Huy Cận có lần bồi hồi nhớ lại thuở học trò nên đâm ra ngẩn ngơ, đã phải viết xuống mấy câu tiếc nuối một thời hoa mộng:
Vậy đó, bỗng nhiên mà họ lớn,
Tuổi hai mươi đến, có ai ngờ!
Một hôm trận gió tình yêu lại:
Đứng ngẩn trông vời áo tiểu thơ
Tuổi hai mươi đến nghĩa là phải giã từ thơ ngây để lao vào cuộc đời tranh sống. Học hỏi, vấp ngã, rồi lại học hỏi từ những kinh nghiệm đau thương đó. Và chớp mắt một cái, tuổi ba mươi đến lúc nào không hay. Rồi vèo một cái, tuổi bốn mươi bất chợt đứng nhoẻn miệng cười với mình từ lúc nào. Tính theo tuổi thọ trung bình của loài người hiện nay, tuổi bốn mươi đánh dấu nửa đời người. Một vài triệu chứng có liên quan đến sức khỏe bắt đầu thấy xuất hiện thường xuyên hơn, mắt mờ đi và mỗi khi đọc sách báo lại bắt phải làm bạn với cặp kính lão. Ai xui chi đặt tên cho cặp kính nghe mà mủi lòng. Rồi những sợi tóc bạc lấm tấm xuất hiện trên mái tóc không còn xanh, thấy lòng nao nao như hai câu thơ của Nguyễn Trọng Tạo:
Chúa xuân tặng tuổi cho người
tặng đôi sợi bạc cho tôi nao lòng
Năm 1932, một tác giả người Mỹ, Walter B. Pitkin, xuất bản cuốn Life Begins at Forty (Cuộc đời bắt đầu ở tuổi bốn mươi). Cuốn sách được viết vào lúc tuổi thọ của người Mỹ tăng nhanh (ngay khi cuốn sách được phát hành, tuổi thọ ở Mỹ tăng từ 40 chỉ vài chục năm trước đó lên 60 và còn tiếp tục tăng trong nhiều năm sau đó). Cuốn sách nổi tiếng và thành công ngay, trở thành loại best-seller trong hai năm 1933 và 1934, và gây nhiều ảnh hưởng trong xã hội Hoa Kỳ.
Nhờ sự nổi tiếng của cuốn sách mà sau đó tựa đề Life begins at forty trở thành câu nói đầu môi của người Mỹ. Không những thế, tựa đề này còn được dùng để đặt tên cho phim, nhạc (trong đó có một ca khúc John Lennon viết năm 1980), kịch trên truyền hình tại Anh và Hồng Kông, và nhiều tiểu thuyết cũng như sách.
Đại ý cuốn sách nói rằng tuổi thọ của con người càng ngày càng tăng, cộng thêm cuộc sống của người dân trên thế giới nói chung cũng ngày càng cải thiện, nên tuổi bốn mươi không hẳn là cột mốc đánh dấu bắt đầu đoạn đường của tuổi già, mà thực ra những năm sau tuổi bốn mươi mới là những năm hạnh phúc vì cuộc sống của nhiều người đã tương đối đạt được những điều mong ước từ khi còn trẻ, công việc vững vàng, tiền bạc dành dụm đã khả quan sau nhiều năm làm việc, con cái khôn lớn trưởng thành. Nhờ những ý tưởng khích lệ trong cuốn sách đó mà nhiều người duy trì được thái độ lạc quan trong cuộc sống của họ, bớt sợ sệt lo lắng cho cái tuổi già không mấy thân thiện đang chờ ở phía trước.
Theo truyền thống xã hội trước đây, ở tuổi 25, một phụ nữ được xem là đã trưởng thành, có chồng và ít nhất là có một đứa con đầu lòng, nếu không nàng bị cho là gái lỡ thì hay tàn nhẫn hơn thì bị gọi là gái già. Đàn ông ở tuổi này, sự nghiệp đã tương đối vững (hay ít ra có một công việc với đồng lương đủ nuôi gia đình) và một cô vợ cưới xin hẳn hoi, nếu không chàng sẽ bị xếp vào nhóm những gã đàn ông thất bại trên đường đời. Ở tuổi 30, người phụ nữ lúc này đã là một bà nội trợ đảm đang chuyên lo việc bếp núc, dọn dẹp nhà cửa và nuôi một đàn con. Trong khi đó, người đàn ông 30 tuổi thường làm việc 60 tiếng mỗi tuần, cố lấy điểm với sếp để thăng tiến hơn trong công việc. Ở tuổi 40, chàng và nàng bắt đầu bước vào tuổi “hồi xuân”, trong cơ thể bỗng cảm thấy có chút thay đổi, lượng hormone trồi sụt thất thường và phải vật lộn với triệu chứng trống rỗng tâm lý (empty nest) – con cái đã lớn, đứa ra ở riêng, đứa đi học xa và căn nhà là một thế giới mênh mông tĩnh lặng. Lần đầu tiên được ngồi thảnh thơi một mình với người bạn đời sau bao năm chung sống, chàng và nàng bỗng giật mình tự hỏi không biết đối tượng của mình đang có những suy nghĩ gì trong sâu thẳm tâm hồn và chính mình có còn hấp dẫn để tạo chút ấn tượng với người đối diện.
Thế nhưng, cuộc sống nay đã không còn giống xưa nữa. Chúng ta đang sống trong một thế giới của thiên niên kỷ mới. Xã hội đã thay đổi, và theo đó, quan niệm và nhận thức cá nhân về tuổi tác của đời người cũng thay đổi. Những người thuộc lứa tuổi bốn mươi, theo tiêu chuẩn của số đông, được xem là tuổi còn tương đối trẻ, thông minh, chín chắn và… gợi tình. Hãy nhìn vào thế giới điện ảnh Hollywood sẽ rõ ngay. Có biết bao nhiêu kiều nữ đã bước qua ngưỡng cửa bốn mươi nhưng vẫn mặn mà, như trái cây vừa chín tới và vẫn được xem là những tuyệt sắc giai nhân. Hơn nữa, các nàng còn chứng minh bằng hành động rằng bốn mươi chưa già, bằng cách cặp với bồ nhí thua nàng cả chục tuổi, khơi thành hiện tượng mà tiếng Anh gọi là “cougar” trong mấy năm gần đây. Tuổi bốn mươi hiện nay không còn sống trong trạng thái lo lắng như lúc hai mươi, ba mươi mà tự tin và yêu đời hơn.
Nhờ khoa học kỹ thuật tiến bộ ngày nay giúp cho chúng ta tráng kiện, khỏe mạnh và sống nhiệt thành hơn. Chúng ta hiểu rõ hơn lợi ích của tập thể dục, dinh dưỡng và duy trì một lối sống lành mạnh.
Nói chung, con người ngày nay sống thọ hơn và cảm thấy sức khỏe tốt hơn so với nửa thế kỷ trước. Không còn cảm giác lo sợ vu vơ tuổi già, mà thay vào đó, tuổi bốn mươi có nhiều tiềm năng sẽ là khởi đầu cho những năm tháng đáng sống nhất trong cuộc đời.
Nhưng không hẳn là ai cũng nhìn tuổi bốn mươi lạc quan như trên. Có người cho rằng tuổi bốn mươi của thời hiện đại vẫn còn bận rộn lắm chứ chưa được thảnh thơi, và gọi nó là “giờ cao điểm của cuộc đời” (rush hour of life) – công việc vẫn còn bề bộn và con cái còn nhỏ tuổi (vì có con trễ). Tuổi bốn mươi ngày nay là tuổi vừa cật lực làm việc vừa phải nuôi dạy con cái.
Nếu phải tìm xem coi cái dấu mốc nửa đời người này có gì đặc biệt thì ta có thể nói đây là lớp tuổi đã có chút kinh nghiệm cuộc sống rút tỉa từ những vấp ngã, sai lầm trước đó nên những người tuổi này bắt đầu nhìn cuộc đời thực tế hơn.
Mới đây, một số nhà nghiên cứu cho rằng câu nói “Cuộc đời thật sự bắt đầu ở tuổi bốn mươi” là không hoàn toàn đúng, ít nhất là về sức khỏe. Trong một nghiên cứu trên hơn 2.000 người ở lứa tuổi từ 18 đến 87 cho thấy tuổi bốn mươi đồng nghĩa với hay quên và thiếu tập trung. Trong khi, sự minh mẫn nói chung vẫn còn khá ổn định theo thời gian, các nhà nghiên cứu tâm lý kết luận những kỹ năng trí tuệ thông thường như nhớ số điện thoại hay tên của một người có dấu hiệu suy giảm bắt đầu từ tuổi bốn mươi trở đi.
Giáo sư Keith Wesnes, thuộc cơ quan nghiên cứu Cognitive Drug Research Ltd, thấy rằng con người ở độ tuổi 40-50 hoàn tất những công việc đòi hỏi sử dụng căn bản máy điện toán chậm hơn so với những người ở lứa tuổi hai mươi khoảng 15%. Mà sự chậm chạp đó phần lớn là do ở tốc độ làm việc chứ không do ở độ chính xác.
Những người ở tuổi bốn mươi, rõ ràng là khả năng về trí nhớ, hồi tưởng chuyện cũ hay nhận diện sự vật có kém đi. Thử tưởng tượng khi bước vào một nơi hội họp đông người mà không thể nhớ tên được những người đang có mặt ở nơi đó thì không gì ngượng hơn.
Một nghiên cứu khác của hai đại học–Darmouth College tại New Hamshire và Warwick tại Anh Quốc–sau khi xem xét dữ liệu của khoảng hai triệu người từ 80 quốc gia, các nhà nghiên cứu đi đến kết luận rằng có nhiều bằng chứng nhất quán về mức độ hạnh phúc và phiền muộn có liên quan đến tuổi tác và tuổi ở mốc nửa đời người được cho là chán nản nhất.
Các nhà nghiên cứu thấy rằng mức trầm cảm lên cao nhất cho cả đàn ông lẫn đàn bà ở Anh là khoảng 44 tuổi; ở Hoa Kỳ, trung bình phụ nữ bị trầm cảm nhiều nhất là ở tuổi 40 trong khi điều đó xảy ra cho đàn ông khi họ 50 tuổi. Các nhà nghiên cứu cũng thấy điều tương tự xảy ra ở 70 quốc gia khác. Do đâu có hiện tượng trầm cảm như vậy vẫn còn là điều bí mật. Nhưng các nhà nghiên cứu nghi ngờ rằng có thể do cái gì đó xảy ra trong sâu thẳm tâm hồn của con người đã kéo người ta xuống chứ không hẳn là do những sự kiện xảy ra ngoài đời (chẳng hạn như ly dị hay mất việc làm), bởi vì nó đến từ từ chứ không đột ngột.
Có người nặng và có người nhẹ, nhưng hầu như ai cũng bị. Nó không phân biệt ai, xảy ra cho cả đàn ông lẫn đàn bà, độc thân hay đã có vợ có chồng, người giàu và người nghèo, có con hay không có con. Không ai hiểu vì sao lại có sự nhất quán và công bằng như vậy.
Có điều an ủi là khi hiểu được những loại cảm xúc đó là hoàn toàn bình thường ở giai đoạn nửa đời người thì người ta có thể vượt qua được quãng đời đó dễ dàng hơn. Và khi thực sự bước vào tuổi già, nếu sức khỏe còn tốt, thì trung bình một người vẫn có thể sống hạnh phúc và tinh thần minh mẫn như tuổi hai mươi vậy.
Bước qua tuổi bốn mươi, nghĩa là chúng ta đã đi được nửa đoạn đường đời, và nếu sức khỏe cho phép, chúng ta sẽ đi nốt cho hết nửa đoạn sau. Tuổi bốn mươi cũng đánh lên tín hiệu nhắc nhở rằng ta đã tiêu hết nửa số vốn thời gian mà tạo hóa đã ban tặng và trong tay chỉ còn lại một nửa. Biết vậy nên chúng ta sẽ dè dặt, bớt phí phạm và biết quý trọng hơn cho phần thời gian còn lại. Do đó, nửa đoạn đời sau có lẽ mang nhiều ý nghĩa hơn đối với cuộc sống của chúng ta.
Huy Lâm
