B. "Lạy Mẹ Con Đi" kể lời người con từ giã mẹ trước khi đi vào lao tù, nói lên tình mẫu tử và lòng yêu nước thiêng liêng mạnh mẽ trước bạo quyền đàn áp.Trước hết, ta nên ghi chú rằng ngoài ca khúc "Lạy Mẹ Con Đi" của Đình Đại, còn có ít nhất ba ca khúc khác có cùng tên do ba tác gỉả Anh Bằng, Chúc Hiếu, và Nguyễn Phú Yên. Ba ca khúc này cũng mô tả cảnh người con giã từ mẹ để ra đi, như đi lính (Anh Bằng, "Lạy mẹ con đi, ôm ấp linh hồn Việt Nam") (CongHoa 2014), xuất gia (Chúc Hiếu, "Lạy mẹ con đi xuất gia tu học kể từ đây") (Chúc 2015), và lấy chồng (Nguyễn Phú Yên, thơ Hàng Sơn, "Lần đầu tiên con rời xa quê hương") (nguyenphuyen 2014). Tuy lạy mẹ thường được dùng để diễn tả cảnh tượng giã từ, giã từ để đi vào ngục tù có lẽ là một hình ảnh bi thương độc đáo nhất.
Ca khúc "Lạy Mẹ Con Đi" là lời người con nói với mẹ mình trước khi rời nhà để đi vào tù lao. Lời ca không xác định giới tính người con và hoàn cảnh người ấy, nhưng Đình Đại cho biết anh viết bài hát là một món quà tinh thần cho Phạm Thanh Nghiên. Do đó, lời bài hát có thể được diễn tả theo những sự kiện liên hệ đến Phạm Thanh Nghiên. Tuy nhiên, tinh thần quả cảm, lòng yêu nước của cô, tình yêu thương mẹ và con của hai mẹ con cô, và sức mạnh tinh thần của hai người có tính chất phổ quát trong con người, nhất là người Việt. Do đó, dù không biết gì về cô và mẹ cô, khán giả vẫn có thể hiểu và cảm nhận sự rung động của tâm hồn trong lời ca ý nhạc.
Mở đầu bài hát, người con chào từ giã mẹ để đi vào cuộc sống đổi thay của cuộc đời. Cô cho biết ngay cô ra đi vì cô không chấp nhận chịu khuất phục dưới áp bức ("Lạy Mẹ con đi về chốn bể dâu/ Lạy Mẹ con đi vì không muốn sống cúi đầu.") Với câu "Lạy mẹ con đi," Đình Đại cho thấy người con có sự kính trọng thương yêu mẹ cô. Lạy là một hình thức nghi lễ khá đặc biệt trong các phong tục trên thế giới, nhất là về phương diện tôn giáo (Wikipedia 2015a). Tại các quốc gia Á Châu như Nhật Bản, Tàu, Việt Nam, ngoài tôn giáo và lễ nghi, lạy còn được dùng để bày tỏ sự kính trọng hoặc phục tùng (tlđd.).
Người con giã từ mẹ để đi đâu?
Cô sẽ đi tới chốn "bể dâu," ngụ ý cuộc đời với nhiều đổi thay. Thành ngữ Hán Việt "Thương hải biến vi tang điền" (biển xanh biến thành ruộng dâu) ngụ ý cuộc đời thay đổi, thường được viết gọn là "bể dâu" như trong câu "Trải qua một cuộc bể dâu, Những điều trông thấy mà đau đớn lòng" trong truyện Kiều. Đình Đại (2015d) cho biết anh còn dùng "bể dâu" để nói đến lòng người và việc người phải dấn thân chịu nhiều nghiệt ngã, từ hoàn cảnh cho đến nhân tâm. Với câu "Lạy Mẹ con đi về chốn bể dâu," Đình Đại chưa cho biết rõ rệt nơi cô gái sẽ đến là gì, mà chỉ mơ hồ cho biết cô bước chân vào cuộc đời, và sẽ không còn ở nhà với mẹ nữa.
Trong câu kế tiếp, cô gái cho biết lý do tại sao cô ra đi. Đó là vì cô "không muốn sống cúi đầu." Có nghĩa là nếu cô ở lại thì cô phải chịu phục tùng những kẻ có quyền hành. Tại sao? Kẻ có quyền hành cho cô hai lựa chọn: nếu cô vẫn muốn làm những chuyện cô làm, thì cô phải ra đi; nếu cô nghe theo lời chúng và phục tòng chúng, thi cô mới được ở lại.
Cô gái chọn ra đi, cho dù cô biết việc đó sẽ hủy hoại tuổi trẻ của cô, vì cô sẽ bị giam cầm với gông cùm trong tù ngục. Cô không nản chí, và vẫn muốn tiếp tục theo đuổi con đường đấu tranh của cô ("Lạy Mẹ con đi dù tuổi xuân tàn úa/ Dù cùm sắt với xà lim con cũng không sờn lòng.") Tới câu này, Đình Đại mới cho biết nơi cô gái sẽ tới. Đó là ngục tù. Với một cô gái còn trẻ, bị giam cầm vài năm đủ để làm tuổi xuân cô "tàn úa" vì đó là khoảng thời gian mà lẽ ra cô được vui sống với đời, với gia đình, cha mẹ, anh em, bạn bè, và các người thân yêu.
Cô gái vẫn còn nhớ lời mẹ ru cô lúc cô còn bé, dạy cô yêu nước non tổ quốc, và cô mãi mãi không quên ("Lời Mẹ ru con yêu nước yêu non/ Lời Mẹ ru con con nguyện mãi khắc ghi lòng.") Không có gì lạ khi cô gái vẫn còn nhớ lời mẹ cô ru cô lúc cô còn bé. Đó là không kể sau này khi cô lớn lên, mẹ cô vẫn có thể hát bài ru con cho những em bé khác, hoặc hát lại cho cô nghe để nhắc nhở những ngày cô còn bé. Đa số những bài hát ru con của người Việt đến từ dân ca hoặc các bài ca dao. Đề tài các bài hát này thường là những mẩu chuyện cổ tích, cuộc sống đồng quê, lời dạy dỗ, các chuyện tình, hoặc những bài không nhất thiết có cốt truyện mà chỉ cần có giai điệu êm ái (Xem, thí dụ như, Văn 2011). Những bài ru con không nhất thiết phải rõ ràng cụ thể về lòng yêu nước, mà chỉ cần về quê hương, cuộc sống hàng ngày, hoặc cảnh đồng quê, như trong các câu ca dao. Những hình ảnh quê hương đó đủ tạo ra lòng yêu nước cho cô con gái. Ngoài ra, lời ru con có thể được dùng như một ẩn dụ nói lên mối tình cảm sâu đậm của tuổi thơ.
Cho dù ngục tù tối tăm, lòng dạ cô vẫn sáng ngời vì tình yêu mẹ cô dành cho cô từ lúc cô sinh ra đời ("Dù ngục tù tối tăm lòng con vẫn sáng/ Vẫn rực sáng với tình yêu Mẹ cho con vào đời.") Ở đây, ta thấy sự tương phản giữa tối tăm và ánh sáng, giữa tàn ác và tình yêu, và cho thấy "tình yêu là một sức mạnh để chiến thắng cái ác" (Đình 2015b).
Cô gái nhắc đến những lời dạy dỗ của mẹ cô. Mẹ cô dạy cô thương yêu nòi giống, đất đai, quê hương, đồng ruộng, và xóm làng ("Mẹ dạy cho con thương giống thương nòi, thương nương khoai sông ngòi, thương ruộng lúa, thương xóm làng.") Mẹ cô dạy cô thương từng tấc đất của non sông nơi mà cha anh đã hy sinh mạng sống họ để bảo vệ khỏi tay kẻ thù xâm lược ("Mẹ dạy cho con thương từng tấc đất/ của non sông nơi cha anh đã nằm xuống ngàn đời.") Ta có thể hiểu sự dạy dỗ này khởi đầu qua các bài hát ru con, và sau đó khi cô con gái lớn khôn, bà mẹ tiếp tục dạy dỗ con. Nhưng dạy dỗ thế nào?
Theo tôi nghĩ, người mẹ trong ca khúc "Lạy Mẹ Con Đi" dạy cô con gái những đức tính và lòng yêu nước qua thí dụ làm gương cho con, vì đối với bà, lòng ái quốc là một đức tính, và có thể là một đức tính đạo đức cần được truyền bá và dạy dỗ. Có thể bà không chủ tâm hành động để làm gương, mà bà chỉ sống thực trong cuộc sống hàng ngày của bà, và con bà chứng kiến các hành động của bà, và coi đó như là những lời dạy dỗ. Đó có thể là hành động của mẹ Thanh Nghiên, khi bà sinh sống với việc đồng áng, đi bộ từ quê ra thành phố, và làm việc ruộng nương. Hình ảnh mẹ làm lụng với nương khoai, ruộng lúa nơi xóm làng có thể tạo niềm thương yêu trong Thanh Nghiên, và từ tình yêu mẹ nẩy sinh ra tình yêu thôn quê, sông ngòi, quê hương, và tổ quốc. Có thể bà cũng sẽ dạy con qua lời lẽ, nhưng việc đó có lẽ không nhiều và không quan trọng bằng qua hành động và thí dụ của chính bà. Ngoài ra, một trong những cách dậy dỗ hay nhất là người mẹ đồng ý hoặc ủng hộ những hoạt động của con mình khi những hoạt động đó phù hợp với chiều hướng mong muốn của bà. Đó có thể là cách dậy dỗ của mẹ Phạm Thanh Nghiên khi bà khuyến khích con tham gia những hoạt động chống đối Tàu cộng xâm lấn tại biển Đông.
Cho dù bằng cách nào, bà mẹ dạy cô con gái biết yêu thương quê hương. Quê hương non sông đó bao gồm đất đai từ ải Nam Quan ở cực Bắc tới mũi Cà Mau ở cực Nam, và từ vùng Cao Nguyên tới biển Đông ở vùng giữa. Cô nhớ mãi những thế hệ trước đã đổ máu hy sinh để bảo vệ gìn giữ đất đai khỏi kẻ ngoại xâm ("Từ Nam Quan về đến Cà Mau/ Từ Cao nguyên vượt sóng ra biển Đông/ con vẫn nhớ con mãi nhớ máu cha anh đã chảy thành dòng.") Lời nhắc nhở đến ải Nam Quan và biển Đông không phải là ngẫu nhiên. Vấn đề biên giới giữa Việt Nam và Tàu cộng đã làm sôi động trong người dân và hai nhà cầm quyền cộng sản trong suốt bao nhiêu năm qua. Vấn đề biển Đông, Hoàng Sa và Trường Sa, đã được biết rõ (Xem, thí dụ như, Wikipedia 2015c).
Ngoài ra, câu "Từ Cao nguyên vượt sóng ra biển Đông" còn có một ý nghĩa sâu sắc mà Đình Đại muốn gói ghém. Với câu này, Đình Đại (2015c) muốn nhắc nhở đến những hy sinh bảo vệ vùng biển Đông của người dân Việt, như được duy trì bởi cư dân vùng đảo Lý Sơn. Theo truyền tích lịch sử, người dân Việt đã có một truyền thống bảo vệ vùng đảo Hoàng Sa ít nhất là từ ba trăm năm trước, dưới thời chúa Nguyễn (Wikipedia 2015f). Theo truyền tích, hàng năm triều đình tuyển chọn 70 dân đinh, khỏe mạnh, cường tráng, để thành lập một đội quân cưỡi sóng ra quần đảo Hoàng Sa, làm nhiệm vụ cao cả là bảo vệ chủ quyền biển đảo của Tổ quốc (Kiến 2013). Có những ngôi mộ gió, đơn giản là những ụ cát nhỏ nằm rải rác trong những mẫu ruộng, được xây dựng để tưởng niệm những chiến sĩ trong hải đội Hoàng Sa này (tlđd.).
Cô gái khẳng định cô giã từ mẹ ̣để đi vào ngục tù, và cô biểu lộ nỗi niềm tiếc nuối là cô không thể ở nhà phụng dưỡng mẹ cho tròn chữ hiếu ("Lạy Mẹ con đi vào chốn tù lao/ Lạy Mẹ con đi đạo hiếu con không vuông tròn.") Đình Đại khéo léo đưa ra hai sự kiện "đi vào chốn lao tù" và "đạo hiếu con không vuông tròn" bên cạnh nhau cho thấy sự lựa chọn của cô con gái trước một tình trạng khó xử: nếu cô đi tù, cô sẽ không thể chăm sóc mẹ; nếu cô đồng ý làm theo lệnh kẻ cầm quyền để được ở nhà chăm sóc mẹ thì cô sẽ không thể thi hành những gì mẹ cô đã dạy dỗ cô là thương yêu đất nước và ghi nhớ hy sinh của cha anh đã ngã gục để bảo vệ non sông. Cô chọn đi vào tù. Tại sao? Vì đó là ý nguyện của cô do lòng yêu nước, và quan trọng hơn, vì đó cũng là ý nguyện của mẹ cô khi bà dạy cô thương yêu tổ quốc. Dưới quan điểm đó, cô không bất hiếu chút nào, mà còn ngược lại, cô là người con rất có hiếu đạo vì cô đã làm đúng theo ước nguyện mẹ cô.
Mẹ cô cười với cô với nụ cười chứa chan tình thương yêu bao la như quê hương nước non và lời dạy cô bất khuất, như cha ông đã bao nhiêu năm trong lịch sử, trong tiếng ru con ("Mẹ cười chứa chan tình bao la non nước/ Mẹ dạy con bất khuất như cha ông ta bao đời/ Ru hời ru hỡi hời ru.") Đình Đại (2015d) cho biết anh dùng "bất khuất" không những chỉ sự không khuất phục dưới bạo quyền của những người như Thanh Nghiên và những người chị mà anh biết như Thu Sương, mà còn bao hàm ý nghĩa về lý tưởng mà một trong những người chị của anh đang theo đuổi. Mẹ cô cười cho thấy bà vui vì con mình đã có sự lựa chọn đúng. Nụ cười của bà chứa chan tình yêu quê hương ngầm ý cho thấy tình yêu quê hương tổ quốc cao cả hơn sự gần gũi mẹ con, và bà đã hy sinh lòng thương yêu con mình để cho con thi hành ý muốn của con, và cũng là ý muốn của bà, là làm trọn vẹn tình yêu nước. Đó cũng là lời bà ru con bà khi cô còn bé, "Ru hời ru hỡi hời ru."
Câu chuyện cô gái và bà mẹ trong "Lạy Mẹ Con Đi," hay câu chuyện của Thanh Nghiên và mẹ cô, khiến ta liên tưởng tới Joshua Wong và cuộc cách mạng dù (umbrella revolution) tại Hồng Kông năm 2014. Không cha mẹ nào muốn con mình bị tù đầy hoặc bị thương tích khi phải xô xát với cảnh sát với dùi cui và lựu đạn cay, hoặc bị trù trong học hành sự nghiệp. Nhưng cha mẹ Joshua ủng hộ anh và nhận thức tầm quan trọng của hoạt động cách mạng đối với anh (Williams 2015). "Gia đình anh phần nào đánh thức mối quan tâm về xã hội, vì cha của Joshua thường dẫn anh đến thăm các giới kém may mắn, nói với anh là anh nên lo cho họ" (Wikipedia 2015d). Cha mẹ anh, Grace và Roger Wong, từng dẫn con trai họ tới vài cuộc chống đối khi anh còn nhỏ. "Chúng tôi luôn luôn dạy Joshua có lòng thương người, quan tâm, có nguyên tắc và trung thành," cha mẹ anh viết trong lời tuyên bố chung sau khi con họ trải qua 25 tiếng bị cảnh sát tạm giam, "và chúng tôi rất hãnh diện về mọi chuyện cậu ta làm để Hồng Kông là nơi tốt đẹp hơn cho thế hệ cậu ta, và thế hệ chúng tôi." (Sagan 2014). Giống như mẹ của Thanh Nghiên, cha mẹ của Joshua Wong bày tỏ lòng thương con qua việc hai người ủng hộ việc làm của Joshua, cho dù họ biết việc đó có thể đưa Joshua vào ngục tù.
C. Với giai điệu nhẹ nhàng và tiết tấu ít thay đổi, "Lạy Mẹ Con Đi" khơi động cảm xúc và diễn tả ý tưởng mạnh mẽ qua kỹ thuật ẩn ý và các kỹ thuật diễn tả điêu luyện khác.Như trình bày ở trên, nội dung câu chuyện của "Lạy Mẹ Con Đi" khá đơn giản, không có tình tiết gì phức tạp. Tuy nhiên, ý nghĩa câu chuyện thật hay và sâu sắc. Ngoài ra bài hát có giai điệu nhẹ nhàng, tiết tấu đều đều, thích hợp cho lời kể lể hoặc tâm sự. Phần trình diễn tuyệt diệu của Nguyễn Thu Sương (tức Hạt Sương Khuya) với giọng ca thánh thót và truyền cảm trong tiếng ̣đàn guitar réo rắt cho thấy bài hát không cần có những kỹ thuật hòa âm cao cấp hoặc phức tạp cũng khiến người nghe ngây ngất và bồi hồi.
Ca khúc "Lạy Mẹ Con Đi" đạt được mức truyền cảm tuyệt diệu là do cách diễn tả ý tưởng với những kỹ thuật tinh vi của lời ca và âm nhạc. Như tôi đã viết nhiều lần trong các bài trước, một nhạc sĩ thường viết nhạc, diễn tả và sắp xếp giai điệu tiết tấu dựa vào năng khiếu tự nhiên theo nguồn cảm hứng nào đó. Nhưng khi người nghe thưởng thức bài hát, người nghe nhận ra các kỹ thuật mà nhạc sĩ dùng cho dù người nhạc sĩ không nhất thiết ý thức các kỹ thuật đó.
1. Đình Đại có cách dùng chữ đơn giản nhưng hữu hiệu và trình bày câu chuyện như diễn tiến qua ống kính của nhà quay phim
Đình Đại dùng chữ đơn giản, không màu mè, và rất ít dùng mỹ từ. Những từ ngữ như "không muốn sống cúi đầu," "dù tuổi xuân tàn úa," "thương từng tấc đất," "con mãi nhớ máu cha anh," "chốn tù lao," và "tình bao la non nước" đều là những ngôn từ mộc mạc đơn sơ, nhưng chân thật. Chính cái đơn sơ chân thật đó là nét độc đáo của bài hát, làm nổi bật tình mẫu tử và lòng yêu nước vì đó là hai loại tình yêu không cần cách diễn tả hoa mỹ, màu mè.
Tuy cách dùng chữ đơn giản, Đình Đại cũng áp dụng mỹ từ chọn lọc. Ta thấy rải rác trong bài có những ẩn dụ tinh tế. Thí dụ, cảnh tăm tối trong ngục tù là ẩn dụ cho sự tàn ác, ánh sáng rực lên là ẩn dụ cho tình mẫu tử thiêng liêng. Đặc biệt, Đình Đại dùng "lời ru con" vừa để vẽ ra hình ảnh người mẹ chăm sóc con vừa để là ẩn dụ cho sự sâu đậm và thắm thiết của tình mẫu tử.
Đình Đại mô tả cảnh tượng người con tạ từ lạy mẹ ra đi như một nhà quay phim thu hình qua ống kính tạo ra hình ảnh linh động, thực tế, và có nghệ thuật. Như một nhà nhiếp ảnh hay một người quay phim chuyên nghiệp, Đình Đại điều khiển ống kính với một nghệ thuật tinh vi. Anh mở đầu với ống kính cho thấy cảnh tổng quát ("chốn bể dâu") và với lý do mơ hồ ("không muốn sống cúi đầu"). Kế tiếp, anh thu ống kính nhỏ lại cho rõ nét và cho biết những chi tiết đặc thù ("dù tuổi xuân tàn úa") và cảnh rõ rệt ("cùm sắt với xà lim"), tạo một quang cảnh diễn tiến trôi chảy.
Sau đó, anh đột ngột chuyển sang cảnh khác, với hình ảnh khác hẳn cảnh trước ("Lời Mẹ ru con yêu nước yêu non/ Lời Mẹ ru con con nguyện mãi khắc ghi lòng"), và liên kết lời ru bà mẹ với cảnh ngục tù mà cô gái sắp phải trải qua ("Dù ngục tù tối tăm lòng con vẫn sang/Vẫn rực sáng với tình yêu Mẹ cho con vào đời"). Cảnh ru con không chỉ xuất hiện một lần. Đình Đại kết thúc bài hát với câu ru nhắc nhở lại tình yêu thương mẹ con ("Ru hời ru hỡi hời ru"). Câu cuối móc nối với cảnh ru con trước đó, khiến hình ảnh và âm thanh có sự phối hợp chặt chẽ, giúp cho ý tưởng vang vang và tồn tại lâu dài trong tâm trí khán gỉả cho dù bài hát chấm dứt.
Các kỹ thuật diễn tả này, tuy có thể không hiển hiện rõ rệt trong đầu óc Đình Đại khi anh viết nhạc, cho thấy tài năng tiềm tàng khác thường của anh. Tuy nhiên, kỹ thuật diễn tả độc đáo nhất của Đình Đại, mà có lẽ ít nhạc sĩ nào có thể sánh được, là cách dùng ẩn ý, hoặc một biến dạng của phúng dụ, hoặc ngụ ý, như được trình bày sau đây.
2. Kỹ thuật ẩn ý che giấu ý tưởng chính phơi bày tính chất phản quốc của chế độ cộng sản đi ngược lại quyền lợi tổ quốc qua cách dùng câu chuyện cô con gái tạ từ mẹ để vào ngục tù:
Một trong những kỹ thuật trong nghệ thuật là ẩn ý, nghĩa là giấu ý chính của tác phẩm, và để khán gỉả suy diễn dựa vào những chi tiết gợi ý. Kỹ thuật này có tác dụng mạnh mẽ trên khán giả vì nó buộc khán giả phải suy nghĩ và tham gia vào việc thưởng thức tác phẩm. Do đó, khán giả thường được lôi cuốn vào tác phẩm và cảm thấy thích thú hơn.
Ẩn ý có thể diễn tả qua nhiều cách: ý chính ngầm và phúng dụ. Ý chính ngầm (implied main idea) là cách dùng các chi tiết hỗ trợ che giấu ý chính và khiến khán giả tìm tòi và suy đoán ý chính dựa vào các chi tiết hỗ trợ (Zadina, Smilkstein, Daiek và Anter 2014, 246-247). Phúng dụ (allegory) là một loại "khí cụ văn chương hoặc tu từ mang ý nghĩa kín qua hình ảnh, hành động, và biến sự để cùng nhau tạo ra ý nghĩa đạo đức, tinh thần, hoặc chính trị mà tác giả muốn diễn đạt" (Wikipedia 2015e). "Phúng dụ là một câu chuyện, nhưng không phải là bất cứ chuyện gì. Phúng dụ là truyện có nhân vật, bối cảnh, và biến sự tiêu biểu cho cái gì khác hẳn với cái trong truyện" (Brunken 2013). Một thí dụ nổi tiếng của phúng dụ là truyện "Animal Farm" của George Orwell (Literary Devices). Tôi cũng dùng phúng dụ trong bài thơ văn xuôi "Uy Lực" (Cao-Đắc 2014).
Ca khúc "Lạy Mẹ Con Đi" không phải là phúng dụ hoàn toàn vì cảnh tượng mô tả cô gái lạy mẹ từ giã trước khi đi vào lao tù trong bài không có ngụ ý nào. Tuy nhiên, bài hát dùng ý chính ngầm hoặc một biến dạng của phúng dụ là không tiết lộ ý chính mà để khán gỉả tự suy ra qua cảnh cô gái lạy từ giã mẹ, và các chi tiết về lòng yêu nước. Ý chính của bài hát là nguyên nhân cho sự ra đi vào tù và các chi tiết hỗ trợ là hậu quả của nguyên nhân đó, diễn tả qua cảnh cô gái lạy mẹ, kể lể về tình yêu nước. Đình Đại ca ngợi lòng ái quốc, và đặc biệt nhắc đến biên giới, đất đai, và biển Đông. Cô gái phải đi vào lao tù. Tại sao? Khán giả có thể suy đoán cô gái bị giam cầm trong lao tù vì cô đã chống đối lại nhóm cầm quyền, những kẻ đã bán nước, xúc phạm đến tổ tiên, và coi thường những hy sinh của cha ông bảo vệ giang sơn.
Đình Đại không hề nhắc đến các sự kiện rõ rệt đưa đến việc cô gái bị bắt vào tù, nhưng lời ca đã cho đầy đủ dữ kiện và chi tiết hỗ trợ. Bất cứ cô gái làm chuyện gì, chuyện đó phải tương ứng với hành động yêu nước, và kẻ cầm quyền ra lệnh bắt giam cô là kẻ đi ngược lại quyền lợi quốc gia tổ quốc. Cho dù người nghe không biết bài hát là để tặng cho Phạm Thanh Nghiên hoặc không biết Phạm Thanh Nghiên là ai, họ cũng hiểu. Đình Đại cũng không cần vạch ra nhóm cầm quyền đã làm gì, nhưng ai cũng biết là chúng đi ngược lại những lời dạy dỗ của mẹ cô gái.
Bằng cách hoàn toàn không đả động gì đến hành động can trường của cô gái và những hành vi phản quốc của nhóm cầm quyền cộng sản, Đình Đại tạo một tác dụng mạnh mẽ trên khán gỉả hơn nếu anh đề cập đến những việc đó. Khán giả sẽ được lôi cuốn vào bài hát vì họ tham gia vào việc suy diễn, tuy trong tiềm thức, lý do cô bị giam cầm. Những gì không nhắc ra lộ liễu thường tạo cảm xúc mạnh mẽ hơn, vì nó khiến người nghe dùng trí tưởng tượng và suy nghĩ, và trong tiến trình suy diễn đó, người nghe dễ bộc phát cảm xúc. Qua cảnh tượng người con lạy mẹ ra đi vào chốn tù lao vì ảnh hưởng lời dạy dỗ yêu nước thương nòi của mẹ, ca khúc "Lạy Mẹ Con Đi" phơi bày tính chất phản quốc của chế độ cộng sản đi ngược lại quyền lợi tổ quốc và hành vi tàn ác của kẻ cầm quyền trong việc giam cầm những người bày tỏ lòng ái quốc chống Tàu cộng.
3. "Lạy Mẹ Con Đi" có giai điệu và tiết tấu thích hợp với lời ca, tạo nên cảm xúc nhẹ nhàng nhưng sâu đậm cho tình mẫu tử và lòng yêu nước:
Ca khúc "Lạy Mẹ Con Đi" là một bài hát dùng lời kể lể tâm tình để khơi động cảm xúc về tình mẹ con và tình yêu nước. Bài hát chú trọng vào khía cạnh tình cảm nhẹ nhàng, và không phải là một kích động mãnh liệt dồn dập. Để đạt mục tiêu này, bài hát có các khía cạnh âm nhạc (giai điệu, tiết tấu) phù hợp với lời ca, giúp khán giả thả hồn theo điệu nhạc trong lúc lắng nghe lời ca đầy xúc động.
Ca khúc "Lạy Mẹ Con Đi" có hai giai điệu: giai điệu nhẹ nhàng và chuyển động (movement) hạn hẹp, thích hợp cho lời kể lể và buồn bã, và giai điệu mạnh với chuyển động cao, thích hợp cho lời thống thiết khơi dậy nỗi cảm xúc.
Với giai điệu nhẹ nhàng êm ái, cô gái kể lể việc cô ra đi, tâm trạng cô, và những gì cô nhớ lời dạy dỗ của mẹ ("Lạy Mẹ con đi về chốn bể dâu... Lời Mẹ ru con yêu nước yêu non... Lạy Mẹ con đi vào chốn tù lao"). Bài hát chấm dứt với quãng nhạc chậm dần như lời ru ("Ru hời ru hỡi hời ru..."). Với giai điệu mạnh cao bổng, cô gái nói đến lời mẹ cô dậy dỗ cô một cách tha thiết ("Mẹ dạy cho con thương giống thương nòi... Mẹ dạy cho con thương từng tấc đất"). Ngay sau đó, giai điệu trở lại nhẹ nhàng với chuyển động xuống trầm với nét uyển chuyển tuyệt vời, vẽ ra hình ảnh đất nước Việt Nam từ ải Nam Quan tới mũi Cà Mau, và cao nguyên tới biển Đông. Quãng nhạc chuyển tiếp "Từ Nam Quan về đến Cà Mau/ Từ Cao nguyên vượt sóng ra biển Đông" có lẽ là khúc nhạc tuyệt vời nhất trong bài, đưa tâm hồn người nghe lắng đọng trong một giây phút ngắn ngủi để bùi ngùi nhớ đến những hy sinh của người dân Việt trong việc bảo vệ đất đai, biển đảo.
Tiết tấu, hay nhịp điệu, đóng vai trò quan trọng trong việc đem lại nét nghệ thuật cho một bài hát. Thông thường, một bản nhạc có tiết tấu nhịp điệu thay đổi để tránh sự nhàm chán và để tạo những tác dụng gây nhớ trên người nghe, nhất là thay đổi tiết tấu giữa phiên khúc và điệp khúc (Ewer 2013). Tuy nhiên không phải ca khúc nào có sự thay đổi nhịp điệu đều hay, vì việc đó còn tùy các yếu tố khác như giai điệu, lời ca, và tác dụng nào đó trên khán giả.
Trong ca khúc "Lạy Mẹ Con Đi," tiết tấu chậm chạp, đều đều, không thay đổi nhiều, cho các phiên khúc, kể cả phần điệp khúc ("Mẹ dạy cho con..."). Bài hát có nhàm chán không? Đương nhiên là không. Tiết tấu chỉ là một phần trong bài hát, và không phải là yếu tố quan trọng nhất, nhất là với những bài hát chú trọng vào cảm xúc. Giai điệu của bài hát đủ để tạo cảm xúc dạt dào. Cộng vào đó, lời ca thiết tha, chân thật, và có ý nghĩa như được phân tích ở trên. Hai yếu tố đó quá đủ đem lại nét đặc sắc cho bài hát. Trong những bài hát có giai điệu nhẹ nhàng êm ả và lời ca tha thiết, nhịp điệu thay đổi qua các khúc đoạn có thể làm giảm nét đặc sắc đó. Thực ra, cái đều đều của tiết tấu chính là một khía cạnh độc đáo vì nó thực hiện như một nền trên đó những nét chấm phá của giai điệu và lời ca được nổi bật lên.
D. Kết Luận:Đình Đại viết ca khúc "Lạy Mẹ Con Đi" là lời tạ từ của một người con với mẹ trước khi đi vào ngục tù. Lời ca tha thiết, làm nổi bật tình mẫu tử và lòng yêu nước của người con. Qua cách diễn tả kín đáo của kỹ thuật ẩn ý, Đình Đại lôi cuốn người nghe vào bài hát trong việc suy diễn nguyên nhân người con bị vào tù. Cộng với giai điệu nhẹ nhàng và tiết tấu chậm rãi đều đều, và cách dùng chữ đơn sơ chân thật, bài hát đem lại nỗi cảm xúc êm ái nhưng có tác dụng mạnh mẽ lâu dài trên người nghe.
Ca khúc "Lạy Mẹ Con Đi" là một tác phẩm âm nhạc tuyệt vời, có tác dụng mạnh mẽ về cuộc đấu tranh cho tự do, dân chủ, và nhân quyền tại Việt Nam. Bài hát cho thấy tài năng xuất sắc của Đình Đại, và kết quả huy hoàng của sự hợp tác giữa những người miệt mài trong cuộc đấu tranh như Phạm Thanh Nghiên, Nguyễn Thu Sương, và Đình Đại.
CẢM TẠTôi xin có lời cám ơn chị Phạm Thanh Nghiên, chị Nguyễn Thu Sương (tức Hạt Sương Khuya), và anh Đình Đại đã bỏ thì giờ trả lời các câu hỏi của tôi và cung cấp tài liệu. Tuy nhiên, tôi hoàn toàn chịu trách nhiệm về bài này. Ngoài ra, tôi xin cám ơn bạn Bụi trên trang mạng Dân Làm Báo đã yêu cầu tôi viết bài này.
© 2015 Cao-Đắc Tuấn
_____________________
Tài Liệu Tham Khảo:
tlđd.: tài liệu đã dẫn, thay cho "sđd." (sách đã dẫn) để chỉ tài liệu (sách, trang mạng, liên lạc riêng, v.v.) đã trích dẫn xuất hiện ngay trước trích dẫn này.
Bartels, Andreas và Semir Zeki. 2004. The neural correlates of maternal and romantic love. NeuroImage 21, 1155-1166.
http://kyb.tuebingen.mpg...maternalLove_%5B0%5D.pdf (truy cập 19-9-2015).
Brunken, Jason W. 2013. Introduction to Allegory. 2013.
http://allegory.happykid...module2/what-is-allegory (truy cập 27-9-2015).
Cao-Đắc Tuấn. 2014. Uy Lực. 7-9-2014.
http://danlambaovn.blogs....com/2014/09/uy-luc.html (truy cập 9-9-2015).
Cũng xem, The Mighty Force. 7-9-2014.
http://danlambaovn.blogs...09/the-mighty-force.html (truy cập 9-9-2015).
_________. 2015. Nước, Quốc Gia, Dân Tộc, và Việt Nam Cộng Hòa. 21-7-2015.
http://danlambaovn.blogs...oc-va-viet-nam-cong.html (truy cập 6-10-2015).
Chúc Tâm. 2015. Lạy Mẹ Con Đi - Thích Chúc Tâm. 16-2-2015.
https://www.youtube.com/watch?v=GyNwbvd3PgE (truy cập 19-9-2015);
Lạy Mẹ con đi - Nhật Thiện.
http://www.hoalinhthoai....e-con-di-Nhat-Thien.html (truy cập 19-9-2015).
CongHoa VietNam. 2014. Lạy Mẹ Con Đi - Duy Khánh. 4-1-2014.
https://www.youtube.com/watch?v=P6RYjaYSU3o (truy cập 19-9-2015).
Danlambao. 2014. Tin buồn: Bà Nguyễn Thị Lợi, mẹ ruột chị Phạm Thanh Nghiên vừa qua đời. 26-2-2014.
http://danlambaovn.blogs...thi-loi-me-ruot-chi.html (truy cập 27-9-2015).
Đình Đại. 2015a. Lạy Mẹ Con Đi. . . 14-7-2015.
http://danlambaovn.blogs...015/07/lay-me-con-i.html (truy cập 4-10-2015).
_________. 2015b. Thư nhóm gửi cho Cao-Đắc Tuấn. 7-10-2015.
_________. 2015c. Thư nhóm gửi cho Cao-Đắc Tuấn. 11-10-2015.
_________. 2015d. Thư nhóm gửi cho Cao-Đắc Tuấn. 16-10-2015.
Ewer, Gary. 2013. Strengthening a Chorus With Subtle Rhythmic Changes. 28-1-2013.
https://garyewer.wordpress.com/category/rhythm/ (truy cập 3-10-2015).
Fromm, Erich. 1963. The Art of Loving. Bantam Books, New York, New York, U.S.A.
Gat, Azar và Yakobson, Alexander. 2013. Nations – The Long History and Deep Roots of Political Ethnicity and Nationamism. Cambridge University Press, New York, U.S.A.
Hạt Sương Khuya. 2015. Khúc Tù Ca cho ngày 2 tháng 9. 2-9-2015.
http://danlambaovn.blogs...-cho-ngay-2-thang-9.html (truy cập 8-10-2015).
Kateb, George. 2006. Patriotism and Other Mistakes. Yale University Press. New Haven, Connecticut, U.S.A.
Kiến Thức. 2013. Giai thoại huyền bí về mộ gió ở đảo Lý Sơn. 12-5-2013.
http://kienthuc.net.vn/g...o-dao-ly-son-229083.html (truy cập 11-10-2015).
Literary Devices. Không rõ ngày. Allegory. Không rõ ngày.
http://literarydevices.net/allegory/ (truy cập 27-9-2015).
MacIntyre, Alasdair. 2002. Is Patriotism a Virtue? In Patriotism, edited by Igor Primoratz, Prometheus Books, Amherst, New York, U.S.A. pp. 43-58.
nguyenphuyen. 2014. Lạy mẹ con đi. 2-9-2014.
https://www.youtube.com/watch?v=4lWSmdMIx9Y (truy cập 19-9-2015).
Orwell, George. 1945. Notes on Nationalism. 1945.
http://www.resort.com/~p.../Orwell/nationalism.html (truy cập 6-10-2015).
Phạm Thanh Nghiên. 2014a. Chút kỷ niệm nhân ngày giỗ bố. 24-12-2014.
http://phamthanhnghien.b...em-nhan-ngay-gio-bo.html (truy cập 27-9-2015).
_________. 2014b. Mẹ tôi - Những ngày Mẹ sống và những ngày Mẹ mất. 18-4-2014.
http://phamthanhnghien.b...-song-va-nhung-ngay.html (truy cập 27-9-2015).
_________. 2015a. Ngày “Quốc nạn” nhớ Tù nhân lương tâm Nguyễn Ngọc Già. 28-4-2015.
http://danlambaovn.blogs...o-tu-nhan-luong-tam.html (truy cập 8-10-2015).
_________. 2015b. Thư nhóm gửi cho Cao-Đắc Tuấn. 7-10-2015.
Primoratz, Igor. 2002. Patriotism – Morally Allowed, Required, or Valuable? In Patriotism, edited by Igor Primoratz, Prometheus Books, Amherst, New York, U.S.A. pp. 187-199.
Sagan, Aleksandra. 2014. Joshua Wong: Meet the teen mastermind of Hong Kong's 'umbrella revolution'. 2-10-2014.
http://www.cbc.ca/news/w...lla-revolution-1.2784105 (truy cập 27-9-2015).
Stanford Encyclopedia of Philosophy. 2013. Patriotism. 8-5-2013.
http://plato.stanford.edu/entries/patriotism/ (truy cập 22-9-2015).
theguardian. 2012. What is love? Five theories on the greatest emotion of all. 13-12-2012.
http://www.theguardian.c...at-is-love-five-theories (truy cập 19-9-2015).
Thu Sương. 2015. Thư nhóm gửi cho Cao-Đắc Tuấn. 8-10-2015.
Van Thanh Phan. 2012. Giải nhân quyền Việt Nam 2012 - Montreal. 14-12-2012.
https://www.youtube.com/watch?v=3uV_UnnqFxA (truy cập 10-10-2015).
Văn Nghệ. 2011. Những bài hát ru con. 17-6-2011.
http://vanghe.blogspot.c...hung-bai-hat-ru-con.html (truy cập 26-9-2015).
Wikipedia. 2015a. Prostration. 7-9-2015.
https://en.wikipedia.org/wiki/Prostration (truy cập 19-9-2015).
_________. 2015b. Patriotism. 23-9-2015.
https://en.wikipedia.org/wiki/Patriotism (truy cập 25-9-2015).
_________. 2015c. Territorial disputes in the South China Sea. 14-9-2015.
https://en.wikipedia.org...s_in_the_South_China_Sea (truy cập 27-9-2015).
_________. 2015d. Joshua Wong (activist). 26-9-2015.
https://en.wikipedia.org...shua_Wong_%28activist%29 (truy cập 27-9-2015).
_________. 2015e. Allegory. 19-7-2015.
https://en.wikipedia.org/wiki/Allegory (truy cập 27-9-2015).
_________. 2015f. Hải đội Hoàng Sa. 4-8-2015.
https://vi.wikipedia.org...%E1%BB%99i_Ho%C3%A0ng_Sa (truy cập 11-10-2015).
Williams, Carol J. 2015. Hong Kong student protest leader Joshua Wong: 'We will win'. 25-2-2015.
http://www.latimes.com/w...wong-20150225-story.html (truy cập 27-9-2015).
Zadina, Janet Nay; Smilkstein, Rita; Daiek, Deborah; và Anter, Nancy. 2014. College Reading: The Science and Strategies of Expert Readers. Wadsworth Cengage Learning, Boston, U.S.A.
