Mùa hè năm 2016, chính xác hơn là hạ tuần tháng 08, phim Ben Hur được dàn dựng lại và trình chiếu. Những người mê ciné màn ảnh rộng đều nghĩ phim này sẽ giành được vị trí đăng quang so với những phim được trình chiếu cùng thời gian.
Nhưng thật bất ngờ, Ben Hur 2016 đã thất bại!
Nếu như chúng ta tạm đánh giá phim này- chỉ đứng hàng thứ năm so với nhiều phim có kinh phí thấp hơn nhiều so với Ben Hur 2016 đã bỏ ra một số tiền khổng lồ, thì diễn biến ra sao?
Để dễ hình dung, xin nhắc lại nội dung câu chuyện xoay quanh cuộc đời của nhân vật Ben Hur được dựng thành phim khá nhiều lần (và lần nào cũng rất rất tầm cỡ). Trước tiên Ben Hur là một nhân vật hư cấu từ tiểu thuyết chứ không có thật. Bối cảnh thời gian và không gian của tiểu thuyết Ben Hur xảy ra cùng thời điểm Chúa Jesus còn sống (nên) đây là một câu chuyện gắn liền với nhiều sự kiện mang tính lịch sử liên hệ đến cuộc đời của Chúa Jesus. Chính vì điểm này, Ben Hur được coi là một câu chuyện có nhiều ảnh hưởng, làm nổi bật hơn giá trị sử học về Chúa Jesus đối với đạo Cơ Đốc và nhiều người tin theo Cơ Đốc giáo.
Nhà văn Mỹ và cũng là một luật sư Lew Wallace đã viết cuốn tiểu thuyết: Ben-Hur: A Tale of the Christ năm 1880. Vào thời tác giả còn sống, Ben-Hur: A Tale of the Christ được đánh giá là cuốn tiểu thuyết có nhiều ảnh hưởng nhất đối với Cơ Đốc giáo. Sau đó nó được chuyển thể thành phim câm lần đầu tiên vào năm 1907. Rồi những phiên bản của phim Ben Hur thỉnh thoảng lại tái xuất giang hồ vào những năm 1925, 1959, 2003, và lần này là năm 2016. Tuy nhiên phim dựng năm 1959 được coi là vĩ đại nhất.
Năm 1959 phim Ben Hur được dàn dựng với chi phí tốn kém kỷ lục. (Trước khi phim Ben Hur 1959 ra đời, chưa có phim nào tốn kém nhiều đến thế). Kịch bản phim năm đó do Karl Tunberg viết (với sự đóng góp của bốn nhà viết kịch bản phim khác là Maxwell Anderson, S. N. Behrman, Gore Vidal và Christopher Fry) nên phim có một cốt truyện hấp dẫn ly kỳ. Phim do đạo diễn William Wyler thực hiện. Diễn viên nam chính là tài tử gạo cội Charlton Heston đóng vai Ben Hur bên cạnh nhiều tài tử nổi tiếng khác nên đã đem về chiến thắng vinh quang cho Ben Hur 1959 với 11 giải Oscar, trong đó có giải cao quý nhất: Phim xuất sắc nhất trong năm.
Khán giả xem phim Ben Hur năm ấy không thể quên được đoạn phim 9 phút, quay cảnh cuộc đua xe bốn ngựa kéo là loại chiến xa hai bánh do người đứng điều khiển (chariot) vốn được coi là tinh xảo nhất của kỹ thuật ghép phim trong điện ảnh thời bấy giờ. So với ngày nay các nhu liệu (software) vi tính hỗ trợ việc ráp nối các chi tiết rất gay cấn trên màn bạc dễ bao nhiêu thì thời 1959 cũng khó khăn như thế khi phải đóng thật từng cảnh một. Nên vào năm 1959, để có được những thước phim khiến tim khán giả đập mạnh, các đạo diễn phải sử dụng nhiều kỹ xảo bằng tay, mọi cái gần như hoàn toàn thủ công. Nhưng với 9 phút đầy sống động của đoạn phim ấy quả nhiên là một thành tựu đáng kể về kỹ thuật vào thời đó.
Bên cạnh đó Ben Hur năm 1959 được nhà soạn nhạc lừng danh người Hungary Miklós Rózsa viết nhạc, trong đó có một khúc nhạc rất dài, phá kỷ lục lúc bấy giờ, đồng thời đã tạo nên một ảnh hưởng lớn (mang tính tiền lệ) cho âm nhạc trong điện ảnh sau này.
Cốt truyện của Ben Hur năm 1959 được tóm tắt như sau. Năm 26 sau Công Nguyên (tức lúc đó Chúa Jesus được 26 tuổi) nhân vật Judah Ben-Hur là một hoàng thân và là một thương gia giàu có ở thành Jerusalem. Anh là người rất trung thành với niềm tự hào dân tộc Do Thái.
Judah Ben Hur có một người bạn thời niên thiếu tên là Messala. Khi lớn lên người này ra làm quan bảo hộ cho Đế quốc La Mã tại Jerusalem. Messala tin vào quyền lực và thế mạnh của La Mã và bày tỏ lòng trung thành của mình với mẫu quốc. Messala tìm gặp Judah Ben-Hur và yêu cầu bạn cung cấp danh sách tên tuổi của các thành phần cách mạng người Do Thái chống đối ách cai trị của La Mã. Nhưng Judah Ben-Hur đã từ chối thẳng thắn: Ta không thể giúp Messala để hắn có thể giết hại người Do Thái.
Judah Ben-Hur sống với mẹ là Miriam và em gái Tirzah. Trong phim có nhắc đến một người nô lệ của gia đình Ben-Hur là Simonides; người này có cô con gái tên Esther. Nhân dịp con gái của Simonides lấy chồng, Judah Ben-Hur đã trả tự do cho Simonides như món quà mừng hỷ sự. Thực ra Ben Hur làm vậy vì anh ta yêu Esther rất nhiều. Nên nhân dịp này người ta được biết Judah Ben-Hur đã yêu Esther trong thầm kín.
Một lần quan tổng trấn Valerius Gratus duyệt binh mừng xuân đi ngang qua nhà Judah Ben-Hur bị một viên ngói rớt xuống đầu. Biết rõ đây chỉ là tai nạn nhưng Messala vì tư thù riêng nên chuyện bé xé ra to. Cuối cùng Judah Ben-Hur bị kết tội trở thành nô lệ phải chèo thuyền chiến, mẹ và em gái của ông cũng bị bắt. Messala làm thế để thị oai và dọa nạt dân Do Thái. Tất nhiên Ben-Hur đã hứa sẽ rửa thù. Một lần Ben Hur cùng đám nô lệ trên đường bị giải đi ngang qua thị trấn Nazareth (quê hương của Chúa Jesus). Ben-Hur quá khát nước nên anh gục xuống vì sắp chết. Tại đây một người thợ mộc đã cho anh bát nước để uống. Hóa ra người thợ mộc ấy chính là Chúa Jesus.
Sau ba năm chèo thuyền chiến ròng rã, tên nô lệ Judah Ben-Hur được chuyển qua chèo thuyền cho quan chấp chính La Mã là Quintus Arrius; lúc ấy có nhiệm vụ phá hủy đoàn tàu cướp biển Macedon. Một cai ngục của Quintus Arrius phát hiện ra chàng nô lệ Judah Ben-Hur vừa có tài và có kỷ luật đã thuyết phục anh đua xe ngựa chariot. Judah Ben-Hur đã từ chối và nói mình không cần điều gì vì Thiên Chúa sẽ ở bên cạnh anh.
Nhân một lần giáp chiến với hải tặc Macedon, Quintus Arrius ra lệnh đóng cùm vào cổ chân tất cả những nô lệ chèo thuyền nhưng riêng Judah Ben-Hur được miễn. Khi tàu cướp biển đâm thủng tàu của Quintus Arrius, Judah Ben-Hur không bỏ rơi bạn nô lệ mà ở lại phá xiềng giải thoát cho họ. Ông cũng đã cứu được Quintus Arrius khi viên tướng này toan tự sát vì nghĩ mình đã thất bại – cũng đồng nghĩa với đắc tội với Hoàng đế.
Nhưng La Mã không trách ông còn cho rằng Quintus Arrius có công. Sau đó Quintus Arrius đáp ơn Judah Ben-Hur bằng cách nhận anh làm con nuôi. Thế là tên nô lệ Judah Ben-Hur được trả lại tự do và phú quý vinh hoa. Bản thân anh còn học thêm văn hóa La Mã và mong sớm có ngày được trở về cố hương.
Về nhà, Judah Ben-Hur vô tình gặp một tù trưởng Ả Rập tên Ilderim giới thiệu với anh bốn con tuấn mã và mời anh hãy lái chiếc chariot kéo bởi bốn ngựa cừ khôi đó trong cuộc thi mừng quan tổng trấn mới của La Mã tại Jerusalem là Pontius Pilatus. Ban đầu Judah Ben-Hur đã từ chối. Nhưng khi biết có Messala là đương kim vô địch lái xe chariot tham gia cuộc đua nên Judah Ben-Hur đã đồng ý. Trước đó Judah Ben-Hur gặp Messala xin tha cho mẹ và em gái, nhưng mẹ và em gái của anh mắc bệnh hủi đã bị tách biệt khỏi dân chúng. Không muốn anh buồn, mẹ và em gái của anh đã dặn Esther (người yêu cũ của anh) nói dối là họ đã chết. Ngoài ra cuộc hôn nhân của Esther được ông bố sắp đặt trước đó cũng không thành.
Tại cuộc đua, dù Messala gian lận bằng cách lắp những lưỡi sắt nhọn tại trục xe để phá xe của các đối phương khi hai chiếc chiến xa chariot ép sát nhau. Messala muốn hãm hại Judah Ben-Hur nhưng cuối cùng gậy ông đập lưng ông. Messala bị thương rất nặng, trước khi chết anh ta đã hằn học nói với Ben Hur “cuộc đua giữa họ chưa kết thúc” và anh ta còn cay cú nói thêm Ben-Hur sẽ đau đớn biết bao khi nhìn thấy mẹ và em gái đang sống trong trại hủi.
Gặp lại người yêu cũ là Esther, Judah Ben-Hur hiểu nhiều hơn những đổi thay ở quê nhà. Cô gái kể cho anh nghe về một nhân vật nổi tiếng tên Jesus. Judah Ben-Hur biết thêm ách cai trị của La Mã rất tàn bạo với dân Do Thái nên anh từ bỏ quốc tịch La Mã, khước từ những phú quý vinh hoa. Khi biết tin em gái Tirzah sắp chết, Judah Ben-Hur đã đưa mẹ và em gái đến gặp Chúa Jesus để xin được chữa lành nhưng quá muộn vì Chúa Jesus lúc này đã là tử tội của La Mã và vụ án đang do quan tổng trấn Pontius Pilatus tiến hành.
Bản án được đưa ra. Chúa Jesus sẽ bị đóng đinh. Trên đường từ Jerusalem lên đồi Calvary để chịu án, Judah Ben-Hur đã gặp lại ân nhân của mình năm xưa bây giờ đang khát cháy cổ. Judah Ben-Hur cố gắng đem nước cho Chúa Jesus uống nhưng bị quân lính ngăn cản lại không cho đến gần phạm nhân. Dầu vậy Judah Ben-Hur vẫn theo gót Chúa Jesus đến đồi tử hình. Anh chứng kiến cảnh Chúa Jesus tắt thở cũng là lúc mẹ và em gái của anh được lành căn bệnh hủi. Còn bản thân Judah Ben-Hur thì cảm thấy nhẹ nhõm thanh thản hơn bao giờ hết. Anh nói với người yêu là Esther mình có cảm giác như nghe thấy lời Chúa Jesus đã tuyên hứa tha lỗi cho tất cả những ai đối xử độc ác với ngài. Judah Ben-Hur nói lời Chúa Jesus đã lấy đi thanh gươm hận thù khỏi bàn tay của anh.
Ben-Hur 1959 là một phim rất hay. Vào youtube.com bạn có thể xem phim này chỉ trả 2.99 Mỹ kim. Những ai có dịp xem Ben-Hur 1959 sẽ không thể quên được những thước phim sống động gắn liền với lịch sử Do Thái và lịch sử của Người sáng lập ra Đạo Cơ Đốc – Chúa Jesus. Lần này, năm 2016, đạo diễn Timur Beknambetov đã có tham vọng dựng lại bộ phim lịch sử vĩ đại này với số vốn lên đến gần 100 triệu Mỹ kim. Vậy mà khi trình chiếu tại 3.804 rạp hát trong cuối tuần (19/20/21 tháng 08) chỉ đem về hơn 11 triệu Mỹ kim. Lỗ quá nặng. Thậm chí những phim có kinh phí thấp như War Dogs hay phim Kubo and the Two Strings cũng qua mặt được Ben Hur.
Vẫn biết là chuyện làm ăn có thua có lỗ, nhưng nhiều người đổ tâm huyết vào Ben Hur 2016 cảm thấy không cam lòng. Nhưng suy nghĩ kỹ lại, mỗi thời đại dân xem phim có những cái gu thưởng thức rất riêng. Nên chuyện Ben Hur 2016 không gặp may hoàn toàn có thể hiểu được. Có thể cốt truyện Ben Hur là một thành công trong quá khứ chưa hẳn sẽ thành công trong hiện tại. Có người nói yếu tố lịch sử gắn liền với tôn giáo của Ben Hur không còn sức hấp dẫn như ngày xưa nữa. Thay vào đó, gu thưởng thức của dân xem xi nê bây giờ lạ lắm, khó tiên liệu, khó biết trước. Không chỉ riêng gì Ben Hur 2016 là rơi vào cảnh lỗ lã mà nhiều phim nhựa có số vốn đầu tư lớn gần đây cũng thua lỗ xiểng niểng.
Dẫu sao, nếu có thời gian, xem lại phim Ben-Hur 1959 và xem phim Ben Hur 2016 để so sánh cũng chẳng uổng phí thời giờ bao nhiêu mà lại được nhiều, rất nhiều hơn. Khi chúng ta hiểu biết hơn về sự khác biệt giữa kỹ thuật làm phim thủ công ngày xưa và kỷ thuật làm phim bằng computer bây giờ. Lớn hơn là sự thay đổi của ngành nghệ thuật thứ bảy đã đi từ vị nhân sinh tới vị doanh thu chứ cũng chả vị nghệ thuật gì nữa.
Và điều nhức nhối nhất cho thất bại của Ben Hur 2016 trong loạt phim hè năm nay không chỉ là sự lỗ lã của nhà đầu tư, (vì họ đã lời ở nhiều phim trước đó rồi.) Thậm chí lề đường có welcome thêm một vài người homeless do thất bại của Ben Hur 2016 thì cũng đông vui thêm hè phố nước Mỹ thôi!
Nhưng nhìn từ góc khuất mà ngận ngùi theo luật cung cầu của thời đại. Vào cuối thập niên năm mươi, viết ra chữ nghĩa đọc rổn rảng nhưng kỳ thực có xa xôi gì vì nhiều người xem phim ấy trong năm 1959 vẫn còn sống. Điều đáng tiếc chăng là những người mê Ben Hur vì Niềm Tin tôn giáo đang lụi tàn giữa hùng hậu kế thừa chỉ mê phim gợi cảm, phim hành động, phim bạo lực… Chuyện Hollywood đi về đâu cũng chỉ như chuyện bên lề. Bởi không có khách đến rạp là phim chiếu cho những hàng ghế trống xem. Nên Ben-Hur 2016 là bằng chứng con người đã đổi thay quá nhanh so với vạn vật trong vũ trụ!
Phan
