BỆNH VẨY NẾN (Psoriasis)


Psoriasis (phát âm “xo-rai-a-xit”) là một bệnh ngoài da kinh niên, tạo những về đỏ, dày trên da với những vẩy trắng, trông giống những vẩy nến, nên Việt Nam ta hay gọi là bệnh vẩy nến. Psoriasis còn nhiều hình thái khác nữa, lắm khi trông giống nhiều bệnh da khác. Một căn bệnh nhiều mặt, mặt nào cũng khó ưa.

Psoriasis nổi danh, do làm khổ khá nhiều người. Lắm người buồn tủi, vì không bao giờ dám đi tắm biển. Cái tổn hại về tinh thần do căn bệnh gây ra, có khi quan trọng hơn sự tổn hại về thể chất. Nhiều người đâm mất tự tín, xa lánh thế nhân, tránh mọi hoạt động, chỉ vì sợ người khác thấy trên da mình có đầy những vết bất thường.

Cứ 100 người chúng ta, có 1-2 người mang bệnh psoriasis. Như vậy, ở Mỹ, có đến hơn 1 triệu người bệnh. Nam hay nữ, nó đến thăm ngang nhau. Tuổi nào cũng có thể bị, nhưng bệnh nhiều nhất trong các khoảng tuổi 20-30 và 50-60.

1 trong 3 người psoriasis có người nhà cũng bị psoriasis, nên, dù chưa biết rõ lắm, người ta cho rằng bệnh có thể có tính di truyền. Tuy vậy, bệnh không lây từ người này sang người khác.

Bệnh từ đâu mà ra?

Đây là một bệnh các nhà y học đã biết mặt, đặt tên, nhưng chưa rõ nguyên nhân. Có giả thuyết cho rằng căn bệnh quái lạ này là do cơ thể người bệnh tự tạo ra một số các tế bào đặc biệt để chống lại chính da của mình (cơ chế cellular autoimmunity).

Có lẽ những tế bào bội phản “gà nhà bôi mặt đá nhau”, khiến người cười chê này, đã kích thích da sao đó khiến da mọc quá nhanh. Bình thường, da chỉ mọc 1 lớp mỗi tháng. Những chỗ bị bệnh psoriasis, da mọc nhanh quá, 3-4 ngày đã thay một lớp, đóng thành những về đỏ. Những lớp da trên cùng, khi chết đi, đóng thành một lớp vẩy trắng.

Tuy chưa biết rõ bệnh thực sự do đâu mà ra, nhưng người ta nhận thấy một số yếu tố có thể làm bệnh dễ xảy ra hoặc trở nặng. Người hút thuốc lá dễ có bệnh hơn người không hút. Bệnh trở nặng vào mùa đông, bớt hơn vào mùa hè, vì trong nắng hè có nhiều tia cực tím (ultraviolet) có tính chữa bệnh. Lo lắng, căng thẳng tinh thần cũng làm căn bệnh vươn mình, làm khổ ta nhiều hơn. Một số thuốc dùng cũng đánh thức căn bệnh dậy, khiến nó hoạt động mạnh hơn: các thuốc chữa cao áp-huyết thuộc các nhóm beta-blockers và ACE inhibitors, các thuốc chữa đau nhức thuộc nhóm “chống viêm không có chất steroid” (Motrin, Advil, Nuprin, Naprosyn, ...), thuốc chữa bệnh sốt rét, thuốc lithium chữa bệnh tâm thần, thuốc Lamisil chữa bệnh nấm.

Các hình thái của bệnh

Điển hình nhất, bệnh gây những vết da dầy, đỏ hiện diện ở khuỷu tay và đầu gối. Nhưng, các vết psoriasis có thể mọc trên da ở nhiều nơi khác nữa, cả ở trên đầu, trên móng tay và trong miệng, ngay cả ở trên da bao phủ các khớp. Háng và bộ phận sinh dục, nó không tha. Vùng quanh hậu môn, nó cũng chẳng chừa. Nên, có nhiều người bị ngứa hậu môn là do bị bệnh dầy da psoriasis. Cũng may, bệnh ít khi nổi trên mặt.

Da chỗ bị psoriasis khô, nứt gây đau, nhất là ở tay và chân. 50% số người bệnh thấy ngứa ở những chỗ có về psoriasis.

Psoriasis là căn bệnh xảo trá nhiều mặt, làm nhiều bác sĩ bối rối. Có khi nó chỉ mọc ở lòng bàn tay và bàn chân. Lại có khi nó nổi đầy cả người gây nóng sốt, tim đập nhanh, khiến người bệnh phải vào nhà thương điều trị. Có khi nó gây hình thức viêm da có mủ (pustular psoriasis), có khi nó xuất hiện dưới hình thức viêm da dạng hột (guttate psoriasis). Thậm chí, nó còn giả dạng nhiều bệnh da khác.

Cho nên, định bệnh psoriasis thường dễ khi nó không muốn lừa bác sĩ, xuất hiện nguyên hình với những về đỏ, bên trên có một lớp vẩy trắng, ở những vị trí điển hình của căn bệnh, như khuỷu tay, đầu gối. Bác sĩ thăm khám, rồi cười xòa: “Ồ, psoriasis”. Nhưng cũng có những lúc khó khăn, khi psoriasis muốn dỡn mặt, giả dạng những bệnh da khác, khiến bác sĩ gãi đầu gãi tai, rồi cắt một ít thịt ở chỗ có vết da bất thường đem thử. Thử máu không định được bệnh psoriasis.

Trong nhiều trường hợp, psoriasis còn đi xa nữa, làm hư hỏng các móng tay, móng chân, gây những vết lỗ chỗ (nail pitting), làm móng tách ra khỏi chỗ (onycholysis), hoặc khiến móng biến dạng, trông không còn hình thù của một móng bình thường. Ghê gớm hơn, nó gây đau nhức các khớp xương ở 40% những người bị psoriasis. 10% những người bị psoriasis thực sự bị bệnh viêm khớp (psoriatic arthritis). Các khớp ngón tay, ngón chân thỉnh thoảng lại nóng, đỏ, đau, sưng lên. Hình thái viêm khớp do psoriasis nặng nhất là các xương, khớp bàn tay, bàn chân bị tàn phá, hư hoại, lệch lạc, và không còn sử dụng được nữa (arthitis mutilans).

CHỮA TRỊ BỆNH VẨY NẾN

Bệnh chưa có thuốc để chữa tuyệt. Thỉnh thoảng, có trường hợp bệnh tự biến đi một thời gian. Trong hầu hết các trường hợp, bệnh biết nó làm khổ người bệnh, nhưng mặc, nó vẫn tiếp tục.

Các cách chữa trị nhắm mục đích ngăn, kiểm soát căn bệnh, chứ không trị dứt được bệnh. Sự trị liệu tùy nhiều yếu tố: bệnh loại nào, nặng hay nhẹ, nổi ở đâu, tuổi tác và sức khỏe, ý thích của người bệnh (sự tốn kém, bất tiện của việc chữa trị, …). Người có những vết psoriasis ở đầy thân, trên 5-10% diện tích da cần những cách chữa mạnh hơn người bệnh nhẹ, những vết psoriasis chiếm dưới 5-10% diện tích da. Những trường hợp nặng thường cần được chữa bởi bác sĩ chuyên khoa Da.

Thời gian điều trị kéo dài nhiều tháng đến nhiều năm. Một điểm nữa, khó có cách trị liệu nào hiệu nghiệm trăm phần trăm. Và chúng ta cũng đã biết, căng thẳng tinh thần thường làm bệnh nặng hơn, nên làm cách nào cho tâm tĩnh, căn bệnh có thể sẽ lui một phần. Vì bệnh tạo sự buồn tủi, chán đời trên một số người bệnh, những vị này có khi cần thêm sự an ủi nâng đỡ về tinh thần, hoặc các thuốc chữa buồn sầu.

Cách chữa tại chỗ

Cách chữa tại chỗ (topical therapy) bằng các thuốc bôi, rẻ tiền hơn cả, dùng cho những trường hợp bệnh nhẹ.

Thông dụng nhất là các thuốc bôi chứa chất steroid (như Elocon, Kenalog, Lidex, Diprolene, … ), thoa lên chỗ có vết psoriasis.

Thuốc bôi chứa chất steroid làm giảm viêm, khiến các vết psoriasis trên da mờ đi và bớt ngứa. Thuốc bôi chứa chất steroid có 7 nhóm, xếp theo mức độ mạnh yếu khác nhau. Mạnh hay yếu, chúng đều có chỗ đứng của chúng. Các thuốc có tác dụng yếu hơn được dùng ở trên mặt và những chỗ như nách, háng, các thuốc tác dụng mạnh dùng ở thân và tay chân.

Thuốc có nhiều dạng: dạng kem (cream), dạng nhờn (ointment), dạng nước (lotion). Dạng nước thuận tiện cho việc chữa các vết psoriasis ở đầu. Dạng nhờn tốt cho những chỗ da khô và ngứa. Có điều, vào mùa hè, da bạn hay bị nóng và chảy mồ hôi, làm thuốc bôi dạng nhờn trôi đi, mất tác dụng. Điểm bất lợi khác của thuốc dạng nhờn là thuốc lộ rõ trên da khi bạn dùng thuốc. Thuốc thoa steroid dạng kem (cream) tuy không tác dụng mạnh như thuốc dạng nhờn, song thấm vào da và không lộ rõ.

Vì thuốc thấm vào da dễ hơn khi da ta còn ẩm, nên thoa thuốc sau khi tắm tốt hơn thoa thuốc vào những lúc khác. Lúc thích hợp nhất để thoa thuốc là trước lúc vào giường buổi tối. Nếu trên da đầu bạn cũng có những vết psoriasis, bạn nên thoa thuốc sau lúc gội đầu.

Nếu bạn chỉ có vài vết psoriasis nhỏ trên da, một mũi chích chứa chất steroid có thể sẽ giúp những chỗ da dầy lên xấu xí này mau chóng biến mất, và không xuất hiện trở lại cũng được đến nhiều tháng.

Ngoài những thuốc bôi chứa chất steroid, nhiều thuốc bôi khác cũng được dùng để chữa psoriasis: calcipotriene, tazarotene, coal tar, tacrolimus, pimecrolimus, ...

Ngoài ra, da có vẩy nến cần được giữ luôn mềm và ẩm, vì vậy các nước lotion giúp chống khô da (emollients) cũng rất tốt trong việc trị liệu.

Trị liệu bằng ánh sáng (phototherapy)

Dùng cho những người bị nặng, các vết psoriasis hơn 5-10% diện tích da.

Từ lâu, người ta đã nhận thấy ánh nắng mặt trời tốt cho da những người bị psoriasis. Bằng chứng, psoriasis thường dịu đi vào mùa hè, trong nắng hè rực rỡ. (Bạn cũng có thể phơi nắng để tự chữa, nhưng cẩn thận đừng để bị phỏng nắng. Bạn nhớ thoa kem chống nắng trên những vùng da không bị psoriasis). Nguyên tắc này được ứng dụng trong sự chữa trị psoriasis với các tia cực tím A và B (ultraviolet A and B).

Sự trị liệu bằng các tia cực tím A hay B, tuy hữu hiệu, nhưng đặt ra một số vấn đề phức tạp. Người bệnh phải tới phòng mạch bác sĩ chuyên khoa về da mỗi tuần 2 hoặc 3 lần, để được trị liệu 20-30 lần. Sau đó, khi các vết psoriasis đã biến mất, vẫn phải được chữa trị đều mỗi tuần hoặc mỗi tháng trong nhiều năm. Do đó, thời giờ và tiền bạc bỏ ra không phải là ít.

Khi dùng tia cực tím A, để làm tăng hiệu quả của sự trị liệu, người bệnh thường được cho dùng thêm chất thuốc có tên psoralen, giúp da hấp thụ thêm tia cực tím A. Do đó, sự trị liệu này có tên tắt là PUVA (Psoralen + UtraViolet A). PUVA rất hiệu nghiệm, diệt sạch các vết psoriasis đến 85-90% các trường hợp. Có điều về lâu về dài, trị liệu PUVA dễ đưa đến ung thư da, nên da người bệnh cần được theo dõi kỹ. Người bệnh cũng cần được khám mắt mỗi năm khi chữa bằng phương pháp PUVA.

Thuốc uống, thuốc chích

Cách chữa bằng thuốc uống hoặc thuốc chích cũng dùng cho những trường hợp bệnh nặng, các vết psoriasis hơn 5-10% diện tích da.

Hiện 3 thuốc uống thường dùng để chữa những trường hợp bệnh nặng là methotrexate, acitretin và cyclosporine. Các thuốc chích alefacept, efalizumab, etanercept, infliximab cũng được một số bác sĩ chuyên khoa Da dùng chữa bệnh vẩy nến nặng.

Các thuốc uống, chích kể trên gây rất nhiều phản ứng độc hại, và thường đắt, chỉ nên được sử dụng bởi bác sĩ chuyên khoa Da.

Psoriasis là một căn bệnh kinh niên, đa dạng, làm khổ nhiều người, nên nhiều giấy mực và công trình nghiên cứu đã đổ ra vì nó. Cũng may, nó không lây. Tùy hình thái bệnh nhẹ hay nặng, ta có nhiều cách chữa trị khác nhau để ngăn chặn căn bệnh (tuy thỉnh thoảng cũng có trường hợp bệnh tự nó biến mất một thời gian không cần chữa trị). Bệnh nhẹ chữa bằng các kem, pom mát, nước thoa, bệnh nặng cần những trị liệu đặc biệt và theo dõi thường xuyên bởi bác sĩ chuyên khoa về da.

Bác sĩ Nguyễn Văn Đức