Theo thông báo từ gia đình, nhà văn Nguyễn Mộng Giác đã từ trần vào lúc 10 giờ 15 phút tối ngày 2 tháng 7 năm 2012 tại tư gia, thành phố Westminster, Orange County, thọ 73 tuổi. Ông qua đời để lại vợ, bà Nguyễn Khoa Diệu Chi, và ba con, hai gái một trai đều đã thành đạt.

Ảnh blog Nhật Tuấn
Nhà văn Nguyễn Mộng Giác sinh ngày 4 tháng 01 năm 1940 tại Xuân Hòa, huyện Bình Khê, bây giờ đổi thành huyện Tây Sơn, tỉnh Bình Định. Thời kháng chiến chống Pháp 1946 đến 1954, ông đi học tiểu học và trung học tại vùng kháng chiến. Sau Hiệp định Genève 1954, tiếp tục học tại trường Trung học Cường Để, Quy Nhơn, trường Võ Tánh, Nha Trang, rồi học năm chót của bậc trung học tại trường Chu Văn An, Sài Gòn. Ông tốt nghiệp thủ khoa Đại học Sư phạm ban Việt Hán tại Huế năm 1963. Ông dạy tại trường Đồng Khánh, Huế hai niên khóa, rồi đổi vào Qui Nhơn làm hiệu trưởng trường Cường Để, rồi làm Chánh sở Học chánh tỉnh Bình Định cho đến năm 1974 thì vào Sài Gòn làm chuyên viên nghiên cứu giáo dục tại bộ Giáo Dục.

Nhà văn Nguyễn Mộng Giác bắt đầu viết văn tương đối muộn, khi đã 30 tuổi. Từ năm 1970 ông cộng tác với các tạp chí Bách Khoa, Văn, Thời Tập, Ý Thức. Có lần ông đã phát biểu rằng thời điểm xuất hiện trên văn đàn rất quan trọng đối với nhà văn. Nếu một người cầm bút xuất hiện ở lứa tuổi mười tám đôi mươi thì mọi chuyện như quá trình sáng tác hay tư tưởng sẽ diễn tiến bình thường. Còn những người bắt đầu viết văn chậm như ông thì sẽ rơi vào hiện tượng tuy mới vào làng nhưng mình lại không thuộc giới những nhà văn trẻ nữa, mà cũng không thể thuộc vào lớp lớn cùng lứa với mình, vì “tuổi nghề” mình còn mới mẻ.

Trong thời kỳ đầu, các sáng tác của ông có khuynh hướng hiện thực, với những truyện ngắn như Bão Rớt, Tiếng Chim Vườn Cũ, Qua Cầu Gió Bay… Truyện dài Đường Một Chiều, kể một vụ án mạng mà người phạm tội không biết là mình phạm tội, được giải thưởng Văn Bút của Việt Nam Cộng Hòa năm 1974.

Biến cố miền Nam sụp đổ năm 1975 đã làm gián đoạn việc sáng tác của ông. Từ năm 1977 đến 1981 trong khung cảnh đổi chủ của miền Nam, nhà văn Nguyễn Mộng Giác lại cầm bút trở lại, mượn chuyện lịch sử để diễn tả một xã hội đang thay đổi sau khi một chế độ chính trị chấm dứt: trường thiên tiểu thuyết Sông Côn Mùa Lũ ra đời, mượn bối cảnh thời Quang Trung để nói về sự đổi đời ngày nay.

Vừa viết xong Sông Côn Mùa Lũ, nhà văn Nguyễn Mộng Giác cùng con trai vượt biên vào tháng 11 năm 1981. Chuyến vượt biển thành công, ông đã đến được đảo Kuku của Indonesia, và bắt đầu viết lại ngay với một tâm trạng hoàn toàn tự do và giải thoát. Sau mấy tháng ở tại đây, ông đã hoàn tất những truyện ngắn mà sau này xuất bản thành cuốn Ngựa Nản Chân Bon và tập I của trường thiên tiểu thuyết Mùa Biển Động.
Tháng 11 năm 1982 ông đến Hoa Kỳ, định cư tại Nam California, tám năm sau bảo lãnh được vợ và hai con gái qua Mỹ, đồng thời ông cũng “đoàn tụ” được với bản thảo tác phẩm mà ông đã hoàn tất chín năm trước tại Việt Nam: trường thiên tiểu thuyết Sông Côn Mùa Lũ. Cao Xuân Huy nhận phần đánh máy toàn bộ bản thảo để chuẩn bị in. Hai nhà xuất bản Văn Nghệ của ông Võ Thắng Tiết và Thanh Văn của anh Châu Văn Thọ cùng chung vốn in bộ này. Hai cuốn đầu in xong vào năm 1990, hai cuốn sau xong năm 1991.

Tại hải ngoại thời kỳ đầu ông cộng tác với các báo Đồng Nai, Việt Nam Tự Do, Người Việt, Văn, Văn Học Nghệ Thuật. Từ 1986 ông làm chủ bút tạp chí Văn Học, một tạp chí uy tín quy tụ nhiều cây bút văn học hải ngoại và cả trong nước. Đến tháng 8 năm 2004, ông phải ngưng làm báo Văn Học vì phát giác mình bị ung thư gan. Sau nhiều năm dài chống chõi với căn bệnh hiểm nghèo, ông đã rời bỏ trần thế vào ngày 2 tháng 7, 2012.

Nguyễn Mộng Giác là một nhà văn quan trọng và hiếm hoi của Việt Nam, đã ghi lại được một cách sống động qua tác phẩm của mình tính chất xã hội vào thời điểm trước và sau khi miền Nam đổi chủ 1975. Và đặc biệt đây là nhà văn gần như duy nhất đã có tác phẩm giá trị ngay trên đường vượt biên, là chứng nhân văn học của cuộc vượt thoát vĩ đại đi tìm tự do của dân tộc Việt Nam vào cuối thế kỷ 20.
Xin ghi lại ở đây lời của ông trong một cuộc phỏng vấn vào năm 2008:

“Bây giờ nhìn lại, tôi thấy miền Nam trước 1975 đã có được một cơ chế tôn trọng tự do phát biểu. Trước hiện tượng nhiều nhà văn tại Việt Nam ngày nay khi sắp qua đời mới công bố những lời tự biện hộ cho chính những gì không thật mình đã viết, hoặc những việc không phải mình đã làm, tôi thấy thật là một thảm kịch.

Nếu có một lời nhắn nhủ cho lớp trẻ, tôi sẽ nói: Nếu có ý định làm gì, thì nên làm ngay. Đừng đợi có điều kiện tối hảo mới làm, như kiểu tự hứa: ‘Khi có điều kiện, tôi sẽ làm việc này việc kia…’ mà nên bắt tay làm ngay.

Cuối cùng, tôi mong mọi người mạnh khỏe, và tận hưởng các thú vui của đời sống.”

——

Danh sách tác phẩm đã xuất bản của nhà văn Nguyễn Mộng Giác

1. Tác phẩm xuất bản tại miền Nam trước năm 1975:
- Nỗi băn khoăn của Kim Dung (tiểu luận, nxb Văn Mới, Sài Gòn 1972)
- Bão rớt (tập truyện ngắn, nxb Trí Đăng, Sài Gòn 1973)
- Tiếng chim vườn cũ (truyện dài, nxb Trí Đăng, Sài Gòn 1973)
- Qua cầu gió bay (truyện dài, đăng trên tạp chí Bách Khoa từ số 350 đến số 357, nxb Văn Mới, Sài Gòn, in thành tập năm 1974)
- Đường một chiều (truyện dài, Giải thưởng Trung tâm Văn bút Việt Nam, 1974, nxb Nam Giao, Sài Gòn 1974)
2. Tác phẩm xuất bản ở hải ngoại:
- Ngựa nản chân bon (truyện ngắn, nxb Người Việt, Hoa Kỳ 1984)
- Xuôi dòng (tập truyện ngắn, nxb Văn Nghệ, Hoa Kỳ 1987)

- Mùa biển động (trường thiên tiểu thuyết, nxb Văn Nghệ, Hoa Kỳ, xuất bản từ 1982-1989) gồm tất cả 5 tập:
. Những đợt sóng ngầm, 1984
. Bão nổi, 1985
. Mùa biển động, 1986
. Bèo giạt, 1988
. Tha hương, 1989
Tái bản lần thứ 6 năm 2001.

- Sông Côn mùa lũ (trường thiên tiểu thuyết, 4 tập, viết từ năm 1977-1981)
. Nhà xuất bản An Tiêm (Hoa Kỳ) xuất bản những năm 1990,1991
. Nhà xuất bản Văn Học (Hà Nội) và Trung Tâm Nghiên Cứu Quốc Học tái bản lần thứ nhất năm 1998
. Trung Tâm Nghiên Cứu Quốc Học, nhà xuất bản Văn Học và nhà sách Văn Lang (Sài Gòn) tái bản lần thứ nhì năm 2003
. Nhà xuất bản Văn Học và Nhà sách Thanh Nghĩa tái bản lần thứ ba năm 2007

- Nghĩ về văn học hải ngoại (tiểu luận, nxb Văn Mới, Hoa Kỳ 2003)
- Bạn văn, một thuở…(tạp luận, nxb Văn Mới, Hoa Kỳ 2005)
Source: Diễn Đàn Thế Kỷ