Hoa anh đào có lẽ được liệt vào danh sách những loài hoa nổi tiếng nhất trên thế giới. Nhiều người có thể chưa từng một lần được tận mắt nhìn thấy nó nhưng chắc là đã từng nghe tên của nó rồi. Hoa anh đào không chỉ là hoa biểu tượng của nước Nhật mà nó còn đóng một vai trò hết sức quan trọng trong đời sống văn hoá của người Nhật. Mỗi năm hoa anh đào chỉ nở một lần vào khoảng đầu mùa xuân – bừng lên rực rỡ rồi tan biến hết chỉ trong vòng một tuần lễ. Cũng vì kiếp sống ngắn ngủi của nó nên đối với người Nhật, hoa anh đào là biểu tượng của cái đẹp và sự mong manh, phù du của cuộc đời.
Người dân Nhật quý hoa anh đào hơn bất kỳ thứ hoa nào khác. Vào dịp hoa nở, người Nhật thường đi ngắm hoa thành từng nhóm. Những người sống trong cùng khu xóm cũng hay tổ chức những buổi đi ngắm hoa với nhau, rồi trải chiếu bày ra bữa ăn trưa nho nhỏ dưới tàn cây, vừa ngồi ngắm hoa vừa thưởng thức trà hay rượu sake. Học trò ở bên Nhật đôi khi được nhà trường cho phép nghỉ học nửa buổi để kéo nhau đi ngắm hoa nở. Thậm chí có công ty còn tổ chức những buổi picnic bên dưới những tàn cây anh đào cho những nhân viên mới vô làm.
Tục ngắm hoa anh đào của người Nhật đã có từ hơn ngàn năm trước. Xưa kia, vào mỗi dịp xuân, người Nhật thường rủ nhau vào trong núi rồi cùng nhau cầu nguyện dưới gốc cây anh đào. Đối với tín ngưỡng của người Nhật thời đó, cây anh đào được xem như một vật thiêng liêng vì họ tin rằng cây mang linh hồn của thần núi đến với dân chúng. Người Nhật trước kia tin rằng thần núi bay xuống đồng bằng trên những cánh hoa đào rơi và biến thành thần ruộng lúa để giúp cho người nông dân trồng trọt. Do đó, ta có thể tin rằng, việc ngắm hoa anh đào ngày nay là những nét sinh hoạt còn sót lại từ những nghi thức tôn giáo thời xa xưa ấy.
Ngoài nước Nhật, nơi có hoa anh đào nổi tiếng nhất có lẽ là thủ đô Washington. Đây là món quà tặng của chính phủ Nhật thay mặt toàn thể người dân Nhật gửi cho Tổng thống William Howard Taft với 3,000 cây anh đào được đưa từ bên Nhật sang tới tận khu vực thủ đô. Trong số 3,000 cây đó nay chỉ còn độ vài chục cây nguyên thủy là còn sống, những rừng cây anh đào ta thấy trong những hình chụp hiện nay là do người Mỹ gây giống và trồng thêm sau này.
Hoa anh đào tại khu vực thủ đô Washington thường nở vào dịp đầu tháng Tư và đẹp không thua gì những rừng hoa anh đào ở Nhật. Vì vậy mà có người đã từng nói đùa rằng, trong sinh hoạt chính trị tại thủ đô, những chính trị gia thuộc hai đảng Cộng hòa và Dân chủ luôn đứng ở thế đối lập và chống chọi nhau, nhưng có một điều mà cả hai có thể cùng đồng ý với nhau là hoa anh đào khi nở thì đẹp thật và đáng để người ta bỏ qua những dị biệt và rủ nhau cùng đi ngắm vào mỗi dịp đầu xuân.
Người Mỹ cũng yêu hoa anh đào không thua gì người Nhật, bằng chứng là vào những dịp hoa anh đào nở đã thu hút hàng triệu người Mỹ đổ về vùng thủ đô để ngắm hoa. Người Mỹ ngắm hoa như ngắm nhìn cái nét đẹp của thiên nhiên, đất trời chứ không mang tinh thần cực đoan như người Nhật. Người ta kể lại là trong thời kỳ nước Nhật đi xâm lăng thế giới, bắt đầu từ cuối thế kỷ 19 kéo qua hết Thế chiến II, hoa anh đào được dùng làm biểu tượng của quân đội, và người quân nhân được dạy rằng chết cho quê hương, cho quân đội là một niềm vinh dự và cái chết của người lính “đẹp tựa những cánh hoa anh đào rơi.”
Trong Thế chiến II, lúc nước Nhật sắp bị thua trận, quân đội Nhật cho thành lập một phi đội cảm tử như một nỗ lực sau cùng để cứu vãn lấy đất nước Nhật và tinh thần của người Nhật. Những phi công cảm tử này trước khi bước lên máy bay để thi hành nhiệm vụ cuối cùng đã đơm cành anh đào lên trên bộ quân phục của họ và cho vẽ những đoá hoa anh đào lên trên thân máy bay với quyết tâm một đi không trở lại.
Đền Yasukuni nổi tiếng ở Tokyo được Minh Trị Thiên Hoàng xây năm 1869 và vị vua này đã cho trồng rất nhiều cây anh đào quanh đền để cây an ủi những linh hồn tử sĩ.
Ngày nay, người Nhật xem hoa anh đào như là biểu tượng của hy vọng. Ý nghĩa này được thể hiện trong cuốn phim thời sự ngắn được dự tranh giải Oscar năm 2012 có tựa đề “Sóng thần và hoa anh đào” (The Tsunami and the Cherry Blossom). Sau cơn sóng thần khổng lồ tràn vào bờ quét sạch đi tất cả những gì có trên mặt đất, kể cả những cây anh đào. Thế mà chỉ khoảng một tháng sau, từ những rễ cây còn vướng lại dưới lòng đất, những đọt mầm mới lại trồi khỏi mặt đất và vươn lên. Thân cây thì đã mất nhưng rễ thì vẫn cố bám lại với đất để rồi sau đó sống lại. Cây mà còn như thế thì người chắc là phải kiên cường, vững mạnh hơn thế nữa.
Ở một đất nước tài nguyên không có mà động đất, sóng thần xảy ra thường xuyên thì bắt buộc người dân xứ ấy ý chí phải mạnh và sống có kỷ luật thì mới có thể vượt qua được khó khăn. Tuy nhiên, người dân Nhật vẫn cần một biểu tượng hy vọng, và phải tin vào tương lai thì sau mỗi tai ương khủng khiếp vùi dập người ta mới có đủ tinh thần để vực mình dậy và làm lại cuộc đời.
Cũng vì đóng một vai trò quan trọng trong văn hóa và lịch sử, người Nhật đã cẩn thận ghi lại ngày hoa nở của mỗi năm trong suốt mấy thế kỷ nay, và điều này có nghĩa là trong tương lai rất có thể hoa anh đào lại được dùng như là biểu tượng cũng như dấu hiệu của hiện tượng thay đổi khí hậu.
Nói chung ở Nhật, nếu hoa anh đào nở sớm thì người ta đoán thời tiết năm đó ấm hơn bình thường, và nếu hoa nở muộn thì cũng có nghĩa là thời tiết lạnh hơn bình thường. Nhìn lại mấy thập niên qua, người ta nhận thấy là dường như hoa anh đào cứ mỗi năm lại mỗi nở sớm hơn. Và không chỉ anh đào mà hầu hết các loại hoa khác nói chung cũng đã nở sớm hơn so với trước kia. Đây là một bằng chứng rõ ràng là khí hậu trên trái đất đang dần ấm lên.
Giáo sư Takehiko Mikami thuộc Đại học Tokyo Metropolitan đã thử làm một con tính dựa trên các dữ liệu thu thập từ Cơ quan Khí tượng Nhật Bản và đưa ra những con số cho thấy là hoa anh đào ở Nhật trong nhiều năm qua đã nở sớm hơn theo chiều tỉ lệ thuận với hiện tượng nhiệt độ ấm dần lên trong mấy thập niên qua. Theo giáo sư Mikami, nhiệt độ trung bình trong Tháng 3 ở Tokyo: những năm 1981-1990 là 8.7°C (46.7°F); những năm 1991-2000 là 9.4°C (48.92°F); những năm 2001-2015 là 10.0°C (50°F). Trong khi đó, ngày hoa anh đào nở rộ trung bình ở Tokyo: những năm 1981-1990 là ngày 9 tháng Tư; những năm 1991-2000 là ngày 4 tháng Tư; những năm 2001-2015 là ngày 29 tháng Ba.
Chiều hướng như trên cũng đã xảy ra tại thủ đô Washington, kể từ năm 1921 đến nay, ngày hoa anh đào nở rộ đến sớm hơn khoảng năm ngày so với lúc trước, và các bảng đo thời tiết kể từ 1946 cho thấy nhiệt độ tăng khoảng 1.6 độ Celcius (2.88 độ Fahrenheit) mỗi thế kỷ. Năm nay, hoa anh đào tại thủ đô nước Mỹ được dự đoán nở sớm trong tháng Ba, nhưng rồi bất ngờ một cơn lạnh ập đến vùng đông bắc mang theo bão tuyết đã làm cho mùa hoa anh đào năm nay bị xáo trộn.
Do thời tiết ấm khác thường trong tháng Hai vừa qua nên vào đầu tháng Ba đã có rất nhiều cành anh đào đã hé nụ màu trắng, đây là giai đoạn cuối trước khi hoa bung nở hoàn toàn, làm cho nhiều người đoán là hoa sẽ nở rộ vào trung tuần tháng Ba. Nhưng cơn lạnh ùa đến làm chết khoảng một nửa số hoa anh đào năm nay tại thủ đô. Những hoa anh đào được thấy trong hình chụp năm nay là những nụ hoa chậm chân nở muộn. Mặc dù vậy, nhìn những bức ảnh chụp cảnh hoa đào nở ở Washington năm nay cũng vẫn rực rỡ đến nao lòng. Người ta thường nói một nửa sự thật không phải là sự thật, nhưng một nửa cái đẹp thì vẫn … đẹp.
Huy Lâm
