Càng ngày càng có thêm nhiều cuộc nghiên cứu cho thấy giá trị của cây trồng trong thành phố đối với cuộc sống và sức khỏe của con người biết là dường nào. Một cuộc nghiên cứu mới đây bởi các nhà nghiên cứu của Sở Kiểm lâm Hoa Kỳ và trường đại học UC Davis nói rằng 9.1 triệu cây trồng trong thành phố của tiểu bang California có giá trị là $1 tỉ về những lợi ích mang lại cho con người mỗi năm, từ cho bóng mát và hút các chất ô nhiễm ra khỏi không khí, đến ngăn giữ nước mưa và làm tăng giá trị đất ở nơi có cây trồng. Nói một cách rõ ràng hơn thì cứ mỗi $1 chi tiêu cho cây thì người ta lấy về được $5.82 lợi ích.
Cũng cuộc nghiên cứu trên cho biết mặc dù trồng cây mang lại nhiều lợi ích như thế, cây trồng trong thành phố ở California vẫn còn ít lắm – hiện nay mới chỉ được khoảng một phần ba so với tiềm năng của số cây có thể trồng được trong thành phố. Điều này có nghĩa là người dân ở tiểu bang này mới chỉ nhận được một phần quá ít so với lợi ích mà cây có thể mang lại cho họ. Tệ hơn nữa, cuộc nghiên cứu cho thấy trong khi tổng số cây trồng có tăng, nhưng mật độ của cây trồng trong thành phố thực ra lại giảm trong thời gian qua.
Trong khoảng thời gian từ 1988 đến 2014, mật độ của cây trồng dọc theo những con đường ở California sụt giảm tới 30%, từ 65.6 cây cho một kí lô mét đến nay chỉ còn 46.6 cây. Sự việc này nói lên một điều là dọc trên những con đường ở California, cây chết hay bị nhổ nhiều hơn là số cây được trồng lại để thay thế – hoặc là trên những con đường mới được xây sau này, người ta không trồng cây.
Cây trồng trong thành phố, dù là loại cây gì đi nữa, thì vẫn được xem là để làm cảnh. Nó làm cho con đường đẹp hơn, có “cây dài bóng mát”, con phố trông xinh hơn và màu xanh của lá cây làm cảnh sắc dịu dàng hơn. Nhưng hơn thế nữa, trong một nghiên cứu khác cho thấy cây trồng trong thành phố, nếu được trồng đúng nơi đúng chỗ còn cứu sống được nhiều mạng người trên thế giới mỗi năm – ngoài việc cây hút các thứ ô nhiễm trong không khí, nó còn giúp làm dịu mát hơn một chút trong những ngày nóng bức.
Một bài báo đăng trên tờ tạp chí Nature Conservancy trong khoảng đầu năm nay chỉ ra cho thấy ở những thành phố nóng và ô nhiễm thì việc đầu tư khôn ngoan nhất là hãy trồng cho nhiều cây. Và việc làm này trở nên quan trọng hơn là vì theo đà tiến này thì các thành phố trên thế giới sẽ có thêm 2 tỉ người trong thế kỷ này, và đông người thì chỉ làm cho các thành phố nóng hơn mà thôi.
Các nhà khoa học, qua một số cuộc nghiên cứu, còn thấy rằng cây trồng trong thành phố mang lại ít nhất hai điều lợi ích quan trọng cho sức khỏe của người dân:
Thứ nhất, cây hút lấy những bụi ô nhiễm từ xe, nhà máy điện và hãng xưởng. Đây là một công việc hết sức quan trọng vì những hạt bụi li ti đó có thể tàn phá lá phổi của con người và mỗi năm giết chết khoảng 3.2 triệu người dân trên thế giới. Sự hiệu quả của việc trồng cây tùy thuộc từng trường hợp của mỗi thành phố, nhưng nói chung, cây trồng giúp làm cho không khí trong lành hơn.
Thứ hai, cây trồng trong thành phố làm dịu mát không khí trong những khu xóm từ 0.5 đến 2 độ Celcius trong những ngày hè nóng nhất, là khoảng thời gian nguy hiểm đến tính mạng của con người. (Nghiên cứu cho thấy cứ mỗi 1 độ Celcius tăng trong những ngày nóng sẽ làm tăng từ 3 phần trăm số tử vong hoặc hơn.)
Cũng trong bài báo của tạp chí Nature Conservancy, sau khi xem xét lại các kết quả nghiên cứu, đã đưa ra một con số ước lượng: để thực hiện một chiến dịch trồng cây quy mô tại 245 thành phố lớn nhất trên thế giới, chi phí tổng cộng là khoảng $3.2 tỉ, một con số tương đối nhỏ nếu đem so với ngân sách của những nước lớn, nhưng có thể cứu được từ 11,000 đến 36,000 mạng sống mỗi năm nhờ cây trồng làm giảm bớt lượng ô nhiễm. Số cây trồng này cũng sẽ giúp khoảng từ 200 đến 700 nhân mạng tránh bị tử vong mỗi năm do thời tiết quá nóng – và con số tử vong này sẽ còn tăng đều mỗi năm do hiện tượng ấm nóng toàn cầu ngày một thêm nghiêm trọng hơn.
Cây trồng còn có thêm một lợi ích nữa là vì cây làm cho nhiệt độ trong không khí dịu mát đi, nhiều gia đình có thể sử dụng máy điều hoà không khí ít đi và nhờ vậy sẽ giảm bớt số lượng điện sử dụng trong nhà từ 0.9 đến 4.8 phần trăm ở một số thành phố và gián tiếp giúp làm chậm lại hiện tượng ấm nóng toàn cầu.
Tuy nhiên, để đạt được tối đa lợi ích của cây trồng thì việc quan trọng trước hết là phải trồng cho đúng phương pháp, và việc này không hẳn là đơn giản.
Cây trồng chỉ có thể giữ cho không khí trong lành trong một chu vi khoảng 30 mét. Điều đó có nghĩa là các thành phố cần phải tìm hiểu xem khu xóm nào nhận được nhiều lợi ích nhất từ những cây được trồng (thường là ở những khu vực đông người nhất và khu vực có trường học hoặc bệnh viện). Thành phố cũng cần phải biết trồng loại cây gì mang lại hiệu quả nhất trong việc hút bụi ô nhiễm (thường là những loại cây lá lớn).
Giới chức của thành phố còn phải tính đến những thứ khác như hướng gió và khoảng cách giữa các cây được trồng và phải tính xem có đủ khả năng và tài lực để chăm sóc số cây được trồng thêm hay không. Thêm nữa, nếu là khu vực ít nước, thì cần phải xem xét tới những loại cây chịu đựng được khô hạn. Và điều cuối cùng là tránh trồng những cây tiết ra bụi phấn vì sẽ làm cho nhiều người bị dị ứng.
Vậy thì lý do gì mà nhiều thành phố đã không chịu trồng thêm cây, như trường hợp ở California với mật độ cây trồng đã giảm bớt khá nhiều trong mấy thập niên qua? Trở ngại chính là vì có thể không có đất trồng cũng như tình trạng bị thiếu nước. Nhưng nếu như gạt đi những khu vực thiếu nước như California, thì những thành phố khác trên thế giới như London hay Hán Thành sẽ là những nơi lý tưởng nhất cho việc trồng cây trong thành phố. Vậy mà những thành phố này cũng là những nơi bị cho là thiếu cây trồng.
Các nhà nghiên cứu chỉ ra một hai lý do làm cản trở công cuộc vận động trồng cây trong thành phố. Thứ nhất, là vì nhiều thành phố đến nay vẫn chưa hiểu rõ lợi ích của cây trồng đối với sức khỏe của người dân. Hơn nữa, người ta thường có khuynh hướng nghĩ rằng việc trồng cây là công việc của các cơ quan lo về việc điều hành công viên chứ không hẳn là công việc chung của tất cả. Và kết quả là hầu hết các thành phố đã không đầu tư đúng mức trong lãnh vực cây trồng trong thành phố.
Sau hết là việc chăm sóc cho cây. Đối với nhiều thành phố, trồng cây là công việc dễ dàng và hầu hết các thành phố thường bắt buộc các nhà xây cất phải trồng cây ở những nơi vừa mới được xây dựng. Nhưng một khi những nhà xây cất này làm xong công việc của họ thì những cây trồng đó phải được tiếp tục chăm sóc như tưới cây, tỉa cành, bảo vệ cây tránh bị sâu bệnh, v.v… Và nó đòi hỏi phải mướn người làm, phải trả tiền công cho thợ, và những chi phí đó làm tăng thêm ngân sách của thành phố. Những chi phí chăm sóc cây đó có thể tạo thêm khó khăn cho những chính quyền địa phương đang gặp cảnh ngân sách bị thâm hụt, đặc biệt là nếu cây trồng đó thường bị cho là thứ trang trí xa xỉ cho đường phố.
Xưa kia cây trồng trên đường phố rất hiếm, kể cả những thành phố lớn ở Âu châu. Nhưng rồi người Hà Lan đã đi tiên phong trong việc trồng cây với mục đích là để giữ đất ở hai bên bờ kênh. Mãi đến thế kỷ thứ 19 với những đại lộ có cây trồng dọc hai bên đường mới trở thành những hình ảnh quen thuộc ở những thành phố bên Âu châu. Bây giờ thì cây trồng trên đường phố đã phổ biến ở khắp nơi. Nhắc lại những điều này để ta thấy là quan niệm của con người thay đổi theo thời gian: không có cây, rồi có cây, và nay thì nhiều người đang cố vận động để được trồng thêm nhiều cây trong thành phố là vì thấy được những ích lợi thực tế từ cây trồng vậy.
Hiện nay người ta đang nói nhiều về hiện tượng ấm nóng toàn cầu và kêu gọi các quốc gia trên thế giới cùng nỗ lực chận đứng lại hiện tượng này. Nhưng theo các nhà nghiên cứu tại Đại học Oxford thì công việc có thể không quá phức tạp hay khó khăn như người ta tưởng.
Trên thực tế, theo các nhà nghiên cứu tại Oxford, người ta chỉ cần làm hai việc và hầu như ai cũng có thể làm được: trồng cây và bón đất.
Cả hai kỹ thuật này sẽ giúp làm sạch bầu khí quyển, chi phí thấp và không phải lo vấn đề may rủi. Đặc biệt là cả hai kỹ thuật này mà các nhà nghiên cứu đề nghị chính là trồng rừng – trồng cây ở những nơi chưa có cây trồng và bón đất bằng cách rải tro than, cũng là từ cây mà ra.
Giải pháp này nghe ra có lý là vì việc trồng rừng và giữ rừng là một trong những công việc lâu đời nhất mà loài người đã làm để bảo vệ môi sinh. Trước khi người Âu châu đặt chân tới Mỹ châu, người da đỏ địa phương trong nhiều ngàn năm đã biết kỹ thuật đốt rừng để tạo điều kiện cho những cây mới mọc lên. Người Anh trước đây biết sử dụng kỹ thuật đốn cây cũ để cho chồi non mọc lên giúp giữ rừng có được nhiều cây mới.
Nói cách khác, nhân loại đã từng biết tận dụng lợi ích của cây từ bao lâu rồi và nay chỉ là học hỏi lại.
Huy Lâm
