Affirmative Action (Hành Động Khẳng Định) trên thực chất là một cố gắng cân nhắc công bình hơn cho các thành phần khác nhau trong xã hội. Theo nguyên tắc này, những thành phần kém lợi thế về lợi tức hoặc thiếu hiện diện trong những ngành nghề hoặc giáo dục sẽ được ưu đãi hơn để hỗ trợ tiến triển tương lai của họ và cộng đồng của họ. Ví dụ là những người nghèo, cộng đồng kém về kinh tế xã hội, hoặc phụ nữ trong ngành khoa học.
Ở Mỹ, Affirmative Action bằt đầu từ thập niên 1960, và đã có nhiều người Việt, nam cũng như nữ, được hưởng quyền lợi từ chính sách này trong học vấn cũng như trong việc làm. Tuy rằng đây là một chính sách tích cực cho bước tiến của toàn xã hội, nó cũng mang một tính chất kỳ thị ngược: thay vì chèn ép kẻ yếu, nó giúp kẻ yếu có lợi thế hơn người khác. Chẳng hạn như nếu hai người xin nhập học hoặc xin việc có cùng kỹ năng và tiềm năng đồng đều, người được xem thuộc thành phần “kẻ yếu” (chẳng hạn như những nhóm thiểu số có địa vị kinh tế xã hội thấp) sẽ được nhận dựa trên hoàn cảnh xuất thân của mình.
Vì tính chất kỳ thị ngược (hay nếu muốn nói cho đẹp đẽ, là kỳ thị tích cực), Affirmative Action đã dẫn đến sự tức giận và chống đối của nhiều người trong thành phần bị kỳ thị ngược. Năm 1996, California là tiểu bang đầu tiên chỉnh hiến pháp để cấm những cơ quan tổ chức chính quyền cân nhắc chủng tộc và giới tính trong việc làm cũng như nhập học. Tỷ lệ phiếu thuận cho Đề xướng 209 là 54%, khá khít khao nhưng cũng đủ để thành luật. Sau California, Arizona, Michigan, Nebraska, Oklahoma, và Washington cũng đã thông qua luật cấm tương tự.
Kết quả, như dự đoán, là số học sinh da đen và Nam Mỹ trong những trường đại học công của California, nhất là trong hệ thống UC nổi tiếng, giảm xuống rõ rệt. Cuối năm 2012, Nghị Sĩ Tiểu Bang California Edward Hernandez đề nghị một chỉnh đổi hiến pháp mới đảo ngược một phần luật cấm nói trên, nhưng chỉ trong lãnh vực giáo dục. Có tên là SCA-5, đề xướng này đã thông qua Thượng Viện và đang chờ phiếu ở Hạ Viện. Nếu được thông qua, nó sẽ vào phiếu bầu trong kỳ tuyển cử tháng 11 năm nay để trưng cầu ý dân.
Một số người chống đối SCA-5 bao gồm những nhóm người Trung Hoa. Đã từng bị kỳ thị một thời gian dài trong lịch sử Mỹ, họ không muốn bị kỳ thị thêm một lần nữa, tuy rằng chắc hẳn cộng đồng của họ đã có lợi ích từ Affirmative Action. Sự chống đối của họ không có gì đáng ngạc nhiên, vì giờ đây dân châu Á nói chung và đặc biệt là cộng đồng Trung Hoa, Ấn và Hàn không còn cần đến Affirmative Action nữa, và nếu SCA-5 thành công, họ sẽ nằm trong thành phần bị kỳ thị ngược. Trong hệ thống đại học UC, 36% học sinh năm thứ nhất là dân châu Á, trong khi tỷ lệ dân châu Á ở Mỹ chỉ khoảng 6%, và ngay ở California là một trong những tiểu bang nhiều dân châu Á nhất, con số này cũng chỉ đến 14%.
Riêng với cộng đồng Việt Nam, dù có rất nhiều kỹ sư và bác sĩ, vẫn là một trong những cộng đồng châu Á thua kém những cộng đồng khác trong lợi tức cũng như bằng cấp. Một số lớn người di dân đến Mỹ từ Việt Nam vẫn đang chật vật trong cuộc sống và học vấn, thế nên Affirmative Action với cộng đồng Việt là một điều đáng ủng hộ. Ngoài cộng đồng Việt. những cộng đồng châu Á khác như Hmong, Lào, Cambodia… có lẽ còn cần Affirmative Action hơn nữa.
Về khía cạnh giới tính, cho đến nay tỷ lệ phụ nữ học và làm việc trong những ngành khoa học kỹ nghệ vẫn còn rất ít ỏi chỉ khoảng 10-15% tổng số, trong khi nhìn chung thì phụ nữ đã học cao hơn và có tỷ lệ tốt nghiệp đại học cao hơn nam giới. Tăng tỷ lệ phụ nữ trong khoa học và kỹ nghệ cần nhiều giải pháp khác nhau, nhưng Affirmative Action chắc chắn có thể góp phần tích cực trong vấn đề này.
Điều cần nên nhớ rằng cho dù SCA-5 được thông qua, Affirmative Action cũng chỉ giúp học sinh trong quá trình xin nhập học vào trường mình mong muốn, nên học sinh và gia đình cần cân nhắc thực tế thực lực học vấn của mình xem có đủ sức hoàn thành chương trình hay không. Đã có nhiều trường hợp học sinh được vào trường nổi tiếng nhờ Affirmative Action nhưng cuối cùng phải bỏ trường hoặc bỏ ngành học dự định vì không đủ sức.
Nguyễn Phương
