Nghệ (turmeric) là một loài thực vật có hoa thuộc họ gừng. Từ lâu, nghệ đã được đánh giá cao trong nền y khoa cổ Ayurvedic ở Ấn Độ nhờ đặc tính chống viêm. Với ẩm thực Châu Á, nghệ cũng được ưa thích bởi hương vị và màu sắc của nó. Trong tiếng Hindi, nghệ được gọi là Haldi, có nguồn gốc từ tiếng Phạn có nghĩa là “màu vàng.” Nhưng đối với hàng triệu người Nam Á thường xuyên sử dụng nghệ, màu vàng rực rỡ của nghệ có thể khiến họ mất mạng.
 
Để khiến cho nghệ có màu sắc bắt mắt, trong một số công đoạn chế biến gia vị, nghệ thường phủ thêm một lớp chì cromat – một chất độc hại với hệ thần kinh. Điều này giải thích tại sao Nam Á có tỷ lệ ngộ độc chì cao nhất thế giới. Các bệnh về tim mạch và não bộ do ngộ độc chì – đặc biệt trẻ em rất dễ mắc phải – đã giết chết ít nhất 1.4 triệu người ở khu vực này vào năm 2019. Nền kinh tế cũng bị ảnh hưởng không nhỏ; năm đó, người ta ước tính ngộ độc chì đã làm giảm năng suất của Nam Á tương đương 9% GDP. Tuy nhiên, với những chính sách thông minh, sự lãnh đạo sáng suốt và thông điệp sắc bén, tình hình đã giảm nhẹ đáng kể. Bangladesh là minh chứng cho điều đó.
 
Dưới sự thúc đẩy của các nhóm nghiên cứu từ Stanford University và International Centre for Diarrhoeal Disease Research, Bangladesh đã phát động một chiến dịch toàn quốc chống pha trộn làm giả màu nghệ vào năm 2019. Các quy định cấm đã được thực thi, những ai vẫn cố tình vi phạm đều bị trừng phạt thẳng tay và công khai. Thủ tướng Sheikh Hasina đã đề cập đến vấn đề này trên truyền hình. Các khu chợ ở Bangladesh dán đầy những lời cảnh báo. Phương tiện truyền thông địa phương cũng loan tin hàng loạt.
 
Theo dữ liệu mới được công bố, tỷ lệ nghệ nhiễm chì trên thị trường gia vị ở Bangladesh đã giảm xuống mức 0 chỉ sau hai năm. Lượng chì trong máu của các công nhân nhà máy nghệ cũng giảm khoảng 1/3. Trên quy mô toàn quốc, nó có thể đã cứu sống hàng ngàn người. Những quốc gia khác cũng đang bị tình trạng ngộ độc chì tràn lan nên nhìn vào Bangladesh. Những ước tính gần đây cho thấy con số đáng kinh ngạc là 815 triệu trẻ em – tương đương một phần ba tổng số trẻ em trên toàn thế giới – đã bị nhiễm độc chì. Theo Centre for Global Development, một tổ chức tư vấn ở Washington, thảm họa này góp khoảng 20% vào khoảng cách học tập giữa trẻ em ở các nước giàu và nghèo.


 
Nhiễm độc chì có nhiều nguyên nhân. Cơ quan kiểm soát yếu kém, hoặc không có cơ quan nào kiểm soát và cấp phép cho các dụng cụ nấu ăn, mỹ phẩm và các sản phẩm khác có chứa chì. Tuy nhiên, có vẻ như là thủ phạm chính vẫn là nghệ bị nhuộm màu, chủ yếu là do công đoạn chế biến gia vị ẩu tả, kém chất lượng ở Ấn Độ. Ấn Độ là nơi sản xuất 75% các gia vị chứa nghệ, nguồn cung cấp phần lớn các gia vị này ở Bangladesh, và cũng được ước tính là quốc gia có tỷ lệ nhiễm độc chì cao nhất thế giới.
 
Nếu được noi theo một cách phù hợp, phản ứng của Bangladesh đối với vấn đề này có thể sẽ phát huy tác dụng ở nhiều quốc gia khác. Các yếu tố chính bao gồm sự cởi mở với các tổ chức chuyên môn nước ngoài; chính phủ sẵn lòng hợp tác với họ; và thành lập một liên minh lớn, bao gồm cả các nhà báo và các công ty tư nhân, để tối đa hóa nỗ lực. Cách tiếp cận này không quá tốn kém, độ phối hợp cao và kiên trì liên tục đã giải quyết vấn đề một cách nhanh chóng, và cũng đã củng cố cho sự phát triển vượt trội của nước này trong hai thập niên qua. Và Sheikh Hasina xứng đáng được ghi nhận công lao vì điều đó – dù cam kết của bà đối với việc hoạch định chính sách sáng suốt có vẻ như đang bị chững lại.
 
Khi cuộc bầu cử đang đến gần, nữ thủ tướng tại vị lâu nhất thế giới, người phụ nữ đã nắm quyền ở Bangladesh trong hai thập niên, ngày càng độc đoán và nóng nảy hơn. Tầm quan trọng của chiến dịch nghệ có thể sẽ thuyết phục bà đổi hướng. Vì nó chỉ ra rằng, mô hình của Bangladesh dựa trên việc tổ chức, hợp tác và đồng thuận, chứ không phải các sắc lệnh chính trị, và còn nhiều điều hơn thế nữa ngoài những di sản mà bà đang dựa vào.
 
Ấn Độ, dưới sự lãnh đạo của Narendra Modi, đang trong quá trình loại bỏ các nhà tài trợ nước ngoài và giải tán bất kỳ tổ chức phi chính phủ nào mà ông định nghĩa là ‘không thân thiện.’ Có nhiều điều mà Ấn Độ cần học hỏi từ cách tiếp cận thực tế và cởi mở của Bangladesh. Thế giới phát triển liên tục và phát sinh vô số vấn đề về sức khoẻ và môi trường đang chờ giải quyết. Vì vậy, những điều tốt đẹp của Bangladesh cần được duy trì và nhân rộng khắp nơi.
 
Người Việt uống thuốc nghệ cũng cần tìm hiểu kỹ nguồn gốc và chất liệu trước khi tiêu thụ, để có thể tận hưởng tác dụng mà không bị tác hại.
 
Cung Đô sưu tầm và biên dịch
Nguồn: “How to stop turmeric from killing people” được đăng trên trang Economist.com.