Từ năm 1975 đến 1977, Hoa Kỳ có chính sách phân tán người Việt tị nạn để tránh sự quy tụ có thể trở thành gánh nặng cho người địa phương. Người từ bốn nơi cư trú tạm thời: Camp Pendleton (California), Fort Chaffee (Arkansas), Eglin Air Force Base (Arkansas) và Fort Indian Town Gap (Pennsylvania), vì thế tản mát khắp nơi.

Sự quần tụ cộng đồng diễn ra vào những năm tiếp theo. Một số nơi có địa dư và điều kiện thuận lợi nhất bắt đầu đón thêm người Việt từ các vùng khác của Mỹ, và sau này là các lớp thuyền nhân, cựu quân nhân và gia đình sang theo chương trình H.O., cùng người ra đi theo các chương trình đoàn tụ.

Dân số gốc Việt ngày càng tăng tại San Jose, hiện có hơn 100,000 người với đủ mọi sinh hoạt mang tính cộng đồng. (Hình: Dân Huỳnh/Người Việt)


San Jose là một trong những số ít nơi như thế.

"Tôi chọn San Jose"

“Năm 1975 ở đây chẳng có gì cả, rất ít người Việt, vì không gần trại Pendleton. Hoa dại cứ nở vàng rực nên người ta gọi nơi này là Thung Lũng Hoa Vàng. Thời đó, người ta xuống San Diego nhiều. Khi đó cũng chưa có Little Saigon ở Quận Cam.” Cựu Đại Tá Việt Nam Cộng Hòa (VNCH) Vũ Văn Lộc, tức nhà văn Giao Chỉ, nhớ lại.

Định cư tại San Jose năm 1976, ông là một trong những người Việt đầu tiên đến đây sinh sống. Ông Lộc không ngần ngại cho biết lý do ông từ Illinois chuyển đến San Jose là vì “những điều kiện ưu đãi mà California dành cho người tị nạn.”

Gia đình cô Thu Thủy Trương, giám đốc một công ty riêng tại Silicon Valley, cho biết chọn California vì khí hậu nơi này, và cuối cùng vì công việc nên chuyển về San Jose.

Khi được hỏi, những người sống tại San Jose những năm đầu tiên đều nhắc đến nguồn công ăn việc làm dồi dào tại các dây chuyền sản xuất. (Hình: Dân Huỳnh/Người Việt)


“Ngày xưa, khi đang ở trại tại Arkansas, có rất nhiều nơi bảo trợ, nhưng bố mẹ tôi từ chối không đi. Gia đình tôi trong số những gia đình cuối cùng ra đi, vì chờ phải có người bảo trợ ở California mới nhận lời. Trước 1975, bố tôi từng đi nhiều tiểu bang của Mỹ rồi, biết khí hậu ở California rất tốt. Tôi học trung học và đại học ở Berkeley. Sau đó đến San Jose làm việc cho IBM và tất cả gia đình tôi đều ở đây,” cô nói.

Sau lớp người đầu tiên đến San Jose vì những yếu tố như khí hậu, địa lý, và cả sự tình cờ, người Việt đến San Jose ngày càng nhiều, đa phần vì sự phát triển của Silicon Valley - bao gồm nhiều thành phố quanh Vùng Vịnh-Bay Area, trong đó có San Jose. Sự phát triển của Silicon Valley đúng lúc với làn sóng nhập cư của người Việt tại đất Mỹ, tạo điều kiện vững vàng để cộng đồng ra đời.

“Bỗng nhiên thì ngành điện tử phát triển mạnh. Công việc kiếm dễ dàng, người này đồn người kia rồi đến đây sinh sống. Có thể nói, đó là sự kết hôn giữa cộng đồng Việt và kỹ nghệ điện tử ở đây,” Kỹ Sư Vũ Nhã nhận xét. Anh trai ông tìm được việc ở San Jose trước. Ông theo sau, đi học, đi làm, và lập nghiệp tại San Jose từ những năm 1980.

“Tôi ở Oregon từ 1975, dạy học được ba năm thì người bạn giới thiệu vào học khu San Francisco. Với công ăn việc làm và lương khá hơn, tôi đến San Francisco. Sau hai năm, vợ và bốn người con tôi xuống theo. Thấy đời sống San Francisco quá bận rộn, tấp nập, chúng tôi quyết định mua nhà và định cư ở San Jose. Tôi vẫn dạy cho hai trường ở San Francisco, vợ tôi đi làm ‘assembly’ cho một hãng điện tử. Ở đây may mắn là có rất nhiều việc làm khi đó, ở đúng ngay trung tâm điện tử. Tôi còn nhớ khi đó đang ngồi ăn trưa, có người Việt và mấy người Mỹ đến hỏi tôi có muốn làm việc không. Tôi nói tôi là thầy giáo, không biết làm điện tử, thì họ bảo là họ sẽ dạy cho, hứa trả $7.65/giờ (khoảng $24/giờ hiện thời),” Giáo Sư Khánh Trần chia sẻ.

Grand Century Mall và Vietnam Town, những khu buôn bán sầm uất tập trung cửa hàng và tiệm ăn Việt Nam trên đường Story. (Hình: Dân Huỳnh/Người Việt)

Bên cạnh đó, so với các nơi khác như Little Saigon ở Nam California hay khu Eden ở Virginia, San Jose có vẻ như thiếu sự tập trung mạnh mẽ của các sinh hoạt mang tính cộng đồng với đa phần các cơ sở của người Việt xen lẫn vào các khu buôn bán của các sắc dân khác. Vì sao?

Lý do, có lẽ không từ cộng đồng Việt Nam ở San Jose, mà chính từ San Jose.

San Jose với người Việt

San Jose là thành phố lớn nhất Bắc California. Trong Silicon Valley, San Jose bọc một vùng lớn phía Nam của khu vực. Cũng nhờ không nằm ở vị trí trung tâm, giá nhà đất tại nhiều nơi ở San Jose tương đối rẻ hơn một số nơi khác, Palo Alto là một ví dụ.

Trước khi đón tiếp cộng đồng gốc Việt, San Jose vốn dĩ đã đa dạng với nhiều sắc dân. Nơi đây vẫn lưu dấu ấn thổ dân và người Mexico từ thuở lập địa 1770, người da trắng chiếm đại đa số về sau này, người Trung Hoa và người Nhật Bản có mặt từ thế kỷ 19, các kỹ sư Đài Loan và Ấn Độ từ giai đoạn đầu của Silicon Valley từ những năm 1960.

“Thành phố lớn, người Việt đến đây thì là thiểu số, phải hội nhập ngay từ đầu, rồi mới đến với nhau,” ông Vũ Văn Lộc nói về sự khác biệt giữa các sinh hoạt tại San Jose và những nơi có đông người Việt khác.

Sau này, khi nhiều lớp người Việt tị nạn đã chọn San Jose là nơi dừng chân, cộng đồng Việt Nam trở thành cộng đồng lớn thứ ba trong tất cả các sắc dân, chỉ sau người da trắng và Hispanic.

Trước năm 1960, trong suốt hai thế kỷ, San Jose còn là mảnh đất của những vườn rau quả và hoa trái. Vào năm 1941, lần đầu tiên, một công ty thực phẩm tại San Jose bắt đầu nhận sản xuất theo đơn đặt hàng của Bộ Quốc Phòng Hoa Kỳ. Đây là giai đoạn chính phủ chi những số tiền lớn cho các phòng nghiên cứu kỹ thuật ở California. Khởi đầu bằng sự khuyến khích sinh viên nghiên cứu mở công ty của một giáo sư Đại Học Stanford, các công ty điện tử bắt đầu xuất hiện, đến những năm 1970, thành công của các công ty như IBM đã giúp thành hình một Silicon Valley tại quận Santa Clara, đủ cho cả thế giới ngưỡng mộ.

Từ đó, San Jose tiếp tục phát triển cùng sự đi lên của Silicon Valley. Qua nhiều biến cố kinh tế và xã hội, Silicon Valley tiếp tục dẫn đầu Hoa Kỳ và thế giới như một trung tâm công nghệ kỹ thuật tân tiến nhất.

Các ông tụ tập cùng chơi cờ tại Little Saigon của San Jose. (Hình: Dân Huỳnh/Người Việt)


Người Việt Nam đến Silicon Valley vào đúng thời điểm nơi này bắt đầu phát triển. Trong một thập niên trước và sau năm 1975, quận Santa Clara có thêm hơn 200,000 công việc tại các hãng xưởng mới mở. Mức thu nhập trung bình chia theo đầu người của sắc dân gốc Việt tại quận Santa Clara cũng cao hơn mức trung bình của người Việt tại California và nhiều tiểu bang khác. Bù lại, vật giá tại đây tăng rất nhanh, phải có việc làm tốt hoặc rất cần kiệm mới mua được nhà. Từ năm 1976 đến 2000, giá nhà tại San Jose tăng nhanh hơn bất kỳ nơi nào tại Hoa Kỳ, tăng 936%.

Theo U.S. Census, dân số San Jose tăng từ 459,913 năm 1970, lên 629,442 năm 1980, lên 782,225 năm 1990, lên 894,943 năm 2000, và 945,954 năm 2010. Song song đó, người Việt Nam tại San Jose, từ số zero vào năm 1970, tăng lên 7,092 năm 1980; rồi 41,107 năm 1990; 78,842 năm 2000, và 100,486 vào năm 2010.

Nghĩa là, trong ba thập niên từ 1980 đến 2010, dân số San Jose tăng gấp rưỡi, với khoảng 300,000 dân, trong khi dân số Việt Nam tại đây tăng 14 lần, với hơn 90,000 dân. Cứ ba người đến với San Jose và Silicon Valley thì có một là người gốc Việt. Cộng đồng Việt đóng vai trò không nhỏ trong sự phát triển của thành phố.


Xem phim 'Tôi Chọn San Jose'



Người Việt với San Jose

“Trung tâm San Jose khi đó hơi điêu tàn, người có tiền thường sống ở ngoại ô, Việt Nam mình đến đây vì có nhiều khu nhà trống, để mở cơ sở. Lúc 1979 khi tôi về đây, người Mỹ vẫn nói 'San Jose là 'cái nách' của quận Santa Clara.' Bây giờ thì khác. Những năm 1990, San Jose bắt đầu phát triển, chính quyền chi $1 tỷ để phát triển khu trung tâm,” Luật Sư Nguyễn Duy Tiếp nhận xét.

“Cộng đồng người Việt là sức mạnh giúp trung tâm thành phố San Jose đi lên,” Luật Sư Jenny Đỗ, một trong những người sinh sống tại trung tâm thành phố từ năm 1980, khẳng định. “Khi tôi mới đến, trung tâm San Jose rất buồn tẻ, không có một sinh hoạt gì. Những cơ sở làm ăn nào không có tiệm Việt Nam thì đã chết rồi. Nhờ cộng đồng mình đến, buôn bán ngay tại San Jose, thành phố tái sinh,” cô nói.

Cựu Phó Thị Trưởng Madison Nguyễn cho biết: “Tuy mình sống giữa thành phố giàu có của Silicon Valley, với những người giám đốc đa số là da trắng, cộng đồng người Việt và các cộng đồng bạn đã và đang làm trong các hãng xưởng, những người lao động khác nhau, đóng vai trò quan trọng. Nhờ họ mà các công ty mới phát triển. Đến Hoa Kỳ gần 40 năm, cộng đồng phát triển rất nhanh lẹ. Các công ty ở đây hầu hết đều có người Việt Nam làm việc, nhiều người giữ vị trí cao. Sự đóng góp của cộng đồng là một điều tôi luôn hãnh diện.”

40 năm cộng đồng San Jose

Sau chính sách “nâng cấp” khu vực trung tâm thành phố, các cơ sở Việt Nam chuyển đến phía Đông, tại ba trục đường chính: Tully, Senter, Story, và hiện diện cho đến ngày hôm nay. Tại đây và các khu vực lân vận, cộng đồng gốc Việt có nhiều hội đoàn, khoảng 30 chùa và tu viện, ít nhất 12 nhà thờ có Thánh lễ tiếng Việt và một Trung Tâm Công Giáo Việt Nam, các trung tâm dạy Việt ngữ, có cả những nơi dạy nhạc cụ dân tộc và múa truyền thống, và hàng trăm nhà hàng Việt Nam.

“Những ngôi chợ xưa thì bây giờ đã dẹp hết rồi. Hồi xưa không có chợ lớn, chỉ chợ nhỏ thôi. Ngày xưa, ngay ở trung tâm San Jose, có chợ Sài Gòn và chợ Hồng Kông, là một vài chợ đầu tiên, nay thì những người chủ không làm nữa. Ngày xưa những khu chợ búa và hàng quán nằm ngay ở đường Santa Clara và đường số 1, số 2. Bây giờ còn rất ít,” Luật Sư Tiếp nhớ lại.

Người Việt Nam bắt đầu bước vào lĩnh vực chính trị San Jose trong khoảng hai thập niên qua. Trong hình là Madison Nguyễn, cựu nghị viên gốc Việt của thành phố. (Hình: Dân Huỳnh/Người Việt)


“Lúc tôi mới đến đây, vùng thung lũng Santa Clara này chỉ là khu đất nhà nông, cây cối um tùm, các hãng điện tử về khuếch trương ra. Bây giờ thì những vùng đất hoang sơ thành đất vàng. Việt Nam mình từ lúc mới tới đây, có hai cái nhà hàng, một trung tâm sinh hoạt để hát mỗi đêm để nhớ Việt Nam,” Kỹ Sư Nhã nhắc đến kỷ niệm cùng các sinh viên khác ăn “ghi sổ” tại nhà hàng Đà Lạt của ông Song, cũng như nhà hàng trên đường số 13 của ông Phúc, nhà hàng Vũng Tàu, đến nay vẫn tiếng tăm.

“Khi trung tâm San Jose được sửa đổi, đẹp hơn và cũng mắc mỏ hơn, lại trở nên hạn hẹp vì người Việt ngày càng đông và các sắc dân khác đã hiện diện từ trước, thì người Việt Nam mình tiến sang phía Đông thành phố để... bành trướng. Khu này giá cả tương đối rẻ, dân Mexico ra thì mình vào, mở mang cơ sở...,” Giáo Sư Khánh Trần cho biết.

Chợ và nhà hàng bắt đầu mọc lên trên ba trục đường Tully, Senter, và Story. Những cơ sở của người Việt thường xen lẫn với các khu thương mại, chứ không tách biệt. Mãi đến những năm gần đây, khu Grand Century Mall khai trương năm 2000 và khu Vietnam Town khai trương cuối năm 2010, người Việt San Jose vậy là đã có điểm quần tụ rõ ràng cho nhiều sinh hoạt ăn uống và mua sắm.

Về mặt tôn giáo, Phật tử ở Bắc California có ngôi chùa đầu tiên không phải ở San Jose, mà là chùa Cựu Kim Sơn của Hòa Thượng Thích Tịnh Từ ở San Franciso. Chùa sau dời xuống phía Nam, ở Morgan Hill, cách trung tâm San Jose khoảng 40 phút lái xe. Riêng San Jose có gần 25 chùa và thiền viện, tu viện, và nhiều thành phố lân cận cũng có chùa cho Phật tử gốc Việt sinh hoạt.

Về Thiên Chúa Giáo, theo lời Linh Mục Nguyễn Văn Thư, giám đốc Trung Tâm Công Giáo Việt Nam tại San Jose, giai đoạn chuyển mình lớn mạnh là khi Tòa Giám Mục cho thành lập giáo xứ thể nhân Việt Nam, mượn cơ sở giáo xứ Saint Patrick ở trung tâm San Jose làm bản doanh và chỗ cư ngụ của các linh mục Việt. Cho đến hôm nay, có 12 nhà thờ vùng này có Thánh lễ cuối tuần cho giáo dân. Ngoài cộng đoàn chính tại trung tâm San Jose, còn có bảy cộng đoàn độc lập khác có linh mục gốc Việt.

Trong lĩnh vực truyền thông, những tờ báo đầu tiên ở San Jose xuất hiện vào đầu những năm 1980, như tờ Triều Thành (ra đời năm 1980), tờ Dân Tộc (1981), và tờ Mõ (1982), theo thông tin của tờ Viet Tribune. Về lĩnh vực phát thanh và truyền hình, theo lời bà Đoan Trang, giám đốc đài Quê Hương, đài Đông Thành khi đó là đài phát thanh Việt ngữ đầu tiên của Bắc California, phải mua một máy radio đặc biệt để nghe được tần số này. San Jose hiện có nhiều đài phát thanh và chín đài truyền hình địa phương, thêm những đài trên các hệ thống truyền hình cáp.

San Jose cũng là trung tâm của các sự kiện văn hóa văn nghệ cộng đồng người Việt ở Bắc California. Các trung tâm Việt Ngữ như Văn Lang hay Về Nguồn có hàng ngàn thiếu nhi Việt theo học mỗi cuối tuần. Những hội chợ Tết tại San Jose mỗi năm có khoảng 50,000 người từ khắp nơi đổ về tham dự.

***

40 năm, không ngắn nhưng cũng đủ dài để chứng kiến sự ra đời, và phát triển vững mạnh của một cộng đồng. Xen lẫn đủ để nhanh chóng hòa nhập với nền văn hóa đa dạng tại San Jose nhưng không quên gìn giữ chất riêng người Việt, làm việc miệt mài đến căng thẳng nhưng vẫn toát lên sự bình yên nhẹ nhàng, đó là nét đặc biệt của cộng đồng nơi đây. Cho đến thời điểm hiện tại, có thể nói, không có bất kỳ lý do gì cản trở được sự phát triển của cộng đồng trong những năm tới đây. Vượt qua bao biến cố thăng trầm của kinh tế, xã hội, của vùng thung lũng Silicon Valley và của chính cộng đồng tại địa phương, người Việt tại San Jose vẫn không ngừng đóng góp cho sự lớn mạnh chung của thành phố, vừa tiếp tục tô đậm bản sắc dân tộc trên mảnh đất mới - đã hóa quen thân.

Thiên An/Người Việt