Nói về chợ chuột thì hầu như tỉnh nào ở Miền Tây cũng có. Nhưng có ba chợ chuột lớn được xếp theo thứ hạng: Thứ nhất là chợ chuột Phù Dật xã Bình Long, huyện Châu Phú, An Giang, kế đến là chợ chuột ở Ngã Bảy Phụng Hiệp, Hậu Giang, và chót là chợ chuột Cà Mau.

Một thau nước làm cả ngày



Chợ chuột Phù Dật mùa nào cũng tấp nập và sôi động giống như chợ ngày tết. Sở dĩ chợ lúc nào cũng đông đúc, vì chuột ở đây không những được thu góp từ vùng Tứ Giác Long Xuyên mà còn nhập từ Campuchia qua cửa khẩu Khánh Bình. Người mua kẻ bán, người làm chuột, người đông lạnh chuột, lên hàng xuống hàng qua xe tải, qua tàu khách… Chuột đồng ngày nay được các nhà hàng khách sạn đặt mua để chế biến thành món ăn đặc sản được nhiều người yêu thích. Chưa kể người dân trong vùng cũng tìm đến đây để mua chuột dạt, chuột mới chết về làm món ăn. Các nhóm thanh niên còn bày tiệc nhậu thịt chuột với rượu đế. Tức nhiên ở đây không chỉ có chuột đồng, chuột cơm, chuột cống mà ngày nay nhiều người còn nghĩ đến việc dưỡng chuột để chúng sinh sản. Món chuột con còn nằm trong bụng mẹ chưa kịp chào đời trở thành món ăn bổ dưỡng mà chỉ có giới có tiền mới dám thưởng thức.


Bán lẻ



Lúc đầu chợ chỉ gồm một vài người mang chuột đến khu vực bến đò gần đó bán cho người qua lại con sông. Sau đó, vì có nhiều người mua nên dần dần có nhiều người bán và từ đó thành hình một khu chợ chuột lớn, nay trở thành chợ chuột đầu mối cung cấp cho nhiều tỉnh thành trong cả nước. Hàng trăm người có công ăn việc làm ổn định nhờ vào nghề làm chuột thuê. Chuột được làm thịt theo dây chuyền. Người đập đầu chuột, người cắt cổ, người lột da, nhóm mổ bụng, nhóm chặt đuôi và tứ chi, người rửa chuột và ướp nước đá… Chuột tiêu thụ được nhiều đưa đến có nhiều người tham gia bắt chuột. Tùy theo mùa mà việc bắt chuột cũng khác nhau. Mùa thu hoạch lúa đông xuân thì người dân cắt lúa xây ụ rơm chuột, rồi dí chuột vào rọ. Hoặc là đi dặm cù, tức là vây theo hình vòng tròn trên một diện tích cỏ đến khi còn lại khu vực tâm vòng tròn thì dùng lưới lùa chuột vào lợp. Có người đi bẫy chuột bằng gập sắt, có người dẫn chó đi đào chuột…


Lái chuột từ vùng quê



“Vua chuột” Thư Hoàng ở An Phú kể, đường vào làng chuột chỉ là đường đất nhỏ, xe tải không thể vào, phải đậu xe trên quốc lộ 91 ở cầu Phù Dật hoặc vàm xáng Cây Dương chờ. Dân Phù Dật chất rộng (lồng) chứa chuột xuống xuồng rồi bơi đến chỗ xe tải đậu để bán. Dù việc đi lại khó khăn nhưng chợ ở đây vẫn phát triển rất mạnh. Vào những năm chuột rộ, xuất hiện nhiều trên đồng ruộng thì làng Phù Dật có nhiều người kinh doanh chuột phất lên, trở thành “đại gia… chuột” khấm khá. Cứ thế, Phù Dật thành chợ chuột hồi nào chẳng hay.


Chuột sống chờ làm



Vào mùa đông (mùa đánh bắt chính), dân chạy dọc bờ kênh Phù Dật, đèn thắp sáng trưng cả làng, tiếng dao chặt để làm thịt chuột cọc cạch sáng đêm. Từ đây, thịt chuột được túa đi khắp nơi để người ta chế biến thành những món đặc sản như: chuột quay lu, chuột nướng muối ớt "cay thiệt là cay", chuột xào lăn, chuột nấu mẻ, chuột khìa… trong các nhà hàng, quán nhậu. Bạn đang ở Sài Gòn, một hôm nào đó vào quán đồng quê, bạn gọi lên một đĩa thịt chuột quay thơm phức, bạn gắp đưa lên miệng, nhai tới đâu nghe giòn tan, béo ngậy tới đó… Và biết đâu cái miếng thịt chuột thơm ngon ấy có nguồn gốc từ cái chợ chuột Phù Dật xứ này.

Rửa sơ



Điều đặc biệt là cái chợ chuột độc nhất vô nhị này không hề có… ngôi chợ nào cả. Vào chợ chuột tìm mãi cũng không thấy cái nhà lồng, mái che nào, bởi đó chỉ là cái chợ dân gian, ban đầu là tự phát. Cứ sáng sớm, vào khoảng 7 giờ thì chuột chứa trong rộng (lồng) sắt được chở bằng xe máy vào chợ. Có lái mua chuột và bán chuột ngay tại chỗ. Có người mua chuột để làm thịt, ướp lạnh mới phân phối lại các vùng miền xa xôi như Đông Nam Bộ hay Tây Nguyên.


Làm thịt chuột



Nhờ có chợ chuột mà nhiều lao động nông thôn ở rạch Phù Dật có việc làm cho thu nhập đáng kể. Người lớn và trẻ em đều có thể làm thịt chuột cho các vựa với thu nhập cả trăm nghìn đồng mỗi ngày. Như nhà chị Võ Thị Bé Ba có bốn người làm nghề làm thịt chuột mướn, thu nhập 300.000-400.000 đồng một ngày. Bên cạnh đó, người đi đặt rập, bẫy chuột mỗi đêm cũng kiếm vài trăm nghìn đồng, tương đối khỏe nếu so với nhiều công việc khác.


Bán chuột


Cứ 3-4h chiều là dân Phù Dật lôi rộng sắt chứa chuột ra làm thịt. Cái rộng có nắp đậy, có người thò tay vào rộng nắm đuôi chuột lôi ra đập đầu vào vành rộng. Thường là trẻ em làm việc này nhưng em nào cũng làm chuyên nghiệp, không hề bị chuột cắn. Mỗi con chuột chỉ cần đập một cái là chết tươi. Chuột chết được chất thành đống.


Lái Chuột
Chợ chuột Ngã Bảy Phụng Hiệp thành hình sớm nhất ở vùng miền Tây sông nước Cửu Long. Nó có từ thời chợ nổi Phụng Hiệp ra đời, khi ấy chợ chuột bán chung với chợ rắn, rùa, chim, cua… Sau này rắn rùa không còn được bán công khai như trước nữa mà chỉ hoạt động “ngầm”, cung cấp cho giới giàu có hay quan quyền thưởng thức các món ăn bị treo bảng cấm vì là “động vật hoang dã”. Sau này khi nhiều chợ chuột được thánh hình, thì xuất hiện thêm nghề lái chuột. Chuột được thu mua từ vùng sâu xa biên giới và chở bằng xe gắn máy, xe tải về các chợ đầu mối, trong đó có chợ Ngã Bảy Phụng Hiệp.
Ngày nay người dân dễ dàng thấy nhiều xe chở chuột chạy khắp nơi trên nhiều con đường liên huyện liên tỉnh. Nghề lái chuột ngày nay còn lan rộng sang Campuchia và cũng có nhiều lái chuột là người Campuchia chở thẳng qua các chợ biên giới ở An Phú, Tân Châu, Tịnh Biên…(An Giang), Tân Hồng, Hồng Ngự (Đồng Tháp) và Xà Xía (Hà Tiên – Kiên Giang). Anh Trần Văn Đổm ở huyện An Phú An Giang cho biết:
-Nhờ vào nghề lái chuột mà gia đình tôi có cuộc sống ổn định hơn trước rất nhiều. Trước đây nhà làm nông trồng lúa, trồng hoa màu bị thiên tai dịch lệ thất bát, lỗ lã cuộc sống khó khăn, nợ nần mỏi mệt. Giờ mấy thành viên trong gia đình chuyển sang nghề lái chuột, cuộc sống khá hơn trước rất nhiều. Chúng tôi bán ở chợ chuột Ngã Bảy, Phụng Hiệp, Hậu Giang vào những ngày hè. Nhiều nhân công làm việc tại đây là trẻ em nghèo, phụ nữ. Mọi người làm việc theo sản phẩm, nên ai nấy chăm chú làm việc. Người bắt chuột ra khỏi chuồng, người lột da, người mổ bụng, người rửa sạch rồi ướp đá. Cứ thế, hàng trăm lao động tham gia vào các công đoạn của nghề mua bán chuộ từ lúc đi bắt, thu mua, làm thịt cho đến mang đi phân phối các nơi, tạo thành chu trình khép kín. Xem như ai cũng có công ăn việc làm.
Vợ chồng anh Khánh “chuột” được xem là đầu mối thu mua và kinh doanh chuột lớn nhất tại Phù Dật. Anh kể thêm, vào những mùa chuột nội địa ít thì vợ chồng anh sang cả huyện Cỏ Thum (Campuchia) để thu mua chuột. Từ khoảng tháng 4 đến tháng 8 âm lịch, bên nước bạn đánh bắt được nhiều chuột. Chỉ riêng anh Khánh đã thu mua 3-4 tấn mỗi ngày. Anh Khánh nói:

Trẻ em đào chuột


-Mỗi năm thu nhập từ nghề buôn chuột của vợ chồng tui cũng 40-50 triệu đồng. Nghề làm chuột khiến dân làng Phù Dật trở nên khấm khá. Vào vụ, một bạn hàng mua trung bình 300 kg chuột với giá 22.000 đồng một kg. Khi làm ra thành chuột thịt (1 kg chuột còn 700 g chuột thịt) thì bán lại được với giá 100.000 đồng mỗi kg. Đầu, da, đuôi chuột đều có thể bán cho các hộ nuôi cá (để cho cá ăn) với giá bình quân 6.000 đồng mỗi kg. Do vậy, làm chuột thịt thu lời nhiều hơn dân bán chuột hơi. Đường vào làng chuột Phù Dật mới đây được trải nhựa, xe tải vào tận nơi chở chuột đi bán khắp xứ. Xóm làng thay đổi hẳn. Vào mùa thu hoạch lúa đông xuân hằng năm, làng chuột trở nên sôi động lạ thường. Khắp các tỉnh Hậu Giang, Kiên Giang, Cà Mau hay Bạc Liêu… đều có mặt thương lái của Phù Dật đi thu gom. Rồi cũng từ đây, chuột hơi, chuột thịt được bán lại đi tiêu thụ khắp nơi. Vì thế, dù chẳng được nhà nước đầu tư xây dựng nhưng gọi Phù Dật là chợ chuột lớn nhất miền Tây là không sai. Nó đã góp phần diệt chuột, bảo vệ mùa màng rất hiệu quả.


Chuột sau khi lột da

Ở làng Phù Dật còn có chuyện tình “con chuột” của “vua chuột”. Anh Khánh cười:
-Ngày trước tui làm nghề lái xe tải, quê ở Bạc Liêu. Bà xã tui (tên Phạm Thị Thu Giang) vốn là người kinh doanh chuột ở Phù Dật. Công việc làm ăn tiến triển nên bà mở các vựa thu mua chuột tại nhiều tỉnh, trong đó có Bạc Liêu. Lúc đó thấy nghề này làm ăn được nên tui chuyển nghề, đứng ra làm vựa thu gom chuột cho bà. Mua bán với nhau rồi biết tính ý hợp nhau, sau mấy lần “nháy mắt” nhau thế là nảy sinh tình cảm, rồi… cưới nhau. Người ta gọi đó là mối tình… con chuột.
Chợ chuột Xẻo Giồng, Phụng Hiệp, Hậu Giang nằm cặp quốc lộ 1 A có hơn 25 năm hoạt động với qui mô mỗi năm một lớn hơn. Phần lớn chuột được thu mua từ các tỉnh Hậu Giang, Sóc Trăng, Bạc Liêu và Cần Thơ. Mỗi ngày bán ra thị trường khoảng 3 tấn chuột thịt.


Lái chuột miền quê


Bắt chuột chết ra khỏi rộng

Nghề làm chuột tạo điều kiện cho nhiều người có việc làm


Đập đầu chuột

Bài và hình: Thomas Trương
Theo Viễn Đông