Trước khi đi vào ý nghĩa của bản tình ca được nhiều thính giả ở mọi lứa tuổi, ở mọi thời, ở nhiều quốc gia mến chuộng có tên là Hellelujah này xin được nói qua về Leonard Cohen, tác giả và nhạc sĩ người gốc Canada.
Ông được nuôi dạy trong một gia đình Do Thái bảo thủ và cha là một học giả về kinh điển đạo Do Thái. Khi còn thiếu thời, ông là một thi sĩ được ngưỡng mộ và có sức làm thơ dồi dào. Những bài thơ, bài luận thuyết và qua những cuộc phỏng vấn cho ta thấy rõ là ông đã từng ngày đêm cố công để hiểu biết về Thương đế và đã bỏ ra vài năm học hỏi về Phật giáo. Dù vậy, ông luôn luôn xác định rằng mình là người Do Thái và không từ bỏ tôn giáo của mình dù ông không là một tín đồ thuần thành. Khi ông qua đời, ông đã yêu cầu được cử hành đám tang theo nghi thức Do Thái.
Từ những dữ kiện trên, ta hiểu được gì về bài ca đầy bí ẩn này về tình yêu này?
Trước tiên nó giúp ta hiểu về nét tinh tế trong sự khác biệt trong ý nghĩa của tiếng Đối với Công giáo Hallelujah giữa Công Giáo và Do Thái giáo. Đối với Công giáo thì từ này là tiếng để ca ngợi Thượng đế : “Con ca ngợi Ngài” còn trong Do Thái giáo thì xem như đây là một động từ: “Gởi lời ca ngợi lên Thượng đế”. Do vậy, ý chủa Cohen trong toàn lời ca là ông cũnh như chúng ta, vẫn phải gởi lời mình ca ngợi lên Ngài ngay cả khi ta bị “bị gía lạnh và lòng tan nát.” (cold and broken.)
Lời ca nguyên thủy lúc đầu chỉ có bốn đoạn có liên hệ đến Thượng đế và sự dằn vật trong niềm tin. Nhiều năm sau ông viết thêm ba đoạn mới có liên quan rõ rệt tới niềm hoan lạc và nổi thống khổ trong tình yêu của con ngừơi. Trong tín ngưởng Do Thái, sự hoan lạc trong tình dục là một trong những món qùa của Thượng đế và theo ông nó có một chiều hướng tinh thần. Có lần ông nói là đã thêm nhiều lời nữa nhưng lại không bao giờ in ra. Cho nên, rồi cuối cùng, ta có thể coi đây như là một bài thơ về sự nổ lực để thấy được và hiểu được những quà tặng của Thượng đế. Là một người Do Thái, ông quan niệm đây là một nổ lực thông thường đối với người có niềm tin. Và là một thi sĩ, ông không hề phật lòng khi ta nhìn thấy trong lời thơ của ông diển theo riêng ý mình. Vì vậy ông không hề bận lòng giải thích chúng.
Trong bài có dẫn nhiều điển tích trong Thánh Kinh như vua David, dũng sĩ Samson có sức mạnh phi tường khi tóc dài và bị phản bội bởi mỹ nữ Delilah , rồi bị nàng nghe lời quân thù cắt tóc của mình để nói lên nổi thống khổ của tình yêu. Đây là phần diển giải lời của bài ca lấy từ buổi trình diển của Leonard Cohen trong lần lưu diển của ông khi ghé qua London năm 2008.
Lời 1:
Vua David yêu nhạc nhưng người yêu của ông thì không. (But you don’t really care for music, do you?) Ông không thể nào hiểu nổi điều đó nên viết lên bài Hallelujah. Có lẽ tác giả nói về sự không phù hợp về ý thích trong mối quan hệ của một tình yêu.
Lời 2:
Người đàn ông này đem lòng yêu một người đàn bà nhưng cuộc tình duyên này không tốt đẹp. Cuối cùng chàng phải chịu nhượng bộ và mất đi sức mạnh của mình. (She tied you to a kitchen chair. She broke your throne, and cut your hair...) Đây là một mối liên hệ tình cảm có tính cách huỹ hoại mà Hallelujah là tiếng than của khổ đau.
Lời 3:
Đây có lẽ là lời ca “đen tối” nhất phản ánh sự cay đắng của tình yêu. Khi ta nghe tiếng Hellelujah thì đây có lẽ không phải là hoan ca nhưng thốt lên vì một người đang bị đớn đau. (It’s a cold and it’s a broken Hallelujah).
Lời 4:
Mối liên hệ tình cảm vẫn còn nhưng trống rổng. Giống như khi xưa lúc chàng còn cô đơn. Chàng đã từng thấy được cái vinh quang của tình yêu (the flag on the marble arch), nhưng tình yêu đó lại không vững bền và trái tim của chàng bị tan nát do đó đây là một Hallelujah của giá băng và tan vở.
Lời 5:
Chàng nhớ lại khi mọi chuyện êm đẹp và khi gần nhau chàng cảm thấy hai người là một và lúc đó Hallelujah là thuộc về sướng vui và hoan lạc.
Lời 6:
Phần kết của bài ca Leonard chuyển hướng nhìn từ hồi ức sang hướng vọng tương lai. Chúng ta cố gắng nhưng thừơng bị thất bại trong tình yêu. Chúng ta khởi đi bằng ý hướng tốt đẹp nhất và dù cho sự thể không theo ý mình nhưng chúng ta cần cố gắng thì đó cũng là cái xứng đáng ở hồi chung cuộc . Đây là một Hallelujah lạc quan vì nó cho ta thấy là dù gặp khổ ải, gian nan, chàng vẫn không ngã lòng.
Theo một cái nhìn khác thì người thưởng thức bài ca này đừng qúa bị chi phối bởi những điển tích được dẫn ra mà đi phân tích lời ca từng câu một có khi làm trệch trọng tâm ý nghĩa vì như các thi văn của đại thi hào khác được viết ra trong trạng thái tỉnh-tỉnh mơ-mơ không thể diễn giải bằng ý nghĩ của từng câu. Lý do lời của bài ca này rất hay vì mỗi câu đều mang theo nó hai hay ba ý nghĩa. Khi đọc các lời diển giải, ta thấy lời nào cũng đúng. Nó đòi hỏi đến sự suy tưởng của một đầu óc thông sáng để có thể nhắn nhủ cùng người nghe ở mọi giai tầng trong xã hội, tuy trong cùng một câu mà bao gồm được cả các lảnh vực về lòng tin và trạng thái của cảm xúc mà lại mang được nhiều ý nghĩa khác nhau. Đây có thể nói là bài ca này là chứa nhiều ý niệm bí truyền.
Ở bài ca này, một người đàn ông thấy khó khăn trong việc hòa hợp sự tìm kiếm chân lý cho cá nhân của riêng mình như là một người đi tìm kiếm về mặt tinh thần và như là một nghệ sĩ sáng tạo khi chạm với tình yêu nơi phàm trần. Như khi dũng sĩ Samson bị thu hút bởi vẻ đẹp của Delilah nên phải nhận chịu sự gò bó và chi phối bi thãm của tình yêu. Để khỏi bị cô đơn, chàng phải hy sinh năng lực, tự do cá nhân của mình cho ham muốn về xác thịt và nhu cầu tình cảm. Dù cho người bạn tình của mình không màn đến âm nhạc rồi những ham vui về xác thịt theo thời gian cũng bị giãm đi, nhưng cuối cùng miệng chàng vẫn thốt được lời Hallelujah để ngợi ca Thượng đế.( I stand before the Lord of Song with nothing on my tongue but Hallelujah.)
Tôi được biết và nghe bài ca này do chính Leonard Cohen diển ca tại London năm 2008, qua buổi truyền hình của đài PBS. Dù lúc đó chưa hiểu thấu được ý nghĩa của lời ca và tầm vóc ảnh hưởng bao trùm trong làng âm nhạc hiện đại của L. Cohen nhưng nhìn phong cách trình bày của ông và nhạc điệu của bài ca đã gây trong tôi nhiều xúc động. Hình ảnh ông, lúc đó đã quá tuổi trung niên, đầy trầm tỉnh với cái nón phớt trên đầu và bộ vét xẫm màu nhưng lại tạo đầy sức lôi cuốn bởi lời ca trầm, tha thiết của ông. Cái ngã nón chào khán giả ở cuối bài ca nói lên phong cách đầy khiêm nhường đáng qúi của một ca nhạc sĩ ưu hạng.

July 25, 2017
Thành Lacey

Sửa bởi người viết 01/08/2017 lúc 10:59:38(UTC)  | Lý do: Chưa rõ