Giải Nobel năm nay sẽ diễn ra từ ngày 3/10-10/10. Giải Nobel Y Sinh công bố sáng 3/10, theo sau sẽ là các giải thưởng Nobel Vật lý ngày 4/10, Hóa học ngày 5/10 và Văn học ngày 6/10. Giải Nobel Hòa bình ngày 7/10, giải Nobel Kinh tế sẽ vào ngày 10/10.

Nobel Y học 2022 vinh danh công trình giải mã bộ gien người cổ đại Neandertal


Svante Paabo, giải Nobel Y Khoa 2022 nhờ công trình giải mã bộ gien người cổ đại Neandertal. Ảnh chụp năm 2010, Leipzig-Đức nơi ông công tác. AP - Frank Vinken for Max-Planck-Gesellschaft
Hội đồng giải Nobel họp tại thủ đô Stockholm (Thụy Điển) hôm nay, 03/10/2022, thông báo giải thưởng Nobel Y học năm 2022 về tay nhà khoa học Svente Paabo. 
Khoa học gia người Thụy Điển được vinh danh nhờ những khám phá ‘‘liên quan đến bộ gien của giống người đã tuyệt chủng và sự tiến hóa của giống người hiện đại (Homo Sapiens)’’. Thông báo của Hội đồng giải Nobel cho biết cụ thể là khoa học gia Svente Paabo đã ‘‘giải trình tự ADN của người Neandertal, một giống người cổ xưa sinh sống tại đại lục Á – Âu, khoảng 40.000 năm trước’’. Một thành tựu quan trọng trong công trình của ông là tìm ra những liên hệ giữa bộ gien của người Neanderthal, đã được giải mã, với giống người hiện đại.  
Nhà di truyền học Paabo sinh năm 1955, định cư tại Đức từ hàng chục năm nay, và làm việc tại Viện nghiên cứu nổi tiếng Max-Planck. Năm 2009, ông từng phát hiện ra sự chuyển dịch của khoảng 2% tổng số gien từ một số giống người cổ đại đã tuyệt chủng, như Neandertal với giống người hiện đại chúng ta.  
Các phát hiện về liên hệ di truyền giữa các giống người cổ đại với loài người hiện đại chúng ta hứa hẹn các ứng dụng trị liệu quan trọng. Các công trình mới đây của khoa học gia Svente Paabo cho thấy người bệnh Covid-19, đặc biệt là ở châu Âu và nhất là ở Nam Á, thường mang một đoạn ADN của người cổ đại Neandertal.  
Thời điểm giống người hiện đại tiếp nhận một số đoạn gien nói trên từ người Neandertal diễn ra cách nay khoảng 60.000 năm. Sự hiện diện của đoạn gien này khiến người nhiễm virus gây bệnh Covid-19 có nguy cơ bị nhiều biến chứng hơn.  

Theo RFI

Nobel hóa học 2022 vinh danh 3 người sáng lập chuyên ngành ‘‘gắn kết phân tử’’


Viện Hàn lâm Khoa học Hoàng gia Thụy Điển công bố trao giải Nobel Hóa học 2022 cho 2 nhà khoa học Mỹ và Đan Mạch ( trên màn hình), ngày 05/10/2022. AP - Christine Olsson


Giáo sư Đại học Stanford, bà Carolyn Bertozzi, là một trong ba người đoạt giải Nobel Hóa học năm 2022.

Hôm nay, 05/10/2022, Viện Hàn lâm Khoa học Hoàng gia Thụy Điển đã quyết định trao giải Nobel Hóa học cho hai nhà khoa học Mỹ và một nhà khoa học Đan Mạch, vì công lao đặt nền móng cho một chuyên ngành mới, ngành hóa học ‘‘click’’ (tạm dịch là ngành ‘‘gắn kết phân tử’’).  
Thông báo của Viện Hàn lâm Khoa học Hoàng gia Thụy Điển giải thích : khoa học gia người Mỹ Barry Sharpless và khoa học gia Đan Mạch Morten Meldal là những người ‘‘đã đặt nền móng cho một hướng đi mới, ngành ‘‘Hóa học click’’, cho phép tiến hành việc kết hợp các khối phân tử với nhau một cách nhanh chóng và hiệu quả’’.  
Khoa học gia Mỹ Carolyn R. Bertozzi được ghi nhận đã có công trong việc phát triển các ứng dụng của chuyên ngành ‘‘gắn kết phân tử’’ trong lĩnh vực y sinh học. Các nghiên cứu của bà trong lĩnh vực chimie bioorthogonale (các phản ứng ‘‘sinh trực giao’’) cho phép phát triển các hình thức trị liệu ung thư chính xác hơn, bên cạnh một số ứng dụng khác.
Khoa học gia Barry Sharpless là người lần thứ hai đoạt giải Nobel Hóa học. Giải thưởng được trao cho ông năm 2001 để vinh danh về cho việc tiên phong phát hiện các phương pháp ‘‘tổng hợp nhanh chóng các sản phẩm hóa chất, tránh được các phản ứng phụ không mong muốn’’, tạo nền móng của chuyên ngành hóa học click. Khoa học gia Barry Sharpless là người thứ năm hai lần được giải Nobel, sau John Bardeen, Marie Curie, Linus Pauling và Frederick Sanger. 
Theo RFI

Nobel Hòa Bình 2022 vinh danh xã hội dân sự Ukraina, Nga và Belarus


Berit Reiss-Andersen, chủ tịch Ủy Ban Nobel xướng tên các khôi nguyên của giải Nobel Hòa Bình 2022 tại Viện Nobel ở Oslo, Na Uy, ngày 07/10/2022. AP - Heiko Junge

Ủy Ban Nobel Na Uy ngày 07/10/2022 thông báo giải Nobel Hòa Bình năm nay được trao cho tổ chức phi chính phủ Memorial của Nga, Trung Tâm Ukraina bảo vệ các quyền dân sự và cho nhà đối lập Belarus Ales Beliatski. Giải thưởng này nhằm đề cao tinh thần « chung sống trong hòa bình » trong bối cảnh chiến tranh Ukraina.
Trong thông cáo, chủ tịch Ủy Ban Nobel của Na Tuy, bà Berit Reiss Andserson, cho biết, giải thưởng này nhằm vinh danh các tổ chức, cá nhân hoạt động hàng đầu « bảo vệ nhân quyền, dân chủ và một sự chung sống hòa bình giữa ba quốc gia lân cận là Belarus, Nga và Ukraina »
Tổ chức phi chính phủ Nga Memorial được lập ra vào năm 1989. Một trong những sáng lập viên là giải Nobel Hòa Bình năm 1975, Andrei Sakharov. Trong hơn 30 năm hoạt động cho đến khi bị giải thể vào cuối 2021, Memorial miệt mài điều tra về tội ác của Staline và của quân đội Nga trong hai cuộc chiến Tchetchenia trong những thập niên 1990 và những năm 2000. Tổ chức bảo vệ nhân quyền này không khoan nhượng khi tố cáo chính quyền của tổng thống Vladimir Putin đàn áp xã hội dân sự.  
Vài tháng trước khi Matxcơva xâm chiếm Ukraina, tư pháp Nga đã phán quyết giải thể tổ chức này với lý do làm « tay sai cho nước ngoài ».
Liên quan đến Ukraina, Ủy ban Nobel năm nay đã vinh danh tổ chức Center for Civil Liberties hoạt động trong lĩnh vực bảo vệ các quyền tự do cho xã hội dân sự. Chủ tịch hiệp hội này, bà Olexandra Matviichuk, cho biết rất hân hạnh và vui sướng khi tổ chức này được xướng tên trên bảng vàng của Ủy ban Nobel vào thời điểm mà Ukraina đang bị nước Nga « xâm chiếm ». Bà đồng thời kêu gọi thành lập tòa án quốc tế xét xử tội ác của Vladimir Putin vì tổng thống Nga, với sự đồng lõa của tổng thống Belarus, đã đẩy hàng trăm ngàn thường dân vào một cuộc chiến khốc liệt.
Sau cùng nhà đối lập Belarus, ông Ales Beliatski, 60 tuổi, là một nhà đấu tranh vì nhân quyền, một nhà bất đồng với chế độ của tổng thống Alexandre Loukachenko. Ông đang bị cầm tù. Ủy ban Nobel kêu gọi « trả tự do ngay tức khắc » cho ông.
Beliatski là khôi nguyên Nobel Hòa Bình thứ tư được vinh danh trong lúc đang bị giam cầm. Đó là nhà đối lập Miến Điện Aung San Suu Kyi (1991) và nhà bất đồng chính kiến Trung Quốc Lưu Hiểu Ba (2010). Người thứ ba là nhà báo người Đức, có lập trường chống Quốc Xã, ông Carl von Ossietzky năm 1935 được trao tặng giải Nobel Hòa Bình trong lúc đang thi hành án tù. Ông là nhà đối lập đầu tiên được Ủy Ban Nobel Na Uy vinh danh. Hitler khi đó đã phẫn nộ đến nỗi, ông cấm tất cả các công dân Đức nhận bất kỳ một giải Nobel nào. Carl von Ossietzky chết trong tù năm 1938. 
Theo RFI

Nobel Hòa bình 2022 nêu cao vấn đề nhân quyền


Ales Bialiatski

Nhà hoạt động nhân quyền người Belarus Ales Bialiatski đang bị bỏ tù, và tổ chức nhân quyền Memorial của Nga cùng với tổ chức nhân quyền Ukraine Trung tâm Tự do Dân sự đã được tuyên dương với giải Nobel Hòa bình 2022 hôm thứ Sáu.
Ủy ban Nobel Na Uy tại Oslo đã đưa ra thông báo vào thứ Sáu, cho biết giải thưởng đã thuộc về ''ba nhà vận động xuất sắc về nhân quyền, dân chủ và chung sống hòa bình ở các nước láng giềng Belarus, Nga và Ukraine.'' 
Ủy ban Nobel Na Uy nói: "Những người đoạt giải Hòa bình đại diện cho xã hội dân sự ở nước sở tại. Họ đã thúc đẩy quyền chỉ trích quyền lực và bảo vệ các quyền cơ bản của công dân trong nhiều năm."
Người đứng đầu ủy ban Nobel Na Uy, Berit Reiss-Andersen, nhận xét: "Họ đã nỗ lực xuất sắc để ghi lại tội ác chiến tranh, vi phạm nhân quyền và lạm dụng quyền lực. Họ cùng nhau chứng minh tầm quan trọng của xã hội dân sự đối với hòa bình và dân chủ.”
Người chiến thắng năm ngoái là nhà báo Dmitry Muratov của Nga và Maria Ressa của Philippines.
Ales Bialiatski là ai?
Ales Bialiatski là một nhà hoạt động nhân quyền nổi tiếng người Belarus, hiện đang bị giam trong tù mà không qua xét xử. 
Ông Bialitski, 60 tuổi, là người sáng lập Trung tâm Nhân quyền Viasna (Mùa xuân) của đất nước, được thành lập vào năm 1996. 
Ông phản đối cuộc đàn áp tàn bạo các cuộc biểu tình trên đường phố của nhà lãnh đạo độc tài của Belarus Alexander Lukashenko. 
"Ông ấy đã cống hiến cả cuộc đời của mình để thúc đẩy dân chủ và phát triển hòa bình ở quê nhà", ủy ban giải thưởng Nobel cho biết. 
Ông Bialitski lần đầu tiên bị bắt và bỏ tù vào năm 2011-14 vì tội trốn thuế mà ông luôn phủ nhận. 
Ông đã bị bắt giữ một lần nữa vào năm 2020 sau các cuộc biểu tình lớn về điều mà phe đối lập nói là các cuộc bầu cử gian lận ở Belarus đã giữ ông Lukashenko nắm quyền. 
Ủy ban cho biết: “Bất chấp những khó khăn cá nhân to lớn, ông Bialiatski đã không nhượng bộ một chút trong cuộc chiến đấu cho nhân quyền và dân chủ ở Belarus.”
Memorial đã bị Nga đóng cửa
Memorial được thành lập vào năm 1987 và sau khi Liên Xô sụp đổ, đã trở thành một trong những cơ quan giám sát nhân quyền nổi bật nhất của Nga.  
Họ tập trung vạch trần những lạm dụng và tàn bạo của thời kỳ Stalin. 
Nhóm này đã bị tòa án Nga đóng cửa vào năm ngoái.
Kể từ đó, Memorial đã thành lập một nhóm mới, Memorial, Trung tâm Bảo vệ Nhân quyền, hoạt động mà không có tư cách pháp nhân.

Nguồn hình ảnh, Reuters
Chụp lại hình ảnh,
Văn phòng Memorial ở Moscow, ảnh cũ 2013
Còn Trung tâm Tự do Dân sự có trụ sở tại Kyiv, được thành lập vào năm 2007, đã hoạt động để củng cố xã hội dân sự của Ukraine đồng thời thúc đẩy hơn nữa pháp quyền và tuân thủ luật pháp quốc tế.
Giải Nobel Hòa bình được trao như thế nào?
Mỗi năm, ủy ban cho phép đề cử từ một nhóm lớn các chuyên gia, chẳng hạn như học giả, nhà lập pháp và những người đã nhận trước đó. 
Người chiến thắng được mời đến Na Uy để thuyết trình và nhận giải thưởng trị giá 10 triệu kronor Thụy Điển (gần 900.000 USD; 917.000 Euro).
Giải thưởng hòa bình được trao cho những người đã "làm nhiều nhất hoặc tốt nhất cho tình huynh đệ giữa các quốc gia." 
Tuy nhiên, giải thưởng này không phải là không có tranh cãi, vì trước đây đã được trao cho những cá nhân bị cáo buộc vi phạm nhân quyền. 
Đây là giải Nobel duy nhất không được trao ở Thụy Điển mà được trao tại Oslo bởi chủ tịch Ủy ban Nobel Na Uy, với sự tham dự của Vua Harald V của Na Uy.
Alfred Nobel đã thành lập giải thưởng trong di chúc của mình trước khi ông qua đời vào năm 1896.  
Alfred Nobel (1833-1896) sinh ra tại Stockholm, Thụy Điển.
Ông để lại phần lớn số tiền của mình cho việc thành lập "giải thưởng cho những người, trong năm trước đó, mang lại lợi ích lớn nhất cho nhân loại" trong ngành vật lý, hóa học, y học, văn học, và hòa bình.
Alfred Nobel, người phát minh ra thuốc nổ và vật liệu nổ quân sự, đã lập nên giải thưởng nổi tiếng để ông có thể để lại di sản tốt hơn sau khi bị chỉ trích vì "tìm cách giết nhiều người nhanh hơn bao giờ hết."
Các giải Nobel khác của năm 2022
Giải Nobel Y học 2022 ngày 3/10 vinh danh nhà di truyền học tiến hóa người Thụy Điển Svante Pääbo "về những khám phá liên quan đến bộ gene của tông người đã tuyệt chủng và sự tiến hóa của con người".
Ủy ban Nobel của Viện Karolinska ở thủ đô Stockholm nói: "Bằng cách tiết lộ những khác biệt về gene giúp phân biệt người sống với các loài giống người đã tuyệt chủng, khám phá của Paabo cung cấp cơ sở để khám phá điều gì khiến chúng ta trở thành con người độc nhất vô nhị."
Viện hàn lâm Khoa học Hoàng gia Thụy Điển ngày 4/10 công bố chủ nhân của giải Nobel Vật lý năm 2022.  
Họ nêu tên các nhà khoa học Alain Aspect (Pháp), John F. Clauser (Mỹ) và Anton Zeilinger (Áo).
Ba vị được ca tụng nhờ "các thí nghiệm với các photon vướng víu, thiết lập sự vi phạm các bất đẳng thức Bell và tiên phong trong khoa học thông tin lượng tử".
Về giải Nobel Hóa học, Viện Hàn lâm Khoa học Hoàng gia Thụy Điển công bố ba nhà khoa học Carolyn R. Bertozzi (Mỹ), Morten Meldal (Đan Mạch) và Karl Barry Sharpless (Mỹ) là chủ nhân.
Viện hàn lâm Khoa học Hoàng gia Thụy Điển giải thích: “Sử dụng các phản ứng sinh trực giao, các nhà nghiên cứu đã giúp cải tiến các dược phẩm chữa ung thư, hiện đang được thử nghiệm trong các thử nghiệm lâm sàng.”
Ngày 6/10, Viện Hàn lâm Thụy Điển công bố giải Nobel Văn học 2022 thuộc về nữ văn sĩ Pháp Annie Ernaux.
Bà được ca tụng "vì lòng dũng cảm và sự nhạy bén sắc lạnh bà sử dụng để khám phá ra gốc rễ, sự bất hòa và những hạn chế của ký ức cá nhân".
Giải Nobel Kinh tế không được nêu trong di chúc của Alfred Nobel.  
Nhưng giải kinh tế, có tên chính thức là Giải thưởng Sveriges Riksbank về khoa học kinh tế, được Ngân hàng Trung ương Thụy Điển lập ra năm 1968.
Giải Nobel kinh tế năm 2022 sẽ được công bố vào thứ Hai.
Lễ trao giải Nobel Y học, Vật lý, Hóa học, Văn học và Kinh tế được tiến hành tại Stockholm, Thụy Điển. 
Còn lễ trao giải Nobel Hòa bình diễn ra tại Oslo, Na Uy.
Theo BBC