Với thế hệ người Việt di dân đầu tiên trên xứ lạ hình bóng quê nhà qua những sản phẩm rau, củ, quả họ gặp trên đất khách là niềm an ủi động viên lớn lao. Vâng. Quả nhiên thế. Ẩm thực là một phần quan trọng của sinh hoạt hàng ngày. Nên khi nhìn thấy chuối, dưa hấu, dứa, ngò, hành, cà chua, cá, tôm… ở chợ nước ngoài, nhiều người đã xúc động: Chu cha ơi, bên này cũng có chuối, có dưa hấu, có bắp cải nè…
Rồi dần dần người di dân nhanh chóng khám phá nhiều thứ khác. Nào là cam trồng ở California, Texas, hay Florida. Chuối nhập từ Mễ và các nước Nam Mỹ. Rồi xoài. Rồi khoai mì, dừa khô nạo ra nấu chè, nấu xôi; sinh hoạt ẩm thực của người Việt xa xứ nhanh chóng ấm áp trở lại. Và trái bơ – vâng; những trái bơ vỏ tím, vỏ xanh, ruột bên trong vàng ươm mời mọc trên đất Mỹ nhanh chóng trở nên thân quen, trở thành bầu bạn của nhiều gia đình người Việt.
Với chúng ta trái bơ từng là một phần của phong cảnh thổ nhưỡng đất Việt. Nó không phải là cây trồng bản địa song nhanh chóng được trồng nhiều tại Đà Lạt, Phương Lâm; sau đó chúng tràn xuống vùng đất đỏ lân cận như Xuân Lộc, Định Quán. Rồi nhờ phương tiện giao thông phát triển nó xuất hiện khắp nơi trên đất Việt, từ Sài Gòn cho đến Cần Thơ, Nha Trang, Huế, Hải Phòng, Hà Nội…
Trước khi qua Mỹ, người Việt mình ăn bơ có phần khác. Không biết người Pháp (đem trái bơ đến Việt Nam) ăn nó như thế nào, song cách ăn phổ biến của người Việt hồi còn ở nhà thường trộn với đường (giống cách chúng ta ăn dưa gang) hoặc xay sinh tố để uống, rất được ưa chuộng. Có người xắt thành từng lát, lấy muỗng múc ăn không, hoặc chấm với đường. Còn người Mỹ, trái bơ được ăn như một loại rau quả, giống như cà chua vậy.
Sau một thời gian sống ở Mỹ bạn không lạ với nhiều món ăn Mễ. Trái bơ trong ẩm thực Mễ rất đặc trưng. Vào nhà hàng Mễ bạn gặp nhiều món liên quan đến trái bơ. Tóm lại nhà hàng Mễ không thể thiếu trái bơ. Từ guacamole cho đến fresh tomato salsa, xà lách, taco, burritos; vị trí trái bơ không thể thiếu. Những ai thích sáng tạo, trái bơ có thể đi vào menu những món ăn họ yêu thích. Theo trang website www.bonappetit.com có đến 53 recipes cho trái bơ, tha hồ chọn lựa để trổ tài nữ công gia chánh mỗi khi nhà có tiệc.
Bơ có nhiều loại khác nhau. Có loại tròn. Có loại dài. Có loại vỏ xanh. Vỏ nâu. Vỏ tím. Ruột bên trong có loại vàng ươm như cơm sầu riêng. Có loại ruột màu xanh lá mạ nhìn rất hấp dẫn. Có loại vàng nhạt màu mỡ gà. Có loại ruột trắng. Có loại dẻo (ngôn ngữ bình dân gọi là bơ nếp). Có loại béo ngậy. Có loại thơm lừng. Nhìn chung nói đến bơ đa số đều thích, ít người phân biệt kén chọn.
Mỗi dịp chung kết bóng cà na (Super Bowl) hoặc các dịp lễ lớn như Cinco De Mayo, lễ Độc Lập, lễ Lao Động; khay nachos và tô guacamole hấp dẫn khiến không khí bữa tiệc thêm phần thịnh soạn. Ở Mỹ trái bơ có quanh năm, khác Việt Nam việc thu hoạch bảo quản hạn chế nên trái bơ không để lâu được, bán rộ theo mùa (giá rẻ, ai cũng ăn được). Còn bơ trái vụ chỉ Sài Gòn mới có, đặc biệt trong các nhà hàng sang trọng. Vì vậy đi chợ Mỹ gần như bạn thấy trái bơ bày bán quanh năm.
Đầu năm 2019 Tổng thống Trump quyết định đánh thuế nhập cảng (tariffs) với các bạn hàng lớn, trong đó nặng nhất Trung Quốc, rồi đến Mexico và Canada, dân chúng gần như nhảy dựng. Họ sợ nhiều loại hàng hóa nhập vào Mỹ sẽ lên giá. Họ sợ các nước sẽ trả đũa dẫn đến tình trạng chiến tranh thương mại (trade war). Ví dụ nông dân Mỹ trồng đậu nành lao đao vì bị Trung Quốc tẩy chay không mua đậu nành Mỹ nữa. Tương tự, khi thuế tariffs đánh vào các mặt hàng của Mễ, trái bơ buộc phải tăng giá một cách miễn cưỡng.
Ban đầu thiên hạ nghĩ trái bơ Mễ lên giá là chuyện nó bị chính trị hóa. Người tiêu dùng không nên lo lắng vì các nhà nhập cảng sẽ tìm cách đối phó, ít nhất mỗi bên chịu thiệt một ít mọi cái sẽ ổn thỏa. Vâng. Dân Mễ trồng bơ chịu thiệt một chút, giới xuất cảng chịu thiệt một chút, giới nhập cảng chịu thiệt một chút, các chợ chịu thiệt một chút, khách hàng chịu thiệt một chút; tình hình sẽ êm thắm ngay, trái đất sẽ không nổ tung khi trái bơ Mễ buộc phải nâng giá.
Nhưng từ đầu tháng 07 giá trái bơ Mễ bỗng tăng vọt. Không phải chuyện nói cho vui, mà là chuyện thật hẳn hoi. Một dạo tại mấy chợ Mễ bình dân 2 trái bơ nhỏ/1 đồng, hoặc một trái bơ lớn chưa tới một Mỹ kim. Nhưng giá đó không còn nữa. Bơ nhỏ bây giờ một đồng/trái. Bơ lớn thì phải gần 2 đồng/trái. Dân ghiền bơ nhăn mặt ngao ngán: Tình trạng này liệu có kéo dài lâu? Bởi theo David Magana (một chuyên gia phân tích của Rabobank, có trụ sở tại Fresno, California) giá bơ buôn sỉ (wholesale) trong tuần đầu của tháng 07 tăng 129%. Cụ thể, Lễ Độc Lập năm ngoái giá sỉ một thùng bơ 25 pounds là 37 Mỹ kim, nhưng năm nay giá một thùng bơ 25 pounds lên tới 84.25 Mỹ kim.
Theo thông số của Bộ Nông nghiệp Mỹ giá một trái bơ Hass (nặng khoảng 200-300 grams) tháng 07 năm nay là 2.10 Mỹ kim so với hồi tháng 07 năm ngoái chỉ có 1.17 Mỹ kim. Còn theo chị Liz Garrison, một y tá sống tại St. Louis Park, Minnesota, một túi bơ 6 trái mọi lần chỉ tốn 2.5 Mỹ kim nay nhảy vọt lên 6.5 Mỹ kim. Chị cho biết mỗi ngày ăn một trái bơ. Cứ đà này, chị phải tốn không ít cho loại trái cây “xa xỉ” này.
Chuyện gì đã xảy ra? Phải chăng trái bơ Mễ lên giá vì hệ lụy tăng thuế nhập cảng tariffs của Tổng thống Trump như nhiều người tiên đoán. Xin thưa: Không phải. Nếu nghĩ thuế nhập cảng tariffs của ông khiến trái bơ lên giá quả thật rất oan ức cho ông. Bơ lên giá vì nhu cầu tiêu thụ bơ trên thế giới tăng dạo gần đây. Nên biết không phải chỉ có người Mỹ mới ăn bơ. Bơ lên giá trong tháng 07 vì mùa bơ tại California đã mãn, hơn nữa năng suất bơ California năm nay giảm sút thấp nhất trong thập niên qua. Còn tại Mễ tháng 07 lượng bơ thu hoạch thấp nhất trong năm nên giá bơ tăng tại Mỹ là một ảnh hưởng tất yếu.
Mễ xuất cảng rau quả qua Mỹ với một lượng lớn. Năm ngoái tổng giá trị xuất cảng rau củ quả từ Mễ qua Mỹ lên đến 13 tỷ Mỹ kim. Tại Mỹ, lượng bơ tiêu thụ 90% nhập cảng từ Mễ. Nếu lượng bơ thu hoạch tại Mễ thấp nhất vào tháng 07 giá bơ tăng không có gì khó hiểu.
Trái bơ tăng giá ai được lợi? Chẳng ai cả. Trước tiên người tiêu dùng phải hạn chế (với tâm lý chờ giá rẻ xuống mới mua). Các chợ cũng chẳng hứng thú gì bởi trái bơ là mặt hàng không thể để lâu. Sau khi chuyển khỏi thùng xe vận tải với nhiệt độ 38-40 độ F bày bán trong chợ với nhiệt độ 70 độ F (room temperature) những trái bơ còn xanh sẽ chín rất nhanh. Đụng phải giá cao, bán chậm, để lâu quá không có người mua cuối cùng mang đổ. Giá bơ cao khiến các nhà nhập cảng lưỡng lự nhập hàng. Khi biết giá bơ cao, lượng mua giảm, họ buộc phải điều chỉnh sao cho phù hợp.
Lên mạng tìm hiểu về thị trường bơ, không ít trang website tiết lộ các công ty bên nhà đang rục rịch chuyện xuất cảng trái bơ Việt sang đất Mỹ. Gì chứ, sức mạnh vạn năng của đồng Mỹ kim sẽ thu hút họ. Tương tự như trái xoài Việt Nam, sau 10 năm thương lượng đã có dịp tiến vào thị trường Mỹ. Không ít công ty xuất cảng hoa quả Việt hy vọng trong nay mai trái bơ Việt sẽ có cơ hội tranh giành thị phần với trái bơ California và trái bơ Mễ.
Theo đài VOA, năm ngoái một lượng bơ lớn của Mễ được nhập vào thị trường Hoa Kỳ. Nguyên văn: Năm ngoái, Mỹ nhập cảng hơn 900.000 tấn bơ Mexico trị giá gần 2.1 tỷ USD, gấp 10 lần giá trị mà họ mua bơ từ các nước khác trên thế giới, theo thống kê của Gro Intelligence. Vẫn theo VOA, sở dĩ diện tích trồng bơ tại Việt Nam tăng vì giá cà phê giảm. Hiện tại Việt Nam đã xuất cảng trái bơ sang khối EU nhưng tạm thời chưa cạnh tranh nổi với trái bơ Mễ tại thị trường Mỹ.
Trở ngại lớn đối với lộ trình trái bơ Việt tiến vào thị trường Mỹ là hệ thống bảo quản trái bơ tươi của Việt Nam còn nhiều hạn chế. Tuy nhiên lời hăm dọa của Tổng thống Trump đánh thuế nhập cảng thật nặng lên các mặt hàng của Mễ khiến nhiều nhà xuất cảng trái cây Việt Nam có thêm động lực đầu tư các thiết bị máy móc vận chuyển bảo quản giúp trái bơ Việt vượt Thái Bình Dương đến với đất Mỹ.
Nói về thân phận trái bơ Mễ trên đất Mỹ, bạn có lo nó mất dần đất đứng (hoặc ít nhất sẽ vấp phải những khó khăn trước chiến dịch tariffs của Tổng thống Trump). Tương tự hạt đậu nành Mỹ, chỉ vì Tổng thống Trump đánh phủ đầu Trung Quốc bằng con dao tariffs dẫn đến họa Trade War (nên) lâm cảnh bị kẹt ở giữa, trâu bò húc nhau ruồi muỗi chết!
Thời hoàng kim, tháng 08 năm 2012, giá một bushel đậu nành (tương đương 8 gallon hay 36 lít) gần 18 Mỹ kim. Còn hiện nay, nó chỉ xê xích trong khoảng trên dưới 8 Mỹ kim một bushel. Đấy. Chỉ vì trúng phải một cơn gió độc mà hạt đậu nành Mỹ bị liệt nửa người. Lý do? Để trả đũa, Trung Quốc tìm thị trường đậu nành từ Brazil, cắt giảm mạnh đơn đặt hàng, hạt đậu nành Mỹ giá rớt thảm thương luôn.
Còn trái bơ Mễ thì sao? Liệu nó có bị ảnh hưởng nặng, hay không hề hấn gì? Nhờ có uy tín, đủ sức lay chuyển người tiêu dùng như một thương hiệu đã được khẳng định, nếu thế; thân phận trái bơ Mễ xem chừng có thể trụ lại, chờ thời, nếm mật nằm gai, đợi Trade War giữa Mỹ và Mexico cải thiện nó sẽ tái xuất giang hồ, vấn đề chỉ là nhanh chậm, sớm muộn mà thôi.

Nguyễn Thơ Sinh