Số là tôi có cái may từ nhỏ đã được nghe rất nhiều câu ca dao trong lời hát ru từ những người xung quanh từ dưới quê cho tới thị thành. Nghe riết rồi thuộc, rồi thấm hồi nào không hay, rồi lâu lâu lôi ra nghiền ngẫm: ‘sao ông bà mình hồi xưa hay vậy ta? Nói câu nào trúng câu đó!’ Sẵn sắp đến ngày lễ Tình Yêu tự dưng trong đầu tôi ào ạt tuôn ra mấy câu ca dao về tình yêu-hôn nhân-gia đình, tôi xin ghi lại ra đây để biết thêm về tâm lý, suy nghĩ, tình cảm của ông bà ta thuở trước và nhất là để học hỏi từ một ‘tàng thư về hôn nhân-gia đình’ mà người xưa đã đúc kết.
 
Thể loại này bao la mà tôi chỉ biết một tí một tẹo nên quý vị nào một bồ một bụng thấy sai sót thì xin chỉ bảo thêm.
 
                     Ví dầu nhà dột cột xiêu
            Muốn đi lấy vợ sợ nhiều miệng ăn 
 
Ko phải lấy vợ về sợ hao cơm tốn gạo mà chỉ vì nhà nghèo quá lấy về sợ vợ khổ  —> chân tình!
 
                Thương nhau xa cũng nên gần
         Đừng nên tham phú phụ bần khó coi
 
Nhắn ai đó đừng ngó chỗ giàu sang mà bỏ chốn bần hàn, quên tình tấm mẳn để sau này hối không kịp.
 
               Thương nhau duyên phận thì thôi
                Của thì như nước hồ vơi lại đầy
 
Phải duyên phận thì mới ăn đời ở kiếp,  còn của nả thì lúc vầy lúc khác, quan trọng là nhìn người chứ đừng nhìn của vì người tạo ra của.
 
                   Thò tay mà bứt cọng ngò 
            Thương em đứt ruột, giả đò ngó lơ
 
Anh nào mà làm bộ ngó lơ thì chắc là thương đứt ruột rồi, nhưng quan trọng là phải biết là lơ thiệt hay lơ giả đò. 
 
                Dây tơ hồng chửa se đã mắc
        Rượu quỳnh tương chưa nhấp đã say
 
Rượu chưa nhấp mà đã say, này là tình cảm say sưa đắm đuối, sinh ra để dành cho nhau, đã mắc vào thì gỡ mấy cũng không ra. 
 
                    Sông dài cá lội biệt tăm
     Phải duyên chồng vợ, ngàn năm vẫn chờ 
 
Đời người được mấy chục năm mà đợi đến ngàn năm? Thế mới biết hai chữ nhân duyên có sức dời sông lấp bể như thế nào.
 
               Chàng đi cho thiếp theo cùng 
      Đói no thiếp chịu, lạnh lùng thiếp cam
 
Một khi đã thương thì một lòng một dạ đi theo, chỉ cần được ở bên cạnh thì cực khổ gì cũng chẳng sá, nguy hiểm chi cũng chẳng màng. 
 
                Trắng da vì bởi phấn dồi
          Đen da vì bởi em ngồi chợ trưa
 
Phấn dồi mưa cái trôi hết nhưng có ngồi chợ trưa thì mới ‘nuôi đủ năm con với một chồng’ như Tú Xương trải từng tấc lòng ‘thương vợ.’
 
                Trai khôn tìm vợ chợ đông 
       Gái khôn tìm chồng giữa chốn ba quân 
 
Bí kíp này thời nay hơi trật nhịp vì mấy nàng đi chợ thì ít mà đi siêu thị thì nhiều, còn mấy chàng còn ai xông pha lằn tên mũi đạn nữa? 
 
             Tay bưng dĩa muối chấm gừng 
     Gừng cay muối mặn xin đừng quên nhau
 
Vợ chồng ăn ở với nhau cái tình cái nghĩa sâu nặng ghê lắm, như dĩa muối mặn chát với củ gừng thiệt cay vậy mới thấm, mới nhớ đời.
 


               Râu tôm nấu với ruột bầu 
    Chồng chan vợ húp gật đầu khen ngon
 
Món ăn ‘huyền thoại’ thời nay mấy người được nếm? Mạnh bạo đề xuất các đôi mới cưới nấu món này ăn thử để xem có ngon thiệt không?
 
               Chim quyên ăn trái nhãn lồng 
      Lia thia quen chậu, vợ chồng quen hơi 
 
Cha mẹ không quen hơi con cái, con cái lớn lên không còn hơi cha mẹ, anh chị em ko ai biết hơi ai, chỉ có vợ chồng mới quen hơi - ông bà ta thiệt tâm lý!
 
                Sông sâu sào vắn khó dò
       Muốn qua thăm bậu sợ đò không đưa
 
Đâu phải cuộc tình nào cũng tròn vẹn. Có những người thương nhau mà không đến được với nhau vì ràng buộc, trách nhiệm và định kiến.
 
                Má ơi đừng gả con xa
       Chim kêu vượn hú biết nhà má đâu
 
Câu này thời nay mấy người thấm, nhưng cứ tưởng tượng thời xưa đò ngang cách trở, xe cộ không có, lấy chồng xa là mất luôn đường về.
 
                Lấy vợ thì lấy liền tay
        Chớ để lâu ngày hàng xóm gièm pha
 
Sức mạnh dư luận thời xưa ghê thật? Mà tính dân mình hay nhòm ngó nên đã đi hỏi vợ mà không cưới ngay thì dễ sinh điều dị nghị.
 
                  Ra đi mẹ có dặn dò
         Đừng đi nước mặn mà hà ăn chân
                  Chớ nghe tiếng ngọt lời ngon 
         Sa chân lỡ bước, bà con chê cười 
 
Lời khuyên dành cho các cô gái mới lớn không bao giờ cũ, kỵ nhất là những lời đường mật rót vào tai, dễ nhắm mắt đưa chân vào nơi sa ngã.
 
              Chiều chiều ra đứng ngõ sau
        Trông về quê mẹ ruột đau chín chiều 
               Tai nghe bìm bịp kêu chiều
        Bâng khuâng nhớ mẹ, chín chiều ruột đau
 
Ai biểu lấy chồng xa? Cứ nghĩ từ giờ đến khi cha mẹ mất còn mấy lần gặp nữa thì ruột nào mà chẳng đau ko những 9 mà tới 10 chiều?
 
                Chim đa đa đậu nhánh đa đa
         Chồng gần không lấy, lại lấy chồng xa
                 Lỡ mai cha yếu mẹ già
         Chén cơm, đôi đũa, bộ kỷ trà ai dâng?
 
Đúng là lấy chồng xa ngày xưa thảm thật sự. Một bước ra đi xa mẹ xa cha là đi luôn không có ngày về. May là ngày nay không còn cảnh đó nữa. 
 
               Gió đưa bụi chuối sau hè 
              Anh mê vợ bé, bỏ bè con thơ 
 
Khi đã mê nhân tình, quên nhân nghĩa thì một bè con thơ cũng bỏ chứ đừng nói người vợ đầu ấp tay gối. Sức mạnh của tiểu tam là có thật! 
 
               Ví dầu tình bậu muốn thôi
             Bậu gieo tiếng dữ cho rồi bậu ra
 
Cái này mới ác nè. Đã muốn bỏ vợ lại còn đi gieo tiếng xấu cho vợ để lấy cớ bỏ nữa. Ăn ở sao mà đoản hậu. Chồng vậy bỏ sói nó tha cho rồi.
 
Trong một hồi tôi “bê” các câu ca dao tả đủ các tình huống từ lúc yêu  nhau, cưới nhau, sống với nhau, và cả trong trường hợp xấu nhất là ... bỏ nhau nữa. Mong là độc giả sẽ thưởng thức được cái đẹp và đa dạng của ca dao miền quê Việt của chúng ta.
 
Nguyễn Lễ