Cũng như nhiều dân tộc khác trên thế giới, người dân Mỹ nói chung có nhiều điểm tốt lẫn điểm xấu, trong đó lòng quảng đại, hảo tâm và tính thích làm những công việc xã hội và thiện nguyện là điểm tốt nổi bật nhất. Bên cạnh đó thì tính phí phạm là một trong những điểm xấu của người Mỹ, mà sự phí phạm thực phẩm có thể nói là xấu nhất.
Trong khoảng ba thập niên qua, có thể nói thế giới đã thành công trong việc giảm bớt được nạn đói. Số người bị thiếu dinh dưỡng do thiếu ăn đã giảm 42% trong vòng 25 năm qua, và nay chỉ còn khoảng 276 triệu người, phần đông tập trung ở khu vực châu Á, bị xem là suy dinh dưỡng. Tuy nhiên, việc phân phối thực phẩm cho đồng đều đến nay vẫn còn gặp nhiều khó khăn, nhiều nơi vẫn còn trong tình trạng khan hiếm thực phẩm, trong khi nhiều nơi khác thì dư thừa. Và vì dư thừa nên người ta phí phạm một cách vô ý thức, đến nay có thể nói đã ở mức báo động, mà điển hình là nước Mỹ, nơi bị cáo buộc là phí phạm thực phẩm nghiêm trọng nhất trên thế giới, hơn bất kỳ quốc gia nào khác.
Theo một điều tra của tờ The Guardian, người Mỹ phí phạm thực phẩm một cách khủng khiếp, gần 50% các loại rau quả ở Mỹ bị vất vào thùng rác – khoảng 60 triệu tấn (trị giá $160 tỉ) mỗi năm, chiếm khoảng một phần ba tổng số lượng thực phẩm. Theo báo cáo của Cơ quan Bảo vệ Môi sinh (EPA) cho biết, thực phẩm phí phạm cũng chiếm một diện tích lớn nhất tại những khu vực đổ rác.
Nguyên do chính là vì thực phẩm ở Mỹ quá rẻ so với hầu hết những nơi khác trên thế giới, một phần là do chính phủ Mỹ hiện nay vẫn còn những chương trình tài trợ cho nhà nông trên một số nông phẩm như bắp, lúa mì, sữa và đậu nành. Ba mươi năm trước, phần chi tiêu cho thực phẩm chiếm 17% lợi tức trung bình của một gia đình người Mỹ. Nay, tỉ lệ đó chỉ còn là 11%. Như vậy có nghĩa là giá cả thực phẩm rẻ đi rất nhiều nếu đem so với lợi tức. Nhưng một phần quan trọng khác là vì hầu như tâm lý của đại đa số người Mỹ khi đi chợ chỉ thích lựa mua những rau quả nhìn tươi đẹp bề ngoài. Người Mỹ quan tâm đến thực phẩm sạch và có lợi cho sức khỏe, nhưng nếu như những trái cây và rau củ chẳng may bị hơi dập, màu không tươi sáng, méo mó, lồi lõm thì cũng bị người Mỹ chê ngay. Tính ra một gia đình người Mỹ bốn người trung bình vất bỏ phí phạm số rau quả trị giá gần $1,600 mỗi năm. (Tính chung toàn thế giới, theo Tổ chức Lương Nông Liên hiệp quốc ước lượng có khoảng một phần ba tất cả những loại thực phẩm trồng trọt đã bị bỏ phí phạm mỗi năm, trị giá gần $3 ngàn tỉ).
Khi khách hàng không chịu mua những rau quả có hình dạng không đẹp thì đương nhiên các tiệm thực phẩm hoặc các siêu thị cũng không muốn trưng bày những rau quả không bắt mắt đó trên các kệ hàng. Nhiều nhân viên của siêu thị được mướn để chỉ làm công việc lựa ra những rau quả xấu xí để vất vào thùng rác.
Nhưng đó là ta giả dụ những rau quả tới được các cửa tiệm. Cũng theo tờ The Guardian, một số lượng lớn những loại rau quả trồng ở Mỹ bị vất bỏ ngoài đồng cho hư thối, hoặc cho bò ngựa ăn, hoặc đưa thẳng tới bãi rác, là vì những rau quả này không hội đủ tiêu chuẩn về… thẩm mỹ.
Người ta tính ra cứ 5 đơn vị rau quả trồng ở Mỹ thì có một là không đạt tiêu chuẩn thẩm mỹ để bán cho khách hàng tại các tiệm thực phẩm – những củ cà rốt cong queo, những trái dưa leo méo mó, những trái táo còi cọc – và vì vậy số phận của những hoa quả xấu xí này thường không đến được tới bao tử mà đi thẳng vào bao rác.
Theo ý kiến của Eve Turrow Paul, tác giả cuốn A Taste of Generation Yum, kể từ thập niên 1940, các bà nội trợ ở Mỹ bắt đầu làm quen với tủ lạnh cũng như những loại thực phẩm đóng gói sẵn. Trước kia không có tủ lạnh thì họ phải đi chợ mỗi ngày mới có rau quả tươi, nhưng nay thì mở tủ lạnh ra lúc nào cũng có sẵn rau quả tươi, hơn nữa, vào mùa đông ở những nơi lạnh lẽo như Chicago hay New York, người ta vẫn có được những rau quả nhiệt đới như dứa (khóm) hay xoài, vừa tươi vừa mới. Những ổ bánh mì thì được đóng gói gọn gàng cẩn thận. Dần dà, quan niệm về thực phẩm cũng từ từ thay đổi, rau quả hay những loại thực phẩm khác phải nhìn cho đẹp, tròn trịa, tươi sáng thì mới được xem là an toàn và tốt cho sức khoẻ.
Sống ở thời đại mà đi đâu cũng có máy chụp hình, thấy một đĩa thức ăn trình bày bắt mắt, một giỏ trái cây xinh xinh là người ta chộp lấy ngay cơ hội chụp vài tấm rồi gửi đi khắp nơi cho bạn bè, người quen cũng như không quen xem thì ta hiểu vì sao bây giờ người ta chỉ chuộng những hoa quả mơn mởn, tròn trĩnh, xinh đẹp. Nhà báo Pete Wells, chuyên viết phê bình về những nhà hàng ở New York, gọi hiện tượng thích chụp hình thức ăn trên bàn ở những nhà hàng này là “những món ăn cho ống kính chụp hình” (camera cuisines) – nghĩa là những đĩa thức ăn được trang hoàng thật khéo léo đến độ người ăn không dám đụng muỗng nĩa vào vì sợ làm hư mất cái công phu của người đầu bếp.
Nhà báo còn kể rằng nhiều nhà hàng mới hiện nay khi cho xây, khu vực bếp núc để nấu ăn không cần quá rộng nhưng khu vực để hoàn tất đĩa thức ăn cho khách thì thật rộng rãi. Người ta chú trọng quá nhiều đến phần hình thức và mất nhiều thì giờ để trình bày đĩa thức ăn cho thành một tác phẩm nghệ thuật, nhưng đến khi mang ra cho khách thì thức ăn trên đĩa đã gần như nguội lạnh. Nhưng nhiều nhà hàng làm vậy vì cũng chỉ là đáp lại xu hướng hiện nay của khách hàng. Thức ăn vừa mang ra là người ta phải chụp vài tấm đưa lên mạng xã hội để cho mọi người bình phẩm. Nhà hàng nào trình bày khéo tay sẽ được khen ngợi, tiếng lành đồn xa và khách ùn ùn đổ đến, không chỉ để thưởng thức món ăn của nhà hàng mà còn để chụp hình món ăn mà họ vừa chọn.
Kể từ năm ngoái người ta đã cho tổ chức một số cuộc hội thảo để một số nhà báo chuyên viết về thực phẩm và các tay đầu bếp bàn luận về vấn đề phí phạm thực phẩm đang xảy ra. Rồi một số tạp chí chuyên về thực phẩm cũng cho đăng một số bài viết kêu gọi tìm cách giải quyết nạn phí phạm thực phẩm quá mức này.
Chính phủ Mỹ mới đây cũng đã tuyên bố thúc đẩy một cuộc vận động kêu gọi dân chúng góp một bàn tay để đến năm 2030 cắt giảm số thực phẩm phí phạm mỗi năm xuống còn một nửa, mà nếu tính ra hiện nay là hơn hai triệu đơn vị calorie, bằng cách chú trọng tới việc phân phối thực phẩm được hữu hiệu hơn, cải tiến chương trình tái chế, thay đổi nhãn dán ngoài bao bì, và tìm cách mang thực phẩm đến tay những người dân nghèo không có điều kiện tài chánh để mua. Trong khi đó tại khu vực vịnh San Francisco, Carlifornia, đang có một hệ thống phân phối thực phẩm mới được thành lập chuyên bán những rau quả xấu xí nhưng đầy đủ chất dinh dưỡng và tất nhiên là ăn được. Những loại rau quả xấu xí này được bán giảm giá từ 30-50% và người mua không chỉ tiết kiệm được một số tiền kha khá mà còn góp phần giảm bớt sự phí phạm thực phẩm và gây sự ý thức cho những người xung quanh.
Mặc dù là những nỗ lực mang tính tích cực nhưng loại cửa tiệm bán những hoa quả xấu xí này vẫn gặp một vài sự chỉ trích cho rằng họ đang tự nguyện làm nơi chứa rác cho bọn nhà giàu. Nhưng theo lời giải thích của những người điều hành loại tiệm thực phẩm này thì điều đáng tiếc là cho đến nay vẫn còn nhiều người hiểu lầm về định nghĩa thế nào là thực phẩm có phẩm chất tốt. Không chỉ vì những hoa quả đó nhìn không được đẹp đẽ mà chúng không ngon và không mang đủ chất dinh dưỡng. Trong nhiều trường hợp thì lại hoàn toàn trái ngược, nhiều thứ trái cây tuy méo mó nhưng vẫn mang hương vị ngon ngọt.
Ở một số nơi khác trên thế giới, đặc biệt là ở Âu châu, hiện người ta cũng đang có nhiều nỗ lực đưa ra những chính sách cũng như một số chương trình giáo dục công cộng để giúp người dân hiểu thêm về sự phí phạm thực phẩm không cần thiết. Ở Pháp, chính phủ đã có luật cấm các siêu thị không được phép đổ thực phẩm bừa bãi như trước mà phải đem đi phân huỷ để làm phân bón hoặc tặng cho các cơ quan thực phẩm những thực phẩm hết hạn hay bán không hết. Ở Đức, chính phủ cũng đang cho sửa đổi lại luật về ngày hết hạn trên các loại thực phẩm tươi và trên các bao bì mà hiện nay bị xem là cũ, lỗi thời và có vấn đề.
Riêng tại Mỹ thì có vẻ như vẫn còn lẹt đẹt theo sau các nước Âu châu, mà thực ra Mỹ lại là nước cần phải đẩy mạnh nỗ lực hơn hết, đặc biệt là phải thay đổi quan niệm của người dân. Cần phải đưa ra những chương trình giáo dục về thực phẩm, giải thích cho người dân biết để nhận thức đúng giá trị của những rau quả xấu xí, bề ngoài tuy thiếu thẩm mỹ nhưng phẩm chất thì không thua kém những rau quả hoàn thiện khác, đồng thời nên biết tận dụng tiêu thụ những loại rau quả trồng tại địa phương là những thực phẩm tươi mới nhất mà họ có được. Làm được như thế thì nước Mỹ mới có hy vọng giảm bớt mức độ phí phạm thực phẩm như hiện nay.
Huy Lâm
