Việt Nam có hơn 800 cơ quan báo chí với hơn 1.000 ấn phẩm các loại, nhưng tự do báo chí đúng nghĩa vẫn còn là ước mơ đối với nhiều người làm báo tại Việt Nam.
Phóng viên ở Việt Nam đang tác nghiệp. (Anh Kiệt)Tự do theo lĩnh vựcỞ Việt Nam không phải báo chí không tự do. Báo chí tại đất nước này đang giống như một trái bong bóng được thổi căng rồi bóp lại. Phần phì ra của quả bóng giống như báo chí lá cải, khai thác các khía cạnh của đời sống như: tình dục, ma quỷ, tôn giáo, bí ẩn… nở rộ. Đây là điều cấm kỵ đối với văn hóa xã hội chủ nghĩa trước đây. Còn phần về chính trị, xã hội đang bị bóp nghẹt lại. Nhạc sĩ Tuấn Khanh, đã có nhiều năm làm báo chuyên nghiệp, hiện đang là một người viết báo tự do, viết blog, sắc sảo nhận xét.
Một phóng viên đang làm việc tại báo Thanh Niên cho biết với lĩnh vực giáo dục, khoa học không có gì cấm kỵ. Bất kể cơ quan, cá nhân nào khi phát hiện có sai phạm đều viết được. Anh chỉ không viết khi không có đủ chứng cứ.
Với lĩnh vực chính trị, xã hội… một phóng viên S (*) đang làm việc cho tờ nhật báo của Đảng bộ Thành phố Hồ Chí Minh nói: Không phải cái nào cũng viết như những gì mình nắm được. Luôn phải ngó trước, ngó sau, vừa an toàn cho mình và cũng đúng chủ trương.
Ở khía cạnh người viết blog, nhạc sĩ Tuấn Khanh chia sẻ ông đã nhiều lần bị an ninh gọi lên vì viết blog. Các trang blog của ông bị yêu cầu phải đóng cửa. Họ kiểm duyệt từng bài, mỗi một bài là một thư mời. Điều này không chỉ xảy ra với riêng ông mà nhiều người viết lách khác cũng gặp khó khăn như vậy.
Một năm trước, nhà thơ Bùi Chát, người chủ trương tự do in ấn tác phẩm của mình với “Nhà xuất bản Giấy Vụn” đã được Hiệp hội Các nhà xuất bản Quốc tế IPA trao giải thưởng Xuất bản Tự do. Tuy nhiên, sau khi nhận giải từ thành phố Buenos Aires (Argentina) trở về, ông đã bị tịch thu giải thưởng và bản thân cũng bị tạm giữ vài ngày.
“Trong xã hội Việt Nam không có tự do báo chí, chỉ có những con người tự do suy nghĩ viết báo. May mà có Internet để họ thổ lộ tâm sự, ở dưới bề mặt rộn rịp của xã hội có cái gì đó đang diễn ra”, nhạc sĩ Tuấn Khanh nói.
Sinh công cụ kiểm duyệt“Các tòa soạn báo ở Việt Nam đều hoạt động theo luật báo chí nhưng cơ quan quản lý lại không làm như vậy”, nhà báo T (*) xin không nêu tên đang làm việc cho một tờ báo “S” có tiếng tăm tại TP.HCM nói.
Còn nhạc sĩ Tuấn Khanh lại cho rằng những người kiểm soát báo lỡ theo hiến pháp không kiểm soát báo chí trước khi xuất bản, nên họ buộc lòng sản sinh ra hệ thống khác là ban tư tưởng văn hóa để kiểm soát.
Nhà báo T cho biết bây giờ cơ quan quản lý không cần kiểm duyệt bằng văn bản, mà thay vào đó là lệnh miệng. Năm trước (2011), họ yêu cầu ban biên tập không nên đăng, dừng lại một vấn đề, tuyến bài nào đó chỉ bằng một cú điện thoại, hoặc tin nhắn. Năm nay lại thêm cách yêu cầu đăng như thế nào, bài hay tin, trang mấy. Do đó, không có gì lạ nếu sáng ra mở báo thấy các tờ báo đều có tin giống nhau về một vấn đề rất có tính báo chí.
“Do vậy, bản lĩnh hiện nay của một tờ báo phụ thuộc rất lớn vào chóp bu lãnh đạo của tờ báo đó. Vì thế, vẫn có những tờ báo đăng bài ngoại lệ, tuy nhiên thường sau đó bị yêu cầu sửa chữa hoặc “rút” xuống”, nhà báo T nói.
Cũng theo nhạc sĩ Tuấn Khanh, báo chí còn có những điều cấm kỵ rất mơ hồ. Chẳng hạn khi viết về Trịnh Công Sơn thì tốt nhất phải ít hoặc không nói đến Khánh Ly, mà thay vào đó nên nói đến Hồng Nhung.
“Quản lý báo chí như hàng rào giam lỏng những người viết lách. Lâu rồi mỗi người sống trong cơ chế này tự dựng nên hàng rào kiểm duyệt cho chính mình. Nếu có thay đổi, phải cần thời gian 5 năm mới nhìn thấy sự tích cực của báo chí”, nhạc sĩ Tuấn Khanh không mấy lạc quan.
Vai trò nhà báo“So với những người làm báo ở các nước có nền tự do báo chí thật sự thì nghiệp vụ của nhiều phóng viên ở Việt Nam không hẳn đã kém. Bị hạn chế trong tiếp cận thông tin, phương tiện hỗ trợ, xử lý thông tin, viết bài… họ vẫn có được những bài viết sắc sảo, nói được cái mình muốn nói”. Một nhà báo H (*) công tác tại báo Tuổi trẻ vừa rời tờ báo này so sánh.
Anh H chỉ ra hàng loạt những vụ tham nhũng đã được báo chí phanh phui như PMU18, cho thuê đất trồng rừng, Vinashin... Vụ đất đai tại Tiên Lãng (Hải Phòng) vừa qua nếu không có báo chí “lề phải, lề trái” sát vai, phần đúng đã luôn thuộc về chính quyền. Gần hơn nữa, như cách vận chuyển, cung cấp xăng dầu nếu không có báo Thanh Niên bắt tay điều tra làm rõ một phần thì cơ quan chức năng đã không sớm vào cuộc.
Tuy nhiên, anh cũng thừa nhận: để có giải Pulitzers vẫn còn là một cái gì đó rất xa vời với người làm báo tại Việt Nam.
Source: ABC Australia
