Không biết từ bao giờ, những tình cảm tâm trạng thông thường mà hầu như mọi người đều có khi trải qua trong cuộc đời như đau buồn, chán nản trở thành một thứ “bệnh” cần chữa trị và đã có thuốc chữa trị từ những công ty bào chế thuốc. Sau khi đã sản xuất rất nhiều loại thuốc trị đau cho tất cả loại đau nhức ít nhiều của con người, dường như thành tựu kế tiếp phải là thuốc trị tất cả tâm trạng thiếu tích cực, biến những cảm giác rất tự nhiên thành những điều bất thường cần phải được điều chỉnh.
Chán nản là tâm trạng xuất phát từ nhiều nguyên do và tâm trạng khác nhau. Thiếu sức khỏe, không vừa ý trong cuộc sống, đau buồn mất mát, tất cả đều có thể dẫn đến chán nản. Thông thường tâm trạng này qua đi khi có những cải thiện và thay đổi, hoặc khi con người đã tìm được cách thích ứng với hoặc giải quyết những vấn đề gây ra tâm trạng chán nản ban đầu. Chống đỡ và vượt qua chán nản cũng như những tâm trạng thiếu tích cực khác là một trong những bản năng sinh tồn mạnh mẽ và có hiệu quả nhất của con người, và vì thế con người cũng thường rất nhanh nhạy trong việc nhìn thấy những điều đáng mừng trong tình thế của mình và hy vọng cho một ngày mai tốt đẹp hơn.
Dĩ nhiên tâm trạng chán nản kéo dài có thể là một thứ bệnh khi tâm trạng ấy ảnh hưởng lâu dài và trầm trọng đến sức khỏe và cuộc sống của con người. Cũng giống như một vết cắt đáng lẽ lành trong vài ngày lại nhiễm trùng và trở nặng, lúc này ta có thể gọi tâm trạng chán nản ấy là một bệnh (trầm cảm/u uất) chẳng những có hại chung cho sức khỏe vì người bị bệnh thường biếng ăn và mất ngủ, mà còn nguy hiểm đến tính mạng của người ấy khi chứng u uất dẫn đến những tư tưởng và ý muốn kết liễu mọi thứ, thậm chí cuộc sống của người ấy.
Chứng trầm cảm/u uất cần được chữa trị, và hiện nay loại thuốc phổ thông nhất vẫn là Fluoxetine, với thương hiệu Prozac đã trở thành quen thuộc. Fluoxetine quả hực công hiệu, và đã giúp rất nhiều người có cuộc sống bình ổn tâm lý hơn.
Tuy thế, cũng như với thuốc giảm đau, ngày nay khả năng lạm dụng thuốc tâm trạng như Fluoxetine là một câu hỏi cần được xem xét nghiêm túc. Khả năng lạm dụng này bắt đầu từ khuynh hướng dùng thuốc cho tất cả tâm trạng chán nản mà không đợi hoặc tìm cách thúc đẩy bản năng tự nhiên của con người vượt qua khó khăn, bao gồm khó khăn trong tâm trạng. Cuốn Cẩm nang Chẩn đoán và Thống kê về Bệnh Tâm thần bản thứ 5 (DSM-5) phát hành vào tháng 5, năm 2013, của Hiệp hội Bác sĩ Tâm lý Mỹ (APA) dầy hơn 1000 trang và liệt kê những “bệnh” như tâm trạng trầm cảm trong lúc đau buồn vì mất mát người thân. Trước đây, tâm trạng này được xem là tự nhiên và sẽ dần dần giảm xuống, nhưng nay nó đã thành một thứ bệnh cần chữa trị và thuốc men.
Sự leo thang trong liệt kê và hướng dẫn này có thể từ động cơ tài chính tức sự liên quan của những thành viên trong APA và những công ty chế tạo thuốc, cũng có thể là biến đổi trong quan niệm về chữa trị. Có thể là sự hiện hữu của rất nhiều loại thuốc khác nhau đã cho bác sĩ nhiều động cơ để “chữa trị” bằng cách cho toa thuốc hơn là bỏ thời gian tìm hiểu và giúp đỡ khách hàng từng bước vượt qua tâm trạng khó khăn. Có thể cuộc sống tất bật hiện tại cộng với muôn ngàn phát minh đã dẫn đến niềm tin rằng con người đã đến mức có thể vượt quyền tạo hóa, biến đổi mọi việc theo ý mình, bao gồm việc biến đổi tâm trạng.
Theo Allen Frances, bác sĩ tâm lý trước kia là trưởng ban soạn thào DSM, DSM-5 sẽ dẫn đến toa thuốc nhiều hơn cho người lớn cũng như trẻ em, và củng cố tâm lý rằng những niềm đau nỗi buồn đời thường cũng chỉ là những cơn bệnh có thể chữa trị bằng thuốc, trong lúc tại các phòng cấp cứu của Mỹ số người tử vong vì thuốc tâm thần/tâm lý đã cao hơn số người chết vì ma túy.
Mặt khác, những nghiên cứu về Fluoxetine cho thấy nó chỉ có hiệu quả rõ rệt trong những trường hợp nặng nhất, nhưng vì những “bệnh” tâm trạng này không thể đo lường dễ dàng bằng những phương pháp khoa học như thử máu chẳng hạn, người dùng thuốc tâm trạng có thể hiểu lầm thuốc có hiệu quả trong lúc trên thực tế tâm trạng của họ trải qua những biến chuyển tự nhiên.
Nguyễn Phương
