HIẾU ĐẠO - NỀN TẢNG ĐẠO ĐỨC HỌC PHẬT GIÁO
Thích Thông Huệ

Ngày Vu Lan được gọi là ngày truyền thống báo hiếu. Tất cả mọi người con đến ngày này về chùa được

quý thầy nhắc lại trách nhiệm của mình đối với tổ tiên, ông bà, cha mẹ. Là phật tử, lẽ tất nhiên phải sống

một đời hiền lương đạo đức. Nếu chúng ta sống bất hiếu với cha mẹ thì chắc chắn chúng ta sẽ không

thương ai một cách chân tình. Cha mẹ là người sanh thành dưỡng dục giúp ta trưởng thành, cho chúng

ta đến trường để tiếp cận với tri thức, xây dựng một cuộc sống no đủ, hạnh phúc cho con cái. Nếu xét

nghĩ đến sự un đúc đó của cha mẹ như trời biển thì bổn phận làm con, ta phải làm gì để đền đáp thâm

ân đó? Đức Phật nói ý nghĩa Vu Lan - ngày hiếu đạo để khắp thế gian này, tất cả mọi người đều hiểu

được đạo đức căn bản của một người con hiếu thảo. Vì vậy, hiếu đạo là căn bản của đạo làm người, hay

nền tảng của đạo đức học Phật Giáo.

Điều kiện căn bản để bước vào con đường đạo đức, trước tiên phải nói đến sự hiếu kính, phụng dưỡng

cha mẹ. Nho giáo có câu:“Hiếu vi vạn hạnh chi tiên”. Một người không có hiếu thì không xứng đáng làm

người, còn người Phật tử mà bất hiếu thì không phải là Phật tử chân chánh. Chúng ta hàng ngày đến

chùa lễ Phật, tụng kinh, làm công quả… nhưng đối với cha mẹ lại bất kính, thờ ơ thì những việc làm đó

có đúng với ý nghĩa “tốt đời đẹp đạo” không? Và mình có phải là một con người thật sự có đạo đức

chăng? Đức Phật dạy: “Tâm hiếu là tâm Phật, hạnh hiếu là hạnh Phật”. Vì vậy, ngày Vu Lan là ngày

chúng ta quy ngưỡng về cha mẹ bằng một lòng chân thành hiếu kính. Dù cha mẹ còn sống hay đã qua

đời, bổn phận làm con, chúng ta phải từng ngày, từng giờ, từng phút, từng giây nghĩ nhớ đến công ơn

sanh dưỡng mà lo phụng thờ sớm hôm ân cần. Còn như cha mẹ đã khuất thì nên siêng làm nhiều thiện

sự, cúng dường Tam bảo, hồi hướng công đức cho cha mẹ sớm về nơi an lành. Đây là một nét đẹp

truyền thống văn hóa đạo đức của nhân dân ta từ lâu đời.

Chúng ta nên ý thức rằng, không phải chỉ có ngày Rằm tháng bảy mới là ngày Vu Lan báo hiếu, mà ngày

nào chúng ra cũng phải hiếu kính với ông bà cha mẹ. Đó mới đúng với ý nghĩa Vu Lan trọn năm, Vu Lan

miên viễn; vì tâm hiếu hạnh của một người con chí hiếu vượt ngoài không gian và thời gian. Vu Lan đến

từng ngày, từng giờ trong lòng những người con hiếu thảo!

Một thi sĩ đã làm bài thơ rằng:

Lên núi nhớ ơn cha,
Xuống sông thương tình mẹ.
Ôi non cao vời vợi,
Ôi sông rộng bời bời.
Hai vai con mang nặng,
Từ vô lượng kiếp rồi.
Ơn cha và nghĩa mẹ,
Lặn hụp biển luân hồi.
Tình cha nghĩa mẹ đối với con cái rất đậm đà, sâu lắng, không giới hạn. Có những lúc trong đời, vì chạy

theo cuộc sống vật chất mà chúng ta quên nghĩ đến cha mẹ. Nhưng khi gặp khó khăn thất bại, bị cuộc

đời vùi dập thì nơi gốc trời xa yêu dấu, bỗng nhiên chúng ta nhớ đến cha mẹ và thương cha mẹ thật

nhiều. Con có thể quên cha mẹ chứ cha mẹ không bao giờ quên con, dù còn nhỏ hay đã trưởng thành.

Hình ảnh của cha mẹ luôn là điểm tựa vững chắc cho con bước vào đời. Từ vô thỉ kiếp đến nay, hai vai

ta mang nặng công ơn sanh thành dưỡng dục của cha mẹ nhiều đời không thể tính được. Vì vậy, ngày

Vu Lan không những chúng ta tìm cách đền ơn cha mẹ hiện đời mà còn phải báo đáp công ơn của cha

mẹ nhiều đời nhiều kiếp, “đa sanh phụ mẫu, thất thế phụ mẫu” bằng cách làm nhiều việc lành để hồi

hướng công đức cho cha mẹ hiện tiền được bình an, phúc lạc trong chánh pháp; còn cha mẹ đời trước

được siêu sanh về cõi giới an lành. Đó mới đúng ý nghĩa báo hiếu trọn vẹn. Được phụng dưỡng cha mẹ

là hạnh phúc bậc nhất của người con hiếu thảo.

Nhưng cũng có người nuôi cha mẹ lúc đau bệnh bằng những lời nặng nhọc “cực chẳng đã”, thật đáng

trách lắm thay! Cha mẹ đau do thân bệnh thì ít mà nỗi đau trong tâm do bị con cái hất hủi thì nhiều. Thế

nên, khi cha mẹ đau ốm là lúc để chúng ta thể hiện lòng hiếu kính một cách có ý nghĩa nhất. Không

những vậy, chúng ta còn phải khuyến khích mọi người cùng giữ gìn đạo làm con cho tròn bổn phận. Xã

hội hiện nay có nhiều chế độ đặc biệt như viện dưỡng lão, hội người cao tuổi… cho người già khỏi cảnh

cô đơn, hiu quạnh khi tuổi về chiều; huống nữa là người phật tử, chúng ta lại không nghĩ cách báo đáp

thâm ân của ông bà cha mẹ sao? Đây là điều mà tất cả mọi người phải tự suy gẫm và hằng ghi khắc vào

tâm khảm của mình.

Mẹ còn là cả trời hoa,
Cha còn là cả một tòa kim cương.
Cha mẹ cho con tình thương, hạnh phúc, giàu sang no ấm. Khi cha mẹ còn hiện hữu, cuộc đời này đẹp

như một trời hoa, và chúng ta không phải sợ cảnh đói rách, cơ cực. Còn cha mẹ là còn được sự đùm

bọc chở che, được nũng nịu như một đứa trẻ thơ dưới mắt cha mẹ. Hãy trân quý từng tấc bóng thời gian

khi cha mẹ còn hiện hữu trên đời!

Đối với người Việt Nam, Vu Lan đã trở thành ngày lễ hội truyền thống của dân tộc - truyền thống đền ơn

đáp nghĩa. Trong kinh Phật dạy: “Gặp thời không có Phật, khéo thờ cha mẹ tức là thờ Phật”. Như vậy,

Đức Phật đã nâng địa vị cha mẹ lên ngang hàng với Ngài. Là phật tử đến chùa học đạo, chúng ta phải

biết ứng dụng Phật pháp một cách sống động vào cuộc sống đời thường, chuyển tải những lời dạy vàng

ngọc của Đức Phật vào đời, mang lại niềm an lạc, hạnh phúc cho mọi người và tự hoàn thiện nhân cách

đạo đức của mình, sống đời hiền lương, hiếu kính ông bà cha mẹ…

Người xưa có câu:

Chùa là tổ ấm ta về,
Chung tay vun đắp phước dày mai sau.
Sau những tất bật ngược xuôi giữa dòng đời, chúng ta về chùa tìm lại sự bình an, thảnh thơi, vững chãi

trong đời sống tâm linh. Về chùa gặp thầy bạn cùng trao đổi đạo lý, kinh nghiệm tu hành, nghe tiếng kệ

lời kinh ngân vang chúng ta mới thấy giá trị đích thực của đời sống tinh thần, tìm lại chút hơi ấm bên

Đấng cha lành.

Hiếu hạnh là giá trị sống thắm đượm tính nhân văn cao cả. Người nào không nhớ đến nguồn cội của

mình thì không xứng đáng là một con người chân chính. Tục ngữ có câu: “Uống nước nhớ nguồn, ăn

quả nhớ kẻ trồng cây”. Tất cả chúng ta khi thọ nhận một điều gì phải suy nghiệm rằng từ đâu mà có?

Trong năm phép quán của người xuất gia mỗi khi thọ trai, phép quán đầu tiên là: quán thức ăn này từ đâu

mà có, công của người đàn na thí chủ đem đến cúng dường (nhất kế công đa thiểu lượng bỉ lai xứ). Rồi

từ đó phát nguyện cố gắng tu hành thành tựu đạo nghiệp mới dám thọ nhận thức ăn này (vị thành đạo

nghiệp ứng thọ thử thực). Khi còn tại thế, Đức Phật từng dạy các vị tỳ kheo: “Một vị tỳ kheo nghỉ dưới

một bóng cây vào buổi trưa hè nóng bức, khi rời bóng cây ra đi cũng phải nhớ ơn bóng cây đó đã che

mát cho mình”. Đến những vật vô tri như thế mà Phật dạy còn phải nhớ ơn, huống nữa những trọng ân

của Thầy Tổ, cha mẹ, tổ quốc, đàn na thí chủ, chúng ta nỡ quên sao? Trong cuộc sống tương quan

tương sinh này, chúng ta thọ nhận rất nhiều ơn tình ơn nghĩa của mọi người quanh ta. Vì vậy, ngày Vu

Lan là dịp để chúng ta truy niệm, hướng tâm về những thâm ân đó mà tìm cách đền đáp, dù chỉ trong

muôn một.

Hiếu đạo là chân lý thuộc về tục đế. Đông phương hay Tây phương đều phải giữ gìn hiếu đạo. Đó là bản

sắc văn hóa đạo đức của nhân loại. Bất cứ đất nước nào, xã hội nào cũng khuyến khích người dân giữ

gìn hiếu đạo. Tất cả mọi người đang hiện hữu trên cuộc đời này đều không được làm trái với luân lý đạo

đức đó. Bởi vì:

Nước biển mênh mông, không đong đầy tình mẹ,
Mây trời lồng lộng, không phủ kín công cha.
Tình cha nghĩa mẹ không một giới hạn nào có thể đo lường được. Từ vô thỉ kiếp đến nay, nước mắt

chúng ta khóc cha mẹ nhiều hơn nước trong bốn biển. Kinh Tương Ưng Bộ, Đức Phật dạy: “Này các tỳ

kheo, sữa mẹ mà các ngươi đã uống trong khi các ngươi lưu chuyển luân hồi trong một thời gian dài

nhiều hơn nước trong bốn biển. Vì sao thế? Vì luân hồi là vô thỉ, không sao đếm được. Lưu chuyển luân

hồi của chúng sanh là trùng điệp nên không thể nêu rõ khởi điểm. Vì vô minh che đậy, vì tham ái trói

buộc, tất cả các nghiệp hành của chúng sanh”. Chúng sanh luân hồi trong nhiều đời nhiều kiếp, “tiền tiền

vô thỉ, hậu hậu vô chung”, chịu nhiều khổ đau, do vô minh che đậy tánh giác mà tạo nghiệp thọ quả,

không biết lúc nào ra khỏi. Trong vòng luân hồi sanh tử đó, chúng ta thọ ơn cha mẹ nhiều đời nhiều kiếp,

tính không thể hết. Đó là lí do ngày Vu Lan chúng ta làm mọi công đức lành, hồi hướng cho cha mẹ

nhiều đời quá khứ và hiện tại được an vui, phúc lạc.

Tóm lại, hiếu đạo là một trong những chuẩn mực đạo đức căn bản của xã hội loài người. Dầu loài người

có văn minh đến đâu, hiếu đạo vẫn không bị xem là “lỗi thời” mà luôn được tôn vinh và ca ngợi qua tất cả

mọi thời đại, mọi xã hội. Hiếu hạnh là yếu tố định hình cho đời sống luân lý đạo đức, mang lại bình an,

hạnh phúc, góp phần ổn định trật tự, an ninh xã hội. Mỗi mùa Vu Lan đến, chúng ta tổ chức thăm viếng,

tặng quà cho đồng bào nghèo, trẻ em mồ côi, người già neo đơn…, tất cả những việc làm đó đều xuất

phát từ ý nghĩa đền đáp công ơn tổ tiên, ông bà, cha mẹ, tứ trọng ân…, thể hiện nếp sống “tốt đời đẹp

đạo”, đem ánh sáng Phật Pháp xây dựng thế giới hòa bình, phúc lạc.


Thiền Tự Trúc Lâm Viên Giác
Mùa Vu Lan Báo Hiếu - PL. 2557