Ông Chester Nez, thành viên cuối cùng của nhóm chuyên viên mật mã Navajo.

Trong Đệ Nhị Thế Chiến, quân đội Hoa Kỳ đã huấn luyện 28 người da đỏ Navajo thành chuyên viên mật mã truyền tin để quân Nhật không thể giải mã các tin tức quân sự. Ông Chester Nez là một trong những người đầu tiên được tuyển mộ và đã đóng góp rất lớn vào việc hình thành bộ mật mã bằng tiếng Navajo, cũng như đã đóng vai trò quan trọng trong việc truyền tin bằng mật mã trong Đệ Nhị Thế Chiến.

Người Navajo không có chữ viết và chỉ dùng ngôn ngữ, nên các chuyên viên mật mã này chỉ có thể học thuộc lòng bộ mật mã thay thế cho 26 chữ cái trong tiếng Anh. Ví dụ chữ “wol-la-chee” nghĩa là con kiến (ant) sẽ được dùng thay cho mẫu tự a trong bộ mật mã; chiến xa được gọi là con rùa, tàu ngầm là cá sắt, máy bay ném bom là diều hâu sắt, lựu đạn là cà chua, chiến hạm là cá voi, bom là trứng, chỉ huy trưởng là tù trưởng...
Năm 2002, đạo diễn John Woo đã mang câu chuyện của các chuyên viên mật mã người Navajo này lên màn ảnh lớn bằng phim “Windtalkers”.

Ông Nez kể: “Khi nhân viên tuyển mộ của Thủy Quân Lục Chiến Hoa Kỳ đến trường học của chúng tôi trong khu vực dành riêng cho người Navajo, tôi đã nắm ngay cơ hội. Tôi nói với bạn tôi, Roy Begay, rằng, “Phải đi ra khỏi chỗ này, leo qua ngọn núi kia và xem bên kia có những gì.”

Ông nói tiếp: “Tôi đã quyết định đúng. Người Navajo chúng tôi là chiến sĩ, là người bảo vệ. Danh dự là như thế. Tôi sẽ trở thành chiến sĩ, sẽ bảo vệ quê hương. Trong vòng vài tiếng đồng hồ, vui hay không vui gì tôi cũng sẽ cùng các chiến hữu Thủy Quân Lục Chiến của tôi đi chiến đấu.”

Năm 2001, các chuyên viên mật mã Navajo còn sống đã được mời đến Quốc Hội Hoa Kỳ để nhận Huân Chương Danh Dự của Quốc Hội vì sự phục vụ của họ trong Đệ Nhị Thế Chiến. Trong dịp này, ông Nez cho biết là công tác không phải lúc nào cũng suôn sẻ, thế nhưng “...Chỉ có vài người Navajo lại làm cho người Nhật điên đầu.”

Năm 2011, một chuyên viên khác là ông Loydd Oliver từ trần, khiến ông Chester Nez trở thành người duy nhất của toán mật mã Navajo còn sống. Judy Avila, người giúp Chester Nez viết hồi ký, vừa báo tin là ông Chester Nez đã mất tại Albuquerque, tiểu bang New Mexico, vào ngày Thứ Tư 4 tháng 6, 2014, thọ 93 tuổi. Ông là người sau cùng của toán mật mã Navajo.
Chester Nez năm 2001.