Trùm ma túy Joaquin “El Chapo” Guzmán Loera khi bị bắt.
Nhận định về việc vua buôn lậu ma túy Joaquin “El Chapo” Guzmán Loera bị bắt, ông Michael Vigil -một cựu viên chức DEA- nói, "Nửa đời ngang dọc, khét tiếng là “vua” ma túy, Guzmán giầu đến mức tỉ phú, nhưng rồi ông ta cũng chán ngán cuộc sống lẩn trốn trong núi rừng, không hưởng được những tiện nghi mà tiền bạc có thể mua được cho ông ta. Gusmán lần mò về thị trấn ven biển Thái Bình Mazatlan, sống trong tòa kiến trúc Miramar cao 10 tầng, ngày ngày ngồi trên balcon nhìn ngắm biển cả mênh mông." Vigil gọi cái nhu cầu sống tiện nghi gần vợ con là fatal error-sai lầm chết người.

DEA (The Drug Enforcement Administration-Sở Quản Trị Ma Túy) là cơ quan nằm trong bộ Tư Pháp Hoa Kỳ, chuyên đối phó với tệ nạn đưa ma túy lậu vào lãnh thổ Hoa Kỳ. DEA thường xuyên cộng tác với FBI và ICE (Immigration and Customs Enforcement-Sở Di Dân và Quan Thuế) trong công tác vừa khó khăn vừa mang tính trường kỳ, vì ma túy sử dụng tại Hoa Kỳ là do nhiều nguồn buôn lậu -một số lớn từ biên giới Mễ đưa vào Mỹ.

Khác với FBI và ICE chỉ hoạt động chống ma túy giới hạn trong lãnh thổ Hoa Kỳ, DEA phối hợp hoạt động với nhiều quốc gia khác, nhất là với chính quyền Mễ.

DEA và Bộ Ngân Khố Hoa Kỳ -qua chính quyền Mễ- theo dõi và rình bắt Guzmán Loera -tay thủ lãnh Sinaloa Cartel - tổ chức buôn lậu ma túy quan trọng nhất của người Mễ - rình bằng cái bẫy vợ, con người này. Giờ này, khi bắt được ông ta, họ tỏ ra rất thận trọng, không tín nhiệm chính phủ Mễ, và muốn Mễ dẫn giải Guzmán qua Mỹ ngay, vì kẻ này đã có thành tích vượt ngục năm 2001 sau 8 năm bị giam giữ tại Mễ.

Lần đó, Guzmán bị bắt tại Guatemala ngày 9 tháng Sáu 1993, bị giải giao về Mễ, bị xử 20 năm tù và bị giam tại khám tù kiên cố tối đa (maximum security prison) Jalisco.

Bị giam nhưng Guzmán vẫn gián tiếp chỉ huy hệ thống buôn lậu qua người em ruột Arturo Guzmán Loera; người này thi hành những chỉ thị của Guzmán. Từ khám đường Guzmán vẫn thường xuyên liên lạc qua hệ thống vô tuyến, và điều hành hoạt động đưa ma túy vào thị trường Hoa Kỳ.

Không chỉ tự do chỉ huy hoạt động buôn lậu, Guzmán còn ăn uống thịnh soạn, với sơn hào hải vị không kém gì những bữa ăn dọn trong các nhà hàng lớn của Mễ. Bí quyết: ông ta khai thác hệ thống tham nhũng trong chính phủ Mễ. Tiền lo lót nhân viên canh gác được tổ chức Sinaloa Cartel đưa vào khám đường bằng nhiều cặp táp chứa đầy Mỹ kim.

Trong lúc Guzmán thụ hình trong khám đường Mễ, tòa án Mỹ tại San Diego truy tố ông ta về tội rửa tiền và đưa lậu vào California nhiều tấn bạch phiến; Hoa Kỳ vận động với Tối Cao Pháp Viện Mễ giúp việc trục xuất được giản dị hơn.

Được tin này, Guzmán quyết định vượt ngục; hôm 19 tháng Giêng 2001, người gác khám Francisco "El Chito" Camberos Rivera, mở khóa điện tử phòng giam cho Guzmán thoát ra, rồi dắt ông ta chui vào chiếc xe chở đồ giặt, do Javier Camberos lái trót lọt qua nhiều trạm gác. Thoát ra khỏi khám, Guzmán chui vào thùng một chiếc xe du lịch vẫn do Camberos lái ra ngoài thành phố; xe ghé một trạm xăng, Camberos vào mua xăng, lúc trở ra Guzmán đã không còn trong thùng xe nữa. Anh ta đổ xăng rồi lái đi như một người vô tội.

Vài năm trước tổng thống Mễ Felipe Calderon tỏ ý khó chịu khi tạp chí Forbes liệt tên Guzmán vào danh sách những tỉ phú trên thế giới. Forbes xếp anh đứng hạng 10 trong số những nhà giầu của Mễ và hàng thứ 1,140 trên thang tỉ phú quốc tế.

Vào lúc Guzmán bị bắt, tổ chức Sinaloa Cartel của ông ta là tổ chức buôn lậu mạnh nhất nước Mễ, và cũng gây tai hại cho Hoa Kỳ nhiều nhất. Ông ta mua cocaine từ Colombia, chuyển về Mễ, rồi từ đó gửi qua Mỹ bằng cả 3 đường thủy, bộ, và hàng không. Trên lãnh thổ Hoa Kỳ, ông ta tổ chức nhiều tổ phân phối ma túy.

Guzmán còn mua ma túy từ Đông Nam Á, chế biến methamphetamine, marijuana, và heroin để cung cấp cho Hoa Kỳ -thị trường có mãi lực mạnh nhất thế giới. DEA gọi ông ta là "godfather của giới buôn lậu".

Năm 2013 "Ủy Ban Chicago Đối Phó Với Tội Phạm" liệt Guzmán vào hạng "Public Enemy Number One" (Kẻ Thù Số 1 của Xã Hội)

Năm 2014, tính đến lúc Guzmán bị bắt, tổ chức Sinaloa Cartel dưới quyền ông ta đưa vào Mỹ một số lượng ma túy nhiều nhất, so với các tổ chức khác.

An toàn khu của Guzmán là giải núi Sierra Madre, quân đội Mễ đã tổ chức nhiều cuộc hành quân truy lùng, nhưng rừng sâu, núi cao vẫn giúp ông ta trốn tránh; tuy nhiên một vài thành viên trong tổ chức Sinaloa Cartel bị bắt lại khai rằng, thỉnh thoảng ông ta vẫn lẻn về sống với vợ, con tại thành phố ven biển Mazatlán.

Một tuần trước ngày bị bắt; Guzmán về thăm bà vợ cũ tại khu Nam Mazatlán; quân đội ập vào nhưng không vượt qua được cánh cửa sắt, tạo một khoảng thời gian đủ để Guzmán thoát đi, qua một hệ thống đường hầm nối liền 6 căn nhà với nhau.

Cuộc thoát hiểm dễ dàng này khiến ông ta ỷ lại, trở về gặp vợ thêm một lần nữa, ngày 21 tháng Hai 2014, nhưng không gặp tại căn nhà cũ đã bể ổ, mà gặp nhau tại khách sạn. Sáng sớm ngày 2/22/2014, vào lúc 3:45 sáng viên chức DEA hướng dẫn và tham dự cuộc hành quân gồm 65 binh sĩ TQLC Mễ đi trên 10 chiếc trucks nhỏ của hải quân bao vây khách sạn Miramar, số 608 đường Avenida de Mar.

Guzmán đã ở đây từ 2 ngày trước, trên lầu 4, phòng 401. Toán TQLC uy hiếp, bắt sống anh vệ sĩ Carlos Manuel Hoo Ramírez, rồi dùng thang máy lên lầu 4. Binh sĩ đạp tung cửa phòng trong lúc Guzmán còn nằm trên giường với vợ, là bà Emma Coronel Aispuro, nguyên là một hoa hậu.

Hai đứa con gái của Guzmán cũng có mặt tại khách sạn, tại một phòng khác; Guzmán có chống cự nhưng không sử dụng khẩu súng dựng trong tầm tay; anh bị đánh 4 lần, 2 lần bằng tay, và 2 lần bằng báng súng.

Ông ta bị bắt lúc 6:40, bị áp giải xuống bãi đậu xe của khách sạn cho phóng viên truyền thông chụp hình; rồi đưa về Mexico City bằng máy bay. Chiều hôm đó Guzmán được giới thiệu với phóng viên truyền thông tại phi trường Mexico City, rồi được đưa bằng trực thăng võ trang Black Hawk về khám đường Almoloya de Juárez.

Tổng thống Mễ Enrique Peđa Nieto chính thức xác nhận Guzmán đã bị bắt; ông ca ngợi tổng trưởng quốc phòng, tổng trưởng hải quân, viện trưởng công tố viện, và sở cảnh sát địa phương đã thành công trong việc bắt sống Guzmán.

Tại Mỹ, Bộ Trưởng Tư Pháp Eric Holder nói Guzmán đã giết và tàn phá hàng triệu cuộc đời thanh niên trên khắp thế giới bằng ma túy. Ông ca tụng người Mễ và người Mỹ đã thành công lớn trong việc bắt sống Guzmán.

Trở lại câu nhận xét của ông Michael Vigil cho là Guzmán đã phạm vào điều sai lầm chết người, khi chán cảnh rừng xanh, núi đỏ, tìm về ngủ với vợ.

Cụ Nguyễn Du của Việt Nam cũng tạo ra một nhân vật khá gần với Guzmán -loạn tướng Từ Hải; nhân vật này cũng chết vì đàn bà. Thúy Kiều khóc Từ Hải nghe có đầu, có đuôi hơn ông Vigil nhận xét về Guzmán .
Rằng Từ là đấng anh hùng,

Dọc ngang trời rộng, vẫy vùng biển khơi.
Tin tôi nên quá nghe lời,
Đem thân bách chiến làm tôi triều đình.
Ngỡ là phu quý, phụ vinh,
Ai ngờ một phút tan tành thịt xương

Nhưng nghĩ cho cùng thì ngoài Guzmán và Từ Hải, còn cơ man nào đàn ông phạm vào điều sai lầm chết người (fatal error), nhất là các chính khách tại những quốc gia tham nhũng, như Việt Nam, Trung Quốc, Mễ.

Họ còn tệ hơn Guzmán, vì không phải sống thiếu thốn trong rừng; họ sống hàng ngày với vợ mà vẫn sai lầm đến mức bán xới cả quê hương, tổ quốc để được sống gần vợ. Tôi xin không nói xa hơn nữa về thảm cảnh này của Việt Nam.
Nguyễn Đạt Thịnh