Nếu bạn cho rằng vai trò của chính phủ đối với nền kinh tế tự do ở Hoa Kỳ không nhiều, có thể bạn chỉ đúng một phần. Bởi vì trên bình diện kinh tế vĩ mô (macroeconomic), vai trò của chính phủ thông qua những biện pháp can thiệp nhằm ổn định thị trường hoặc để hỗ trợ một ngành kỹ nghệ (hay một doanh nghiệp) là điều cần thiết. Nếu như kinh tế vi mô (microeconomic) chủ yếu dựa trên cán cân giữa cung (supplies) và cầu (demands) của thị trường tự do, không cần đến sự can thiệp của chính phủ thì kinh tế vĩ mô lại rất cần đến sự can thiệp của chính phủ.
Ví dụ điển hình là Tu chính án Wright Amendment mới đây được dư luận bàn tán xôn xao. Đây là một quyết định mang tính can thiệp của chính phủ với mục đích giúp phi trường DFW của Dallas có thể ổn định hoạt động (trong khoảng thời gian 40 năm) với những lợi thế cạnh tranh, nhất là đối với phi trường Love Field cách đó không xa là mấy.
Người đi máy bay về vùng Dallas và Fort Worth thăm thân nhân hay quá cảnh trên đường đi Việt Nam, sẽ ghé phi trường DFW, và thấy rõ đây là một phi trường lớn. Thậm chí lớn đủ để người ta nghĩ rằng sẽ không cần đến một phi trường thứ hai nào khác nữa cho khu vực này. Rất ít người khác biết rằng Dallas còn có một phi trường khác: phi trường Love Field, một đối thủ của phi trường DFW. Thường chỉ có dân địa phương biết tới phi trường Dallas Love Field, viết tắt là DAL tồn tại. Càng ít người biết rằng phi trường DAL từng xuất hiện trước phi trường DFW.
Tu chính án Wright Amendment đưa ra năm 1979 nay đã hết hạn, tức sự can thiệp của chính phủ nhằm nâng đỡ phi trường DFW đã hết hiệu lực. Phi trường DFW sẽ đối diện với những khó khăn trong bối cảnh ngành hàng không đang than như bọng. Gần đây ta thấy các hãng máy bay tìm mọi cách bắt hành khách phải trả thêm các khoản fees, như overload bag chẳng hạn; vốn rất phiền phức, rất khó chịu cho nhiều người.
Wright Amendment là gì? Đó là một Tu chính án của chính phủ liên bang Hoa Kỳ với mục đích hỗ trợ cho phi trường DFW, cấm các máy bay tại phi trường Dallas Love Field bay đến nhiều nơi của Hoa Kỳ. Kết quả là các hãng máy bay sẽ phải ký kết, dời đô về phi trường DFW. Cần nhắc thêm phi trường DAL đã có từ trước, nhưng vì các quan chức tại đây nghĩ phi trường này không đáp ứng được yêu cầu mở rộng các chuyến bay phục vụ kinh tế đang phát triển rất nhanh tại đây, nên họ đã xây phi trường mới DFW và hỗ trợ nó. Tu chính án Wright Amendment ra đời trong bối cảnh đó.
Phi trường Dallas Love Field như vậy gần như bị cắt đứt cuống họng. Rất may hãng hàng không Southwest Airlines, thành lập sau khi Tu chính án Wright Amendment có hiệu lực, nên họ không ký vào Tu chính án này. Vì vậy, Southwest Airlines được phép bay từ phi trường DAL. Nhờ vậy mà phi trường này mới được cứu. Tuy nhiên, Southwest Airlines chỉ được bay trong nội địa tiểu bang Texas và một vài tiểu bang sát Texas. Nay Tu chính án Wright Amendment hết hạn, bức tranh toàn cảnh sân chơi giữa các phi trường thuộc miền trung nước Mỹ sẽ có những thay đổi đáng kể. Trước tiên là các hãng máy bay có thể dời đô về lại phi trường DAL để có thể bay đến những nơi trước đây họ bị cấm, chẳng hạn như bay đến San Diego, San Francisco, Los Angeles, Denver, Chicago, Washington, hay New York…
Vào thời Tổng thống Jimmy Carter, chính xác hơn vào năm 1980, Wright Amendment được ký thành luật. Các phi cơ tại phi trường DAL chỉ được phép bay trong Texas và 4 tiểu bang kế cận là Arkansas, Louisiana, New Mexico và Oklahoma. Đến năm 1997 (tức sau gần 17 năm), DAL được phép bay đến 3 tiểu bang khác là: Kansas, Mississippi và Alabama. Mãi đến năm 2005 mới được bay đến Missouri.
Phi trường DAL là sân nhà của Southwest Airlines – một hãng hàng không được đánh giá thành công bởi cơ cấu hoạt động linh hoạt và một hệ thống cắt giảm chi phí hợp lý. Ví dụ trong khi tiếp viên và phi công của các hãng hàng không khác không phải dọn dẹp sau khi hành khách rời máy bay, ở Southwest Airlines họ sẽ làm công việc này. Kết quả là họ sẽ được hưởng một khoản thù lao trong khi đó Southwest Airlines bớt được khoản tiền thuê nhân viên dọn dẹp với các công ty hợp đồng khác. Như vậy các chuyến bay sẽ xoay vòng tour nhanh hơn bởi không mất thời gian chờ đợi người dọn dẹp. Tất nhiên Southwest Airlines sẽ tiết kiệm được khoản tiền thuê nhân viên dọn dẹp. Nói chung, chiến lược của Southwest Airlines là giảm chi phí để hạ thấp giá vé, phục vụ cho giới đi máy bay bình dân. Cứ thấy giá vé rẻ là họ đi. Nhất là vào thời buổi kinh tế khó khăn hiện nay.
Đầu tiên, Wright Amendment được quy định có hiệu lực trong khoảng thời gian 40 năm. Nhưng phi trường DAL đâu chịu khoanh tay bó gối. Khả năng mở rộng tầm hoạt động của họ có. Hơn nữa, nếu Wright Amendment giúp DFW có lợi thế cạnh tranh, vậy tại sao Southwest Airlines lại không vận động lobby để các hạn chế–flight restrictions, mà Tu chính án Wright Amendment áp đặt sẽ sớm được tháo bỏ. Kết quả là sau những cố gắng kiên trì bắt đầu từ năm 2004, kế đó là nhiều thỏa hiệp điều đình vào năm 2006, sau cùng Wright Amendment đã kết thúc sớm hơn dự định. Phi trường DAL được phép bay đến những thành phố lớn khác của Hoa Kỳ. Ngày 13 tháng 10 năm 2014, những chuyến bay đầu tiên từ phi trường DAL đến Denver, Chicago, Los Angeles, và Las Vegas đã được tiến hành.
Có người nói phi trường DFW rất lớn, rất quen thuộc với khách hàng, nên chuyện Wright Amendment được tháo bỏ, tuy có ảnh hưởng nhưng sẽ không gây nhiều thiệt hại. Theo Thành phố Dallas, chủ của phi trường DAL, thì triển vọng phát triển sau khi Wright Amendment chấm dứt sẽ đem lại những gặt hái rất thuận lợi. Lượng khách của Southwest Airlines đã lớn đủ. Nay mở rộng thêm các tuyến bay mới, khả năng cạnh tranh sẽ biến Southwest Airlines thành một đối thủ đáng gờm. Theo lời của giám đốc điều khiển không lưu Dallas là Mark Duebner thì lượng khách bay từ Dallas Love Field vốn đã nhiều, nhất định sẽ không ngừng tăng thêm nữa. Thành phố Dallas ước tính đến năm 2016, tại phi trường DAL lượng khách sẽ tăng thêm 50% so với thời điểm cùng kỳ của năm 2014.
Tất nhiên lợi nhuận của phi trường DAL sẽ là thất thoát của những phi trường khác. Như ổ bánh pizza, thêm một lát bánh cho người này sẽ bớt một lát bánh cho người khác. Chẳng hạn như phi trường KCI (Kansas City International) sẽ giảm bớt một lượng khách lớn. Vì những lượt khách bay từ DAL đến Denver hay Chicago (trong quá khứ sẽ dừng tại đây) để bay chuyến chuyển tiếp đến hai thành phố này. Lúc Wright Amendment còn hiệu lực, khách không thể đáp trực tiếp từ DAL đến Chicago hay Denver. Nay chuyện đó đã trở thành quá khứ. Điều này rõ ràng bát cơm của KCI đã bị sớt mất một phần. Tất nhiên Southwest Airlines sẽ giảm mất một số chuyến bay (từ DAL đến KCI) nhưng nhìn vào bức tranh rộng lớn, lợi tức của Southwest Airlines sẽ vẫn hấp dẫn hơn.
Tương tự KCI, các phi trường khác như phi trường ABQ (Albuquerque International Sunport) sẽ mất vài chuyến bay mỗi ngày. Hay như phi trường LIT (Bill and Hillary Clinton National Airport) của Little Rock, Arkansas cũng sẽ mất mỗi ngày vài chuyến bay. Ngoài ra một số phi trường khác của Texas tại Austin, El Paso, hay Houston cũng sẽ mất một số chuyến bay đến DAL vì trước đây những phi trường này chuyển tiếp lượng khách từ những nơi bị cấm bay trực tiếp đến DAL. Một vài ngày con số thất thoát sẽ không lớn, nhưng dồn lại, tính bằng năm, bằng tháng, con số sẽ không còn nhỏ nữa.
Mới đây có thêm nguồn tin là Virgin American sẽ dời đô từ DFW về DAL, chấm dứt những chuyến bay cất cánh từ DFW như vẫn thường thấy. Như vậy, DFW sẽ mất thêm những chuyến bay của hãng hàng không này.
Bạn hỏi tiếp: Vậy Wright Amendment kết thúc ảnh hưởng như thế nào đối với dân Mỹ nói chung và người Việt nói riêng trong khu vực? Tất nhiên là sự lựa chọn của cá nhân khi họ đặt vé. Nếu lái xe từ nhà ra DAL mất có 5 phút, ai dại gì lái đến tận DFW trong khi giá vé hai nơi tương đương nhau. Hoặc nếu lái xe đến DAL mất thêm 10 phút nhưng giá vé giảm được 25 đô la, không ít người sẽ từ chối những chuyến bay cất cánh từ DFW chỉ vì 25 đô la tiết kiệm đó. Hoặc vì không phải trải qua những chuyến bay chuyển tiếp như trước đây, hành khách sẽ rút ngắn thời gian bay vì các chuyến bay bây giờ đã trực tiếp.
Về công ăn việc làm, nếu như phi trường DAL trở nên bận rộn hơn, họ sẽ phải thuê thêm người. Điều này có nghĩa là phi trường DFW sẽ cắt bớt nhân lực nếu như các hãng máy bay (nhận được những hứa hẹn hỗ trợ của Thành phố Dallas như trường hợp của hãng Virgin American) tiếp tục rời bỏ phi trường DFW. Hay là khi DAL có thể bay đến những thành phố lớn từng bị cấm, hãng American Airlines và nhiều hãng hàng không khác sẽ phải điều đình giá vé nếu như Southwest Airlines tung ra con-bài-chủ-giá-vé-hạ. Sân chơi hàng không dân dụng tại khu vực Dallas – Fort Worth và những phi trường gần đó sẽ có những pha đấu đá gay cấn mới.
Sau 34 năm được hỗ trợ đắc lực bởi Wright Amendment, phi trường DFW có được nhiều lợi thế. Nay không còn được lợi thế đó nữa, lâu lâu người ta sẽ liếc coi DFW có bị ảnh hưởng nhiều hay không. Trước mắt DAL sẽ bận rộn hơn và quen thuộc hơn vì đây là dịp để Southwest Airlines tiếp tục bành trướng. Cứ thế, phi trường DAL sẽ phất lên như diều gặp gió… Bà con mình ở xa muốn ghé thăm Dallas dịp Thanksgiving hay Noel biết đâu sẽ hỏi nhau: Đến DAL hay đến DFW nói trước để biết đường ra đón nghen. Điều mà từ nhiều năm qua hình như không mấy ai nghĩ tới.
Nguyễn Thơ Sinh
