Botox được sử dụng phổ biến trong lĩnh vực giải phẫu thẩm mỹ. (Hình: Getty Images)
Tạp chí Time tuần qua có tựa đề trên trang bìa: “Botox đã trở thành dược phẩm chữa trị mọi thứ bệnh như thế nào.” Ði kèm là bài phóng sự dài nói rằng hơn 700 chứng bệnh có thể điều tri hiệu quả bằng loại thuốc nguyên thủy chỉ dùng trong y khoa thẩm mỹ, và hiện nay có doanh số $2.5 tỷ mỗi năm.
Botox thường được coi là thuốc căng da, mặc dầu tên gọi này không đầy đủ lắm, vì đó chỉ mới là một ứng dụng rất thành công trong ngành thẩm mỹ.
Khởi đầu, năm 2002, FDA (Cơ quan Kiểm Soát Lương Thực và Dược Phẩm Hoa Kỳ) chấp thuận cho dùng Botox vào việc trị chứng mắt lé và làm giảm các vết nhăn trên da mặt. Ðây là lần đầu tiên một loại dược phẩm thuần túy có mục tiêu thẩm mỹ được FDA cấp giấy phép. Như chúng ta đã biết, rất lâu và rất khó khăn để một dược phẩm mới nào được FDA chấp thuận cho công chúng sử dụng an toàn.
Sau đó trong quá trình sử dụng, các bác sĩ nhận thấy Botox còn có thể hiệu quả chữa trị những triệu chứng từ đau lưng, bàn tay lạnh, nghiến răng khi ngủ, nhức đầu kinh niên, xuất tinh sớm, cho đến sa sút tinh thần và hàng trăm chứng bệnh khác.
Việc dùng Botox, ngoài những công dụng được FDA chấp thuận như đã ghi rõ trên nhãn chai thuốc, không phải là trái phép. Khi FDA cho phép sử dụng một loại thuốc để chữa trị chứng bệnh gì, thì các bác sĩ có bằng hành nghề hợp pháp được quyền dùng thuốc ấy cho những trường hợp khác, không cần biết có hiệu quả hay không, miễn là cần bảo đảm an toàn.
Các hãng bảo hiểm sức khỏe không trả tiền cho việc dùng Botox vào mục tiêu thẩm mỹ, nhưng có thể đồng ý trả tiền nếu được bác sĩ xác nhận là những phương cách trị liệu khác không có hiệu quả và cần phải dùng tới Botox. Một mũi chích Botox tốn từ $350 đến $500 và thường phải cần nhiều lần chích. Hiệu lực của thuốc lâu vào khoảng từ 3 đến 6 tháng.
Botox được chế từ độc tố botulinum loại A, một trong 7 loại độc tố của vi khuẩn hình que clostridium botulinum phát sinh trong thực phẩm hư hỏng. Ðộc tố của vi khuẩn này có thể gây chứng bệnh bại liệt cho người hay động vật và tỷ lệ nhiễm từ 1.3 đến 2.1 nano gram/mỗi kg là đủ làm chết người. Như thế lượng nhiễm độc từ 78 đến 126 nanogram là gây tử vong cho một người thể trọng 60kg, (nanogram là 1 phần tỷ của một gram, liều lượng của các loại thuốc thông dụng hầu hết tính bằng milligram nghĩa là 1 phần ngàn gram, hay 1 triệu nanogram).
Nhiều phụ nữ gia tăng vẻ hấp dẫn nhờ Botox. (Hình: Getty Images)
Botox sử dụng một lượng hết sức rất nhỏ botulinum, tạo tác động vào hệ thần kinh để làm ngăn chặn sự liên lạc với các cơ. Khi các cơ xung quanh những nếp nhăn ngưng chuyển động, sẽ khó nhận ra những nếp nhăn này.
FDA cũng cho phép dùng Botox chữa trị chứng yếu thận gây ra tiểu tiện vặt (đái rắc hay đái són), nhằm ngăn chặn các cơ ở bàng quang (bọng đái) không phản ứng quá nhạy khiến cho người bệnh luôn luôn cảm thấy muốn tiểu tiện dù không thật sự là cần thiết.
Hồi thập niên 1970, bác sĩ nhãn khoa Alan B. Scott nghiên cứu độc tố botulinum với hy vọng có thể dùng chữa trị chứng bệnh strabismus (mắt lệch, lác hay lé), và ông nhận ra là có thêm hiệu quả làm giảm các nếp nhăn. Ông đặt tên loại được phẩm mới này là Oculinum và lập ra hãng bào chế mang cùng tên năm 1978. Năm 1989, FDA cấp giấy phép cho sử dụng oculinum chữa trị mắt lé và những co thắt bất bình thường ở mí mắt.
Hai năm sau, công ty dược phẩm Allergan mua lại hãng Oculinum với giá $9 triệu và đổi tên thuốc oculinum thành Botox. Vào thời gian ấy, Botox chỉ được coi là một sản phẩm nhỏ với thu nhập $13 triệu trong doanh số $500 triệu mỗi năm của Allergan, với đối tượng bệnh nhân là khoảng 4% dân Mỹ mắt lé.
Năm 1998, David EI. Pyott, tân tổng giám đốc Allergan chú ý tới tiềm năng giảm nếp nhăn trên da mặt của Botox, đã cho mở một loại các cuộc nghiên cứu thử nghiệm, và sau 4 năm được FDA chính thức cấp giấy phép cho dùng vào mục đích này.
Trước khi được FDA chấp nhận sử dụng cho các nếp nhăn, Allergan bán được $301 triệu năm 2001, tới 2013 con số này lên gần $2 tỷ. Trong vòng 15 năm, từ 2000 đến 2015, số dân Mỹ chích thuốc có độc tố botulinum loại A để làm giảm nếp nhăn trên da mặt tăng 760%. Hầu hết những người này dùng Botox của Allergan, chỉ có khoảng dưới 10% dùng một loại thuốc tương đương của Dysport.
Như bất cứ dược phầm nào khác, Botox có thể gây phản ứng phụ, ít nhiều tùy theo tình trạng cơ thể của người sử dụng. FDA đòi hỏi lời cảnh báo trên nhãn thuốc Botox phải đóng khung đen, nghĩa là cần đặc biệt lưu ý với những phản ứng phụ nghiêm trọng. Thuốc có thể từ chỗ chích ảnh hưởng lan tới những phần khác của cơ thể, gây suy yếu các cơ bắp, làm hoa mắt hay mí mắt sụp xuống.
Do đó khi dùng Botox nên có sự chấp thuận và hướng dẫn của bác sĩ để tránh khỏi các biến chứng ngoài dự tính. Ngược lại thì các bác sĩ nhiều khi vì tình cờ phát hiện ra là Botox có những hiệu quả khác. Chẳng hạn một bác sĩ giải phẫu thẩm mỹ ở Beverly Hills, California, nhận thấy những người chích Botox để giảm da nhăn nói rằng họ bớt bị nhức đầu. Các bác sĩ ở Âu Châu cho biết họ ngạc nhiên thấy bệnh nhân chích Botox ít toát mồ hôi, nhất là bớt được khó chịu vì mồ hôi nách. Các bác sĩ tâm thần cũng nói rằng bệnh nhân của họ bớt sa sút tinh thần khi dùng Botox.
Nhiều trường hợp Botox có hiệu lực cho các chứng bệnh khác nữa cũng chỉ được ghi nhận nhưng chưa hiểu rõ cơ chế tác động của loại thuốc này và còn đang được theo dõi nghiên cứu. FDA chấp thuận cho dùng Botox chữa trị mắt lé, máy mắt, đau cổ, ra mồ hôi nách, bắp chân tê cứng, nhức đầu, thận yếu, và một số vết nhăn trên da mặt. Tuy nhiên FDA chưa xác nhận Botox có thể chữa các chứng bàn tay lạnh, cứng quai hàm, đau lưng, nghiến răng, rối loạn sinh lý, sa sút tinh thần, bệnh Parkinson,… cùng những chứng bệnh khác không được minh định trên nhãn thuốc.
Như đã nói trên, việc sử dụng Botox để trị liệu những chứng bệnh không ghi trên nhãn thuốc, nghĩa là chưa được FDA chính thức cho phép, là việc làm hợp pháp của các bác sĩ. Tháng Muời Một năm ngoái FDA mở một cuộc điều trần trong hai ngày để các chuyên gia trình bày về vấn đề này. Một số nói là việc làm ấy mở đường cho tiến bộ khoa học, đồng thời giúp bệnh nhân và bác sĩ có thể tìm phương cách khác để chữa trị các bệnh nan y. Nhưng nhiều người lại cho rằng những việc làm ấy xuất phát từ ý đồ mưu cầu tiền bạc và tạo ra mối đe dọa lớn cho vấn đề sức khỏe của công chúng, đặc biệt là khi được dùng thử cho con trẻ.
Năm 2010, Allergan nhận lỗi và đồng ý nộp phạt $600 triệu để giải quyết vụ án quảng cáo trái phép, do Allergan nói là Botox có công dụng cho nhiều chứng bệnh chưa được ghi trên nhãn thuốc. Theo các công tố viên, Allergan đã chi tiền cho các bác sĩ để giới thiệu Botox và hướng dẫn các bác sĩ khác về việc sử dụng Botox chữa trị các chứng bệnh ấy. Ðại công ty dược phẩm quốc tế này đưa ra một bản thông cáo, giải thích rằng sự dàn xếp vụ án phục vụ lợi ích của những cổ đông, vì tránh phí tổn tranh tụng, và “cho phép chúng tôi tập trung thời gian cùng tài nguyên vào việc phát triển những phương pháp trị liệu mới.”
Tổng Thống Tân Cử Donald Trump đã từng hứa hẹn là trong 100 ngày đầu tiên ở tòa Bạch Ốc, ông sẽ cho xóa bỏ những quy định quá chặt chẽ của FDA. Các giới thân cận ông nói rằng chính quyền này sẽ nới lỏng hạn chế về việc dùng thuốc chữa trị những chứng bệnh không ghi trên nhãn thuốc. Như vậy, dù với luật lệ hiện hành hay thay đổi của FDA, công cuộc nghiên cứu thử nghiệm vẫn sẽ được các bác sĩ tiến hành ráo riết để ứng dụng Botox cho rất nhiều chứng bệnh khác nhau.
Tuy nhiên, chắc chắn rằng trong mọi trường hợp có thể là Botox sẽ trị liệu được nhiều chứng bệnh, chứ không phải tất cả mọi chứng bệnh, Nhân loại không bao giờ hy vọng có một thứ thuốc tiên nào chữa trị bá bệnh, với hiệu lực 100%, như các quảng cáo thương mại mà người ta vẫn thấy hàng ngày trên màn ảnh truyền hình.
Hà Tường Cát/Người Việt
