Nhiều người tin rằng căng thẳng có thể gây ra đột quỵ. Thế nhưng bằng chứng về mối liên hệ này không rõ ràng như chúng ta nghĩ.

Căng thẳng không trực tiếp gây đột quỵ mà làm cho các triệu chứng hiện có xấu đi. (Credit: ABC Licensed) .
Rất nhiều người bị căng thẳng. Chứng căng thẳng có thể ảnh hưởng tới giấc ngủ, công việc, các mối quan hệ cũng như sức khỏe tâm sinh lý. Tuy nhiên, căng thẳng có làm tăng nguy cơ đột quỵ hay không?

Căng thẳng và đột quỵ từng được cho là liên quan với nhau nhưng việc nghiên cứu mối liên hệ này khá khó khăn.

Thực hiện các cuộc thử nghiệm có kiểm soát với lựa chọn ngẫu nhiên – tiêu chuẩn vàng trong nghiên cứu - vấp phải khó khăn do các vấn đề đạo đức bởi các nhà nghiên cứu phải tạo áp lực với một nhóm người để họ có thể so sánh kết quả với một nhóm người khác. Và trong những số liệu hiện có, hầu hết được tập hợp từ các nghiên cứu kiểm soát trường hợp đối chứng, phụ thuộc vào các cuộc phỏng vấn với những người mới bị đột quỵ nên thông tin thu được có thể không chính xác.

Cơn đột quỵ xảy ra khi mạch máu trong hay gần não bị nghẽn dẫn đến chặn nguồn cung cấp máu vào các mô não, hoặc bị vỡ gây chảy máu não. Sau bệnh tim, đột quỵ là căn bệnh gây tỉ lệ tử vong cao thứ hai tại Australia.

Giáo sư Graeme Hankey, trưởng khoa điều trị đột quỵ tại Bệnh viện Hoàng gia Perth, cho rằng chứng căng thẳng mãn tính là một yếu tố nguy cơ gây đột quỵ nhưng không phải là tác nhân chủ yếu.

Nghiên cứu của Tây Ban Nha

Trong một nghiên cứu mới đây của Tây Ban Nha, các nhà khoa học phỏng vấn 150 người từng bị đột quỵ. Những người đã trải qua những sự kiện căng thẳng trong năm trước đó có nguy cơ bị đột quỵ cao gần bốn lần so với nhóm người sống cùng khu vực, cùng độ tuổi nhưng không bị đột quỵ.

Giáo sư Craig Anderson, chuyên gia điều trị đột quỵ và khoa học thần kinh lâm sàng tại Viện Sức khỏe Toàn cầu George, đánh giá phát hiện nghiên cứu hợp lý nhưng chỉ ra đây là một nghiên cứu nhỏ phụ thuộc vào các cuộc phỏng vấn với những người mới bị đột quỵ.

“Những người từng bị đột quỵ hồi tưởng lại sự việc rất khác so với nhóm đối chứng khỏe mạnh. Các nhà khoa học chưa loại bỏ thực tế là bệnh nhân thường cư xử khác sau khi bị ốm và có thể họ đã phóng đại các sự việc căng thẳng đã xảy ra,” ông Anderson nói.

Hơn nữa, độ tuổi trung bình của những người tham gia nghiên cứu là 54 trong khi hơn một nửa số cơn đột quỵ xảy ra với những người ở độ tuổi từ 75 trở lên. Ngoài ra, các nhà nghiên cứu không tính đến những bệnh nhân bị đột quỵ nặng không thể giao tiếp.

Nghiên cứu năm 2010 của ông Anderson tìm hiểu những người bị xuất huyết dưới màng nhện, loại đột quỵ dễ gây tử vong nhất, nhưng không phát hiện thấy mối liên hệ giữa đột quỵ và các sự kiện căng thẳng trong cuộc đời.

Theo quan điểm của ông Anderson, căng thẳng không trực tiếp gây đột quỵ mà làm cho các triệu chứng hiện có xấu đi.

Tuy nhiên giáo sư Hankey cho rằng khi xem xét cùng với các nghiên cứu khác, kết quả thử nghiệm của ông cho thấy căng thẳng mãn tính có thể là một yếu tố nguy cơ gây đột quỵ nhưng ông chưa dám chắc liệu đây có phải là nguyên nhân trực tiếp hay không.

Trong nghiên cứu INTERSTROKE, một cuộc nghiên cứu quốc tế lớn theo dõi 6000 người từ 22 nước, căng thẳng được xác định là một trong 10 yếu tố nguy cơ có thể biến đổi được gây ra 90% các cơn đột quỵ trên khắp thế giới.

Các yếu tố nguy cơ nghiên cứu INTERSTROKE chỉ ra bao gồm:

· tăng huyết áp

· hút thuốc

· béo phì

· chế độ ăn thiếu dinh dưỡng

· ít hoạt động thể chất

· tiểu đường

· uống rượu bia

· các nguyên nhân tim mạch như rối loạn nhịp tim do quá sức, có tiền sử bị đau tim hoặc bệnh van tim

· lượng cholesterol cao

· các yếu tố tâm lý như căng thẳng và trầm cảm

Mỗi yếu tố này có mức độ nguy cơ khác nhau. Khoảng 1/3 ca đột quỵ là do huyết áp cao nhưng căng thẳng chỉ liên quan tới 5% số ca này.

“INTERSTROKE và các nghiên cứu khác phát hiện thấy căng thẳng là yếu tố nguy cơ dẫn đến đột quỵ nhưng không phải là yếu tố có ảnh hưởng mạnh,” ông Hankey nói.

Căng thẳng gây ra đột quỵ như thế nào?

Căng thẳng là phản ứng của cơ thể đối với một mối đe dọa cảm nhận được (trong thời tiền sử, mối đe dọa này có thể là chú voi ma-mút khổng lồ nhưng ngày nay thì nguyên nhân gây căng thẳng có thể là một ông sếp khó tính)

Khi cảm thấy bị đe dọa, não sẽ gửi một thông điệp tới tuyến thượng thận. Tuyến này sẽ tiết ra hormone, bao gồm adrenalin và cortisol, khiến bạn rơi vào trạng thái ‘đánh hay chạy’, nhịp thở gấp hơn, tim đập nhanh và huyết áp tăng. Khi căng thẳng trở thành triệu chứng mãn tính, bạn luôn ở trong tình trạng sinh lý bị kích thích, ảnh hưởng tới nhiều bộ phận trong cơ thể.

Ông Hankey cho rằng có một số cách giải thích về mặt sinh học đáng tin cậy cho mối liên hệ giữa căng thẳng và đột quỵ. Theo một giả thuyết, đột quỵ có thể liên quan tới chứng huyết áp cao.

Căng thẳng có thể kéo dài khoảng thời gian huyết áp ở mức cao, đẩy nhanh nguy cơ tổn thương thành mạch, làm tăng nguy cơ mắc bệnh tim và rối loạn nhịp tim tâm nhĩ, và có thể dẫn đến sơ vữa động mạch và phình mạch cũng như đột quỵ do thiếu máu cục bộ.

Hơn nữa, theo ông Hankey, các trường hợp căng thẳng cấp tính như mất vợ hoặc chồng hay mất việc làm được cho là liên quan tới các cơn đau tim. Mặc dù chưa có bằng chứng chắc chắn cho thấy các sự kiện này có thể gây đột quỵ, xét về mặt sinh học, suy luận này khá hợp lý.

Adrenalin cơ thể con người tiết ra lúc bị căng thẳng có thể ảnh hưởng tới tiểu cầu trong máu và làm tăng tình trạng đông máu, gây ra hiện tượng nghẽn mạch trong hoặc gần não.

Tiểu cầu có thể được kích hoạt bởi adrenalin. Do vậy, nếu bạn ở trạng thái căng thẳng, cơ thể tiết ra nhiều adrenalin làm kích hoạt tiểu cầu và làm tăng hiện tượng đông máu. Đây là cơ sở sinh học cho thấy có thể trong các trường hợp căng thẳng cấp, con người có nguy cơ bị đột quỵ.

Tiến sĩ Craig Hassed, giảng viên cao cấp về y học tổng quát tại Đại học Monash, người nghiên cứu chuyên sâu chứng căng thẳng, tán thành nhận định trên.

Mặc dù rất khó định nghĩa thế nào là căng thẳng, nhiều nghiên cứu đã chỉ ra mối liên hệ giữa chứng căng thẳng với nguy cơ cao huyết áp và bệnh tim mạch gia tăng. Ông Hassed nói: “Bằng chứng liên quan tới bệnh tim rõ hơn nhưng tôi cho rằng có đủ cơ sở nói rằng căng thẳng cũng là nguyên nhân gây đột quỵ”.

Khi tìm hiểu mối liên hệ giữa các sự kiện gây căng thẳng với cơn đột quỵ sau đó, các nghiên cứu có thể đánh giá thấp nguy cơ thực sự bởi phản ứng của con người trong các sự kiện như ly hôn hay thay đổi công việc rất khác nhau. Một số người cảm thấy khuây khỏa nhưng những người khác lại cảm thấy đau đớn.

Ông Hassed cho rằng tìm hiểu mối liên hệ giữa một trải nghiệm căng thẳng thực sự và cơn đột quỵ sau đó đáng tin cậy hơn.

Nhân cách loại A

Một khía cạnh thú vị trong nghiên cứu của Tây Ban Nha là những người thể hiện những hành vi ‘loại A’ như hung hăng và cạnh tranh có nguy cơ đột quỵ cao gấp đôi so với những người cảm thấy thoải mái hơn.

Theo giáo sư Anderson, mối liên hệ giữa tính cách ‘loại A’ và đột quỵ không rõ ràng nhưng mối liên hệ trong nghiên cứu giữa những đặc điểm này và nguy cơ đột quỵ khá chắc chắn.

“Chúng ta gặp những người tính cách ‘loại A’ ở khắp mọi nơi. Họ là những nhà quản lý, điều hành dự án, doanh nhân. Họ là những người có động lực hơn so với các công chức khác,” ông Anderson nhận xét. “Với họ, thay đổi cách giái quyết các sự kiện căng thẳng trong cuộc sống rất quan trọng. Con người không thể thay đổi được các sự kiện xảy ra nhưng có thể đối mặt với nó theo nhiều cách khác nhau. Tính cách quyết định điều này. Con người không thực sự thay đổi được tính cách nhưng ở mức độ nào đó có thể thay đổi được hành vi và cách đối phó với các tình huống căng thẳng.”

Ảnh hưởng của căng thẳng

Các nhà nghiên cứu cũng cần tìm hiểu nguy cơ đột quỵ gia tăng do cách thức giải quyết các tình huống căng thẳng.

Ví dụ, một số người sử dụng thuốc lá và rượu bia để giải tỏa căng thẳng. Cả hai chất kích thích này đều làm tăng quy cơ đột quỵ và có thể dẫn đến áp huyết cao.

Theo ông Anderson, những người nghiện thuốc lá khi bị căng thẳng thường hút nhiều hơn. Một số khác uống nhiều hơn để chống căng thẳng và có thể ngủ được nhưng lại không ngủ ngon. Như vậy, tất cả các yếu tố này ảnh hưởng tới sinh lý cơ thể và làm tăng nguy cơ mắc các bệnh tim mạch và đột quỵ.

Một số người thường quên uống thuốc điều trị bệnh, chẳng hạn thuốc điều trị huyết áp, khi họ bị căng thẳng.

Giảm nguy cơ đột quỵ

Điều thú vị là khi thay đổi lối sống để giảm nguy cơ đột quỵ, một số chỉ dẫn sau cũng giúp giảm căng thẳng:

· Không hút thuốc

· Hạn chế uống rượu bia (không uống nhiều hơn hai cốc mỗi ngày

· Đến khám bác sĩ ít nhất một lần mỗi năm để kiểm tra huyết áp và hàm lượng cholesterol (với nam giới là trên 40 và nữ giới là trên 50)

· Duy trì trọng lượng cơ thể vừa phải

· Có chế độ ăn cân bằng

· Tập thể dục thường xuyên

Mặc dù các nhà khoa học chưa nắm bắt hoàn toàn mối liên hệ giữa đột quỵ và căng thẳng, con người vẫn có nhiều lý do khác để học cách kiểm soát căng thẳng hiệu quả hơn.
Source: ABC Australia