nói như thế về con của họ.
Chúng ta đang sống trong một môi trường kỹ thuật hiện đại được thiết kế để làm sao có thể hút thời gian của người sử dụng – người lớn cũng như trẻ em – càng nhiều càng tốt. Ở mỗi thế hệ, hay nói rõ hơn, ở mỗi một lớp tuổi, thói quen và cách sử dụng chiếc điện thoại thông minh cũng khác nhau – một em nhỏ 12 tuổi truy cập và và sử dụng trang mạng xã hội chắc hẳn là khác hơn một người 42 tuổi. Nhưng dù là cách sử dụng các phương tiện truyền thông mới này có khác nhau thế nào giữa các thế hệ thì tất cả mọi người, lớn cũng như bé, đều bị cuốn hút bởi loại thiết bị tân tiến này. Quả thật, có tới 36 phần trăm phụ huynh nhìn nhận rằng chính họ cũng bị dán chặt vào chiếc điện thoại của họ đến khó rời ra được.
Cả phụ huynh lẫn các em đều có cảm nhận chung là chiếc điện thoại thông minh ngày càng lấn sâu vào trong những sinh hoạt thường ngày. Kết quả một cuộc thăm dò cho biết có 72 phần trăm phụ huynh nói rằng các cô cậu thiếu niên con của họ trong những cuộc đối thoại trong gia đình có “đôi khi” hoặc “thường xuyên” bị chia trí, phân tâm bởi do chiếc điện thoại. Một điều thú vị không kém là khoảng một nửa các em cũng có cùng cảm nhận như vậy về cha mẹ của họ – nghĩa là người lớn cũng bị chiếc điện thoại làm cho chia trí. Tác động gây sự mất tập trung do chiếc điện thoại tạo ra đối với cả hai thế hệ trên là điều đáng cho chúng ta quan tâm.
Cha mẹ luôn là mẫu mực để con cái noi theo, nhưng dường như cái mẫu mực theo tiêu chuẩn truyền thống trước kia đang có nhiều thay đổi do kỹ thuật đưa đến. Cách mà các bậc phụ huynh tiếp xúc với kỹ thuật hiện thời sẽ tác động lên cách mà họ tiếp xúc với con cái của họ. Và điều này cũng tác động lên cách mà các em tiếp xúc với kỹ thuật. Do đó các chuyên gia tâm lý nghĩ rằng trách nhiệm là ở phụ huynh phải làm gương thế nào để các con cái có được hành vi tốt: Các em trẻ thường hay để ý đến hành vi của người lớn, và vì vậy phụ huynh nên hết sức cẩn thận trong hành vi của mình, ví dụ, khi ăn tối nên để chiếc điện thoại ở một chỗ khác hoặc khi đi ngủ thì để nó ở bên ngoài phòng ngủ. Được chứng kiến những thói quen như thế có thể giúp các em nhận thức rằng các em cũng có thể thực hành những cách thức trên để từ đó kiểm soát được việc sử dụng những thiết bị kỹ thuật của các em vậy.
Mặc dù vậy, vấn đề là ở chỗ nỗ lực của mỗi cá nhân chỉ có thể có hiệu quả cho chính cá nhân đó khi trực tiếp đối đầu với những loại kỹ thuật hiện đại đó. Tuy nhiên, các công ty kỹ thuật cũng đã nhận thức được những quan ngại từ các khách hàng – và vì thế gần đây các công ty đã đưa ra một số công cụ kỹ thuật mới để khách hàng có thể theo dõi và giới hạn thời gian sử dụng các thiết bị di động. Hai công ty Google và Amazon cung cấp một loại nhu liệu để phụ huynh có thể kiểm soát và cho phép con em tiếp cận với một số ứng dụng nào đó và đặt giới hạn trong việc sử dụng thiết bị. Công ty Apple cũng tiếp tay với một nhu liệu tương tự sẽ được phát hành trong thời gian sắp tới. Và điều này đã đặt các công ty kỹ thuật vào một vị trí có hơi rắc rối và mâu thuẫn – một đàng thì họ muốn chế tạo những sản phẩm làm cho người sử dụng đâm ghiền, nhưng đàng khác thì họ nhìn nhận rằng càng ngày càng có đông khách hàng nghiêng về xu hướng muốn mình ít bị ghiền hơn với những thiết bị di động.
Với những công cụ nhu liệu mới giúp cho phụ huynh có khả năng kiểm soát việc sử dụng điện thoại thông minh của con cái họ là điều hữu ích. Tuy nhiên các chuyên gia tâm lý cho rằng kiểm soát việc sử dụng điện thoại thông minh không chỉ ở các công ty, ở các em trẻ hay ở cha mẹ, mà là ở cả ba cùng phối hợp và hỗ tương cho nhau. Các công ty đã bắt đầu cho thấy họ sẵn sàng nhập cuộc, phụ huynh và các em trẻ, nhờ ý thức được rằng chiếc điện thoại thông minh đang làm thay đổi nề nếp của truyền thống gia đình sâu xa ra sao, cũng đang rất muốn thay đổi thói quen sử dụng loại thiết bị di động này.
Huy Lâm
