Theo thống kê 2016 của tổ chức Y Tế Thế Giới (WHO) thì trên thế giới có 130 – 150 triệu người bị bệnh viêm gan C và mỗi năm có 500,000 người chết vì bệnh nầy.
Tại sao người Việt chúng ta phải quan tâm đến viêm gan C?
Vì nhiều lý do:
Việt Nam là một trong những nước có tử vong cao vì viêm gan B và viêm gan C
Viêm gan C đưa đến suy gan, cần phải ghép gan mới sống được.
Viêm gan C gây ra ung thư gan.
Hiện nay có thuốc chữa trị rất hiệu quả, làm tránh được suy gan và ung thư gan, làm giảm tử vong, ít phản ứng phụ, không cần chích, chỉ cần uống một ngày một viên thuốc trong vòng 3 tháng (12 tuần) là dứt bệnh viêm gan C.
Thuốc chữa viêm gan C
Thuốc dùng để chữa viêm gan C có bắt đầu từ 1991, đó là thuốc chích Interféron. Năm 1998 thuốc uống Ribavirine ra đời và được dùng phối hợp với Interferon. Hai thuốc nầy cộng lại chỉ có công hiệu tối đa là 50 %, trung bình là 30 % mà thôi. Lại nữa với những thuốc nầy, cần phải chữa trị gần một năm (48 tuần), bệnh nhân một phần phải chịu nhiều phản ứng phụ rất khó chịu làm một số phải bỏ cuộc, một phần phải tới lui nhà thương thường để xét nghiệm máu và phải học cách tự mình chích thuốc interferon ở nhà.
Kể từ 2016 thì đã có rất nhiều thuốc mới để chữa trị, công hiệu từ 90% đến 100%, trong vòng 3 tháng là dứt bệnh, không cần phải tới lui nhà thương thường xuyên. Thuốc mới rất đắt tiền, uống thuốc 3 tháng tốn 30,000 Gia kim (90,000 Mỹ kim lúc mới ra thị trường năm 2015). Chính phủ Québec, qua trung gian RAMQ sẽ trả tiền thuốc, giống như trả tiền tất cả thuốc khác để chữa tiểu đường, huyết áp cao…, chỉ cần bác sĩ làm đơn gởi tới RAMQ xin thuốc. Ở Bắc Mỹ và Âu Châu, thuốc Interféron + Ribavirin không còn dùng nữa, ở các nước khác thì vẫn còn được dùng vì thuốc mới quá đắt tiền.
Gan có thể bị viêm vì nhiều lý do
Như uống rượu quá độ, gan bị đóng mỡ, uống thuốc Tylenol quá liều, uống thuốc trị ho lao, bệnh suy tim. Gan cũng có thể bị viêm vì vi trùng (bactérie), bị viêm vì siêu vi trùng (gọi tắt là siêu vi hay vi rút (virus).
Viêm gan C là viêm gan do siêu vi C gây nên, viêm gan B là viêm gan do siêu vi B gây nên. Siêu vi có tên A, B hay C hay E, F, G cũng giống như cha mẹ đặt tên con mình đứa con đầu lòng có tên Hai, đứa kế tiếp tên Ba, sau là tên Tư rồi đến Út Một, Út Hai, vân vân.
Siêu vi C truyền nhiễm như thế nào?
Siêu vi C nằm trong gan và trong máu của người bệnh viêm gan C và lúc đầu không gây triệu chứng gì cho nên người bệnh không biết là trong người mình có siêu vi C. Người bệnh này sẽ lây người khác lúc đi hiến máu, người nhận máu sẽ được máu và thêm món quà là con siêu vi C! Trước năm 1992 thì chưa có phương pháp xét nghiệm siêu vi C trong máu của những người hiến máu. Người bệnh sẽ lây người khác nếu chích ma túy rồi truyền kim cho người khác chích vì trên đầu mũi kim có dính máu, do đó có siêu vi. Một người bệnh có thể lây hàng ngàn người khác chỉ trong phút chốc lúc dùng dịch vụ y tế để được chích ngừa (cúm, lao, ho gà, vân vân) vì y tá không thay đổi kim, vẫn một mũi kim mà chích nhiều người (Ai Cập có hơn 10% người dân bị viêm gan C vì lý do nầy). Bác sĩ, nha sĩ, chuyên viên châm cứu cũng vô tình truyền siêu vi cho bệnh nhân vì dùng dụng cụ không được khử trùng một cách hữu hiệu.
Ở các nước tân tiến giàu mạnh, những người trẻ bị nhiễm siêu vi C vì chích ma túy là nguyên nhân chính, những người lứa tuổi 40 – 70 thì bị nhiễm vì truyền máu trước năm 1992 là chính.
Ở các nước chậm tiến hay nước đang phát triển thì những người lứa tuổi 40 – 70 thường bị nhiễm siêu vi C vì tổ chức y tế thiếu sót, bị nhiễm ngay tại nhà thương, phòng mạch, trụ sở y tế còn những người trẻ thì cũng giống như những người trẻ khác trên thế giới, vì chia sẻ kim chích ma túy mà bị truyền nhiễm.
Siêu vi C ít có truyền nhiễm qua đường sinh lý, ít có truyền nhiễm từ mẹ qua con. Siêu vi C không có truyền nhiễm qua thức ăn.
Làm sao biết mình có bị viêm gan C hay không?
Người bị nhiễm siêu vi C thường không có triệu chứng gì hết, phải thử máu mới biết là bị nhiễm. Rất ít khi bệnh nhân có nhiều triệu chứng như đau nhức các khớp xương, bệnh ngoài da, không ra nắng được, suy nhược quá độ, làm cho bệnh nhân phải đi khám nhiều chuyên gia nhưng không tìm được nguỵên do, sau đó mới biết là triệu chứng của viêm gan C.
Tất cả những người bị nhiễm viêm gan C đều phải uống thuốc?
Siêu vi C rất quỷ quái, một khi xâm nhâp vào cơ thể thì biến ra nhiều hình dạng để tránh bị lực lượng đề kháng của cơ thể nhận diện và tiêu diệt. Khoa học hiện đại đã tìm được 6 dạng (genotype) của siêu vi C. Ở Bắc Mỹ và Âu Châu hơn 70% viêm gan C là do siêu vi C dạng 1 (genotype 1) gây ra, ở Việt nam siêu vi 1 và 6 là nhiều nhất, ở Ai Cập (egypte) siêu vi 4 gây ra viêm gan C cho hơn 10 % dân Ai Cập (tỷ lệ nhiều nhất thế giới, ở những xứ khác từ 1% đến 3% người dân bị mà thôi), ở Phi Châu dễ nhiễm siêu vi 5, ở Úc Châu dễ nhiễm siêu vi 3.
Trong các thuốc mới, có thể nói tóm tắt dễ hiểu là mỗi loại thuốc rất công hiệu cho một dạng (genotype) mà thôi vì thế cần phải biết siêu vi C dạng gì (génotype) mới có thể chọn thuốc nào để chữa. Phần đông lại cần phải phối hợp hai thứ thuốc mới, vì thế mà thuốc rất đắt tiền. Trong tương lai rất gần (dưới 3 năm) sẽ có thuốc công hiệu cho tất cả 6 dạng (genotype) của siêu vi C, lúc đó không cần biết siêu vi C genotype gì cũng vẫn chữa được.
Biết genotype siêu vi là điều kiện đầu tiên để biết phải dùng thuốc nào, sau đó cần biết gan bị viêm hay bị xơ, nhẹ hay nặng (từ F0 cho tới F4, F là viết tắt của Fibrose, là xơ gan), tiếp đến là cần biết là đã từng có chữa trị bằng Interferon ribavirin hay chưa, cần biết là có bị những bệnh khác hay không (tiểu đường, nghẹt tim, viêm gan B, v.v…). Còn nhiều điều kiện khác bác sĩ phải biết mới xin chính phủ trả tiền thuốc được.
Ở Québec lúc thuốc mới xuất hiện trên thị trường, chánh phủ chỉ trả tiền thuốc nếu bị viêm F2, F3, F4, tức là bị nặng mới được, một năm sau thì chính phủ trả tiền cho những người bị viêm nhẹ bắt đầu từ F1 và sắp tới là F0 cũng được trả tiền thuốc.
Thuốc mới trên thị trường, bắt đầu từ năm 2015:
Sovaldi (sofosbuvir), Ledipasvir, Harvoni (sofosbuvir+ ledipasvir), Holkira (da sabuvir + ombitasvir + ritonavir + paritaprevir), Eclupsa (), Zapatier (elbasvir + grazoprevir)
Tương lai
Mỹ, Úc, Anh là các nước dự trù bắt đầu năm 2030 sẽ không còn siêu vi C trong nước. Chúng ta không cần di trú sang Mỹ, Canada cũng có chương trình diệt siêu vi C.
Đây là một sự kiện hiếm có trong lãnh vực Y Học: chỉ trong vòng 2 năm mà xuất hiện biết bao nhiêu là thuốc mới để tiêu diệt siêu vi C, so với hai thuốc Interferon và Ribavirine đã dùng suốt 25 năm qua.
Hy vọng một ngày gần đây chúng ta cũng sẽ có được những thuốc mới chữa ung thư công hiệu 90% – 100% giống như thuốc chữa bệnh viêm gan C.
BS M Lê Văn Long