Nhiều nhà nghiên cứu tin rằng nhân loại đang đứng trước, hoặc rất có thể đang ở trong, một cuộc tuyệt chủng động và thực vật quy mô. Nếu điều này đúng thì đây là cuộc tuyệt chủng lần thứ sáu trong lịch sử của trái đất. Cũng theo các nhà nghiên cứu, hiện tượng tuyệt chủng này một phần là do tác động của loài người đối với môi trường thiên nhiên. Những loài lưỡng cư – như ếch nhái, kỳ nhông (salamanders), và giun đất khổng lồ (caecilians) – có thể là nhóm động vật chính hiện đang bị nguy cơ tuyệt chủng toàn thế giới. Một sự lượng định chi tiết và được cập nhật thường xuyên của một số nhóm nghiên cứu cho thấy khoảng một phần ba hoặc hơn của khoảng 6.300 loài động vật đang có nguy cơ bị tuyệt chủng. Chiều hướng này có lẽ còn tăng nhanh nữa vì phần đông những động vật lưỡng cư sống nơi vùng nhiệt đới và trong phạm vi địa lý nhỏ hẹp làm chúng khó tránh khỏi bị tuyệt chủng hơn những loài khác.
Một nghiên cứu khác cho biết mặc dù dân số nhân loại tăng gấp đôi trong 35 năm qua, số động vật không xương sống như: bọ cánh cứng, bướm, nhện và giun, đã suy giảm đến 45% trong cùng thời gian.
Nhưng tình hình còn có vẻ bi đát sau khi Hiệp hội Bảo tồn Thiên nhiên Quốc tế (International Union for Conservation of Nature -IUCN) vào năm ngoái có đưa ra một danh sách đỏ (Red List) bao gồm gần 20.000 loài động và thực vật trên thế giới được cho là có nguy cơ cao bị tuyệt chủng trong môi trường hoang dã.
Bằng cách lược qua một ít nhóm động vật được biết khá cặn kẽ như các loài lưỡng cư, chim và loài có vú, một nghiên cứu đăng trong tạp chí khoa học Nature vào năm ngoái kết luận rằng nếu tất cả các loài động vật có trong danh sách Red List bị biến mất trong một thế kỷ tới, và nếu tỷ lệ tuyệt chủng này còn tiếp tục, thì nhân loại đang trên đà mất đi khoảng ba phần tư tất cả các loài động vật trong vài thế kỷ nữa chứ không xa.
Dựa vào các bằng chứng hoá thạch, người ta nhận thấy hiện tượng có quá nhiều loài động vật biến mất quá nhanh như thế trong quá khứ chỉ xảy ra năm lần. Cứ mỗi khi có tới 75% các loài động vật bị tuyệt chủng trong một thời gian ngắn, các nhà khoa học gọi hiện tượng đó là cuộc tuyệt chủng quy mô (mass extinction).
Trái đất của chúng ta đã từng chứng kiến năm cuộc tuyệt chủng quy mô từng xảy ra trước đây. Lần đầu tiên là khoảng 440-445 triệu năm trước khi có hơn 80% các loài động vật bị biến mất. Lần thứ hai là khoảng 359-375 triệu năm trước với gần 80% tất cả các loài động vật bị tuyệt chủng trong lần này.
Lần thứ ba, và là lần tệ hại nhất xảy ra cách đây 252 triệu năm với gần 95% các loài động vật trên thế giới bị xóa sổ trên mặt đất. Lần thứ tư xảy ra khi gần 80% các loài động vật bị biến mất cách đây khoảng 201 triệu năm.
Lần tuyệt chủng thứ năm gần đây nhất và được nhắc tới nhiều nhất so với những lần tuyệt chủng khác xảy ra khoảng 65 triệu năm trước khi một tảng thiên thạch khổng lồ va vào trái đất làm đột ngột thay đổi khí hậu của trái đất, xóa sổ tất cả các loài khủng long cùng với ba phần tư các loài khác.
Kết quả của một nghiên cứu khác cho biết trong vòng năm thế kỷ qua đã có khoảng 322 loài động vật hoàn toàn biến mất khỏi mặt đất.
Cái khác biệt của lần tuyệt chủng này so với những lần tuyệt chủng trước kia mà nguyên do chính không phải vì một tảng thiên thạch va vào hay hậu quả của một trận núi lửa khủng khiếp nhưng vì một giống cũng đang có mặt trên trái đất là: loài người.
Nói chung, các nhà khoa học phỏng đoán hậu quả của tất cả năm lần tuyệt chủng trước, có khoảng chín phần mười tất cả các dạng thức sự sống từng có mặt trên đất đã bị tuyệt chủng. Và mức độ của lần tuyệt chủng này, nếu chúng ta không tìm cách ngăn chặn, mức độ cũng không thua kém những lần trước.
Danh sách đỏ của IUCN mới chỉ đưa ra một con số rất nhỏ so với con số thật sự những loài động vật đang có nguy cơ tuyệt chủng. Phần rất lớn những loài vật đang sống chung trên trái đất này hiện vẫn chưa được khám phá hoặc vẫn chưa được nghiên cứu tường tận và do đó nhân loại không có một chút khái niệm về dân số của những loài này nhiều ít bao nhiêu hay đang trên đường tiến tới sự diệt vong. Người ta tính ra có ít hơn 4% của khoảng 1,7 triệu loài động và thực vật đang hiện diện trên trái đất là được đánh giá tương đối chính xác. Và cứ mỗi một loài chúng ta biết thì có ít nhất hai loài khác, và có thể nhiều hơn thế nữa là vẫn chưa được các nhà khoa học khám phá, phân loại và đặt cho chúng một cái tên. Thí dụ mới đây, một loại ếch beo mới (leopard frog) được tìm thấy ở những ao nhỏ và đầm lầy ngay trong thành phố New York. Do đó, chúng ta không thể biết có bao nhiêu loài chưa được khám phá hiện đang trong tình trạng sinh sản tốt hay đã hoàn toàn biến mất.
Con người thường kém trí nhớ và không biết rằng cuộc sống của chúng ta lệ thuộc vào những loài khác như thế nào. Những hệ sinh thái của nhiều loài động và thực vật cùng sống chung và tác động lẫn nhau và môi trường sống của chúng rất cần thiết đối với xã hội loài người.
Những hệ sinh thái này cung cấp thực phẩm, nước sạch và là nguồn nguyên liệu thô cho lãnh vực xây cất và nhiên liệu; chúng điều hòa khí hậu và bầu không khí; là vật đệm ngăn cản những nguy cơ đến từ thiên nhiên như lụt lội và giông bão; bảo quản sự màu mỡ của đất; và làm công việc thụ phấn cho cây trồng. Sự đa dạng di truyền của vô số những dạng thức sự sống khác nhau trên trái đất còn cung cấp những thành phần nguyên vật liệu để làm ra những loại y dược mới, để trồng và nuôi những loại cây và nông súc mới trong tương lai, trong đó có cả những loài cây và thú thích hợp đối với điều kiện sống trong tình trạng khí hậu thay đổi.
Nhưng thật sự chúng ta có cần phải bảo vệ quá nhiều những loài động và thực vật có trên mặt đất này hay không? Hay chúng ta có thể nào sống dựa vào những hệ sinh thái với một số loài động và thực vật đã suy kiệt? Theo nhà nghiên cứu khoa học Richard Pearson, những kết quả rút ra từ một cuộc nghiên cứu mới đây về một số hệ sinh thái đồng cỏ đã loé ra chút ánh sáng quan trọng đối với những câu hỏi trên. Các nhà khoa học của cuộc nghiên cứu đã lập ra 17 khu đồng cỏ với một số loài động và thực vật khác nhau và sau đó nghiên cứu trong nhiều năm. Số liệu phân tích từ cuộc nghiên cứu này cho thấy hơn 80% các loài động và thực vật sinh sống nơi đồng cỏ góp phần giúp cho những hệ sinh thái trên hoạt động có hiệu quả tạo ra sự tích tụ chất dinh dưỡng trong đất nhiều hơn người ta tưởng.
Một nghiên cứu khác, đăng trên tạp chí khoa học Science năm ngoái, cho thấy càng có thêm nhiều loài động vật thì những hệ sinh thái khô càng hoạt động tích cực hơn, đây là những hệ sinh thái nuôi dưỡng gần 40% dân số của thế giới. Điểm chính ở đây là nhiều loài động vật và thực vật rất cần để duy trì những hệ sinh thái được lành mạnh, đặc biệt trong trường hợp một thế giới đang thay đổi nhanh chóng, vì những loài đó sẽ giữ những vai trò mới trong khi điều kiện môi trường trên thế giới thay đổi.
Những lợi ích do những hệ sinh thái mang lại đến nay vẫn chưa được đánh giá đúng mức. Hãy lấy ví dụ công việc thụ phấn cho cây trồng: theo một bản phúc trình của Liên hiệp quốc với đề tài “Kinh tế Hệ sinh thái và Đa sinh học” (Economics of Ecosystems and Biodiversity), tổng giá trị kinh tế của công việc thụ phấn bởi các loài côn trùng trên thế giới là vào khoảng 200 tỉ vào năm 2005. Nói một cách đại thể hơn nữa, những nỗ lực để kiểm chứng giá trị kim bảng toàn cầu về những lợi ích khác nhau do các hệ sinh thái mang lại với những con số vô cùng to lớn, tính ra là hàng chục ngàn tỉ Mỹ kim.
Những loài động vật và thực vật xuất hiện rồi biến đi một cách tự nhiên thường phải mất một khoảng thời gian dài. Nhưng khi một cuộc tuyệt chủng quy mô xảy ra và các loài đó biến mất thật nhanh thì không thể coi đó là chuyện tự nhiên được. Các nhà bảo vệ môi trường đã cảnh cáo trong nhiều năm qua rằng chúng ta đang đối diện với một cuộc tuyệt chủng của các loài sống ngoài thiên nhiên, với những loài như ếch nhái đến chim muông đến cọp beo hiện đang bị đe dọa bởi hiện tượng thay đổi khí hậu, bệnh dịch, mất nơi sinh sống do nạn phá rừng, và phải cạnh tranh ráo riết nguồn thực phẩm với những loài từ những nơi khác đổ về.
Có điều may mắn trong sự không may này là nếu nhân loại hành động nhanh chóng để bảo vệ những loài động vật và thực vật đang gặp nguy hiểm và nơi sinh sống của chúng đang bị đe dọa ngay từ lúc này, thì cuộc tuyệt chủng quy mô có thể ngăn chặn được hoặc ít ra là làm chậm lại vài ngàn năm. Nếu không, chúng ta phải hiểu điều này là nếu các loài thiên nhiên hoang dã không sống được thì trái đất này cũng sẽ là nơi khó dung thân cho loài người chúng ta vậy.
Huy Lâm
