Đường di chuyển của nhật thực tại Mỹ ngày 21/08/2017 trên một áo t-shirt, bán tại thành phố Orgeon. REUTERS/Jane Ross/File Photo
Ngày mai, 21/08/2017, trên toàn nước Mỹ sẽ diễn ra đợt nhật thực toàn phần hy hữu, đợt đầu tiên trên toàn nước Mỹ kể từ 99 năm nay. Hiện tượng thiên nhiên kỳ thú này hấp dẫn người ta vì nhiều lý do. Nếu như các nhà thiên văn thấy ở đây một cơ hội hiếm có để trắc nghiệm các lý thuyết khoa học, đối với nhiều người đây là dịp để chiêm nghiệm về sự vĩ đại của vũ trụ. Riêng nền kinh tế Hoa Kỳ bị tổn thất ước tính 590 triệu euro do người lao động đồng loạt nghỉ làm để xem nhật thực.
Kể từ khoảng 10 giờ, giờ địa phương, tức 17 giờ, giờ quốc tế, Orgeon - ở miền tây - sẽ là thành phố đầu tiên trên đất Hoa Kỳ chứng kiến nguyệt thực, theo NASA. Nhật thực sẽ di chuyển từ tây sang đông, xuyên qua 14 tiểu bang, với bề ngang khoảng 113 km. Cả trăm triệu người dự kiến sẽ chứng kiến hiện tượng này.
Nên vợ, nên chồng nhờ nhật thực
Trả lời AFP, nhà vật lý thiên văn Fred Espenak, từng làm việc cho NASA, nay đã nghỉ hưu, cho biết đây là một hiện tượng « không thể tưởng tượng nổi, mang lại biết bao ấn tượng ». Người ta gọi Fred Espenak là « ông Nhật Thực », bởi Fred Espenak từng chứng kiến hiện tượng này 20 lần. Theo ông, không lần nào là giống lần nào : từ bóng tối đột ngột ập đến giữa lúc bầu trời đang đầy ánh nắng, đến tiếng kêu xáo xác của chim chóc vội về tổ, nhiệt độ tụt xuống nhanh chóng…
Lần đáng nhớ nhất đối với nhà thiên văn là năm 1995, khi ông tham gia quan sát tại Ấn Độ, trong một đoàn 35 người. Một phụ nữ đã bật khóc. Hai mươi lăm năm chờ đợi để được chứng kiến trong 41 giây kỳ lạ này. Hai người phải lòng nhật thực đã trở thành vợ chồng.
Ngày mai, ngày « Đại Nhật Thực của nước Mỹ », Fred Espenak dự kiến sẽ tới Wyoming, với 17 máy ảnh. Nhưng lời khuyên của ông với mọi người, là « hãy quan sát, hãy tận hưởng, đơn giản như vậy ! Có rất nhiều thứ để quan sát ! ».
Đối với một người bình thường, nhật thực kéo dài khoảng một đến hai phút là tối đa. Cho đến nay, người lập kỷ lục về thời gian là Donald Liebenberg, với 1 giờ 14 phút chứng kiến nhật thực toàn phần, nhờ được ngồi trên phi cơ Concorde siêu thanh. Ngày mai sẽ là dịp thứ 27, Donald Liebenberg xem nhật thực, lần này ngay tại chính nhà ông.
Nhật thực năm 1919 xác nhận giả thuyết "ánh sáng bị bẻ cong"
Đối với các nhà thiên văn, nhật thực là một cơ hội hy hữu. Năm 1868, hai nhà khoa học Pháp, Jules Janssen và Anh, Norman Lockyer, đã gần như đồng thời phát hiện ra nguyên tử Helium, nhờ quan sát nhật thực qua một kính quang phổ.
Nhà thiên văn Pascal Descamps (Đài Thiên Văn Paris) kể lại, ngày 19/05/1919, nhờ một đợt nhật thực dài đến 7 phút mà những dự báo của Albert Einstein, trong Lý thuyết Tương đối Tổng quát, được đưa ra trước đó bốn năm, đã được chứng minh. Theo Einstein, ánh sáng bị bẻ cong khi đi sát một thiên thể lớn như Mặt trời hay nói cách khác là có « sự biến dạng của không-thời gian ».
Nhà vật lý thiên văn Anh Arthur Eddington đã cử hai ê kíp đến Brazil và đến đảo Principe ở châu Phi để đo lường vị trí các ngôi sao nằm gần Mặt trời vào thời điểm nhật thực. Tiếp theo đó, ông so sánh các dữ kiện mới thu được với các bức ảnh chụp sao trước đó. Sự khác biệt chứng minh điều Einstein dự báo.
Trung bình mỗi người làm việc sẽ có 20 phút xem nhật thực
Trở lại với đợt nhật thực năm nay, theo thống kê của cơ quan Lao Động Mỹ, ngày mai, khoảng 87 triệu người - trong tổng số 123 triệu người sẽ làm việc tại Hoa Kỳ vào giờ phút xảy ra nhật thực - sẽ có khoảng 20 phút để nghỉ giữa giờ xem nhật thực. Tính trung bình mỗi lao động nghỉ làm mất 6,76 euro, tổng cộng là 588 triệu thiệt hại cho nền kinh tế. Tuy nhiên, dự báo này chưa tính đến các mất mát do lãng trí, và như vậy kém hiệu quả hơn trong phần còn lại của ngày.
Dù sao, đối với các chuyên gia, thiệt hại này là không đáng kể, so với các sự kiện như giải vô địch bóng đá Mỹ Superbowl (khiến mỗi giờ thiệt hại khoảng 1,5 tỉ euro) hay giải vô địch bóng rổ đại học Mỹ (March Madness) (hơn 500 triệu euro/giờ).
AFP khép lại bài phóng sự với tâm sự của nhà thiên văn Fred Espenak. Theo ông, chứng kiến cảnh tượng này sẽ mang lại cho bạn một cảm nhận vô cùng đặc biệt, không thể có được bằng cách nào khác : đó là cảm thấy « chúng ta thật là vô nghĩa trong vũ trụ vĩ đại ». Đây là « một bài học lớn về sự khiêm nhường ».
Theo RFI

Thứ Hai, xem nhật thực ở Little Saigon


Kính để xem nhật thực. (Hình: Scott G Winterton/The Deseret News via AP)
Ngày Thứ Hai, 21 Tháng Tám, một hiện tượng nhật thực hiếm có sẽ xảy ra trên toàn nước Mỹ và tất nhiên Little Saigon cũng quan sát được dù chỉ là nhật thực bán phần.
Trái đất xoay quanh trục Nam-Bắc ngược chiều kim đồng hồ từ Tây sang Ðông nên chúng ta cảm thấy mỗi ngày mặt trời chuyển động từ Ðông sang Tây. Còn mặt trăng quay xung quanh trái đất từ Tây sang Ðông nên cái bóng của nó trên mặt đất vào lúc nhật thực di chuyển từ Tây sang Ðông.
Nhật thực ngày Thứ Hai cũng thế, trong khoảng 1 giờ 39 phút cái bóng tối của mặt trăng trên mặt đất di chuyển từ Thái Bình Dương bắt đầu lúc 16 giờ 05 phút UT (giờ quốc tế), vào đất liền ở Oregon đi ngang 14 tiểu bang trên đất Mỹ tới South Carolina và ra Ðại Tây Dương, kết thúc lúc 18 giờ 44 phút UT.
Do hình thể trái đất và mặt trăng, cái bóng này không di chuyển với vận tốc đều mà nhanh hơn vào lúc đầu và đoạn cuối, 2,955 dặm/giờ khi qua Oregon, 1,462 dặm/giờ ở Kentucky, và lên 1,502 dặm/giờ khi đến South Carolina.
Bóng mặt trăng hình ellipse lớn khoảng 70 dặm nên khi di chuyển như vậy, chỉ có những nơi nằm trong một hành lang chiều rộng 70 dặm có thấy lúc mặt trời hoàn toàn bị che khuất và đó là nhật thực hoàn toàn hay toàn thực. Thời gian mặt trời bị che khuất lâu nhất là 2 phút 40 giây, bầu trời gần tối đen có thể nhìn thấy những ngôi sao và chim chóc bay về tổ vì tưởng lầm là đêm đến.
Hai bên hành làng rộng 70 dặm ấy, mặt trời chỉ bị che khuất một phần và đó là nhật thực bán phần.
Tầm mức nhật thực bán phần tính bằng án độ (magnitude) nghĩa là tỷ số (phần trăm) của bán kính mặt trời bị mặt trăng lấn.
Ðừng lầm án độ (magnitude) với mức che khuất (obscuration) tức là tỷ số (phần trăm) diện tích mặt trời bị mặt trăng lấp. Hai tỷ số này không bằng nhau.
California nằm bên ngoài dải đất toàn thực ấy, sẽ chỉ thấy nhật thực bán phần, án độ khác nhau tùy theo vị trí gần hay xa hành lang toàn thực.
Tại Redding, cực Bắc California, án độ 0.89 vào thời điểm tối đa của nhật thực bán phần và mặt trời bị che khuất gần hết chỉ còn lại giống như trăng lưỡi liềm mùng 3 Âm Lịch, trong khi ở San Diego, cực Nam California, án độ 0.66, phần sáng của mặt trời tương tự trăng mùng 7 Âm Lịch.
Tuy nhiên, nên phân biệt là mặt trời khi nhật thực bán phần gồm hai cung tròn, khác hẳn trăng lưỡi liềm là một cung tròn và một cung ellipse.
Tại Little Saigon, chúng ta sẽ thấy hiện tượng nhật thực bán phần lâu khoảng 2 giờ 30 phút, bắt đầu lúc 9 giờ 06 phút sáng Thứ Hai. Mặt trời bị che khuất nhiều nhất vào lúc 10 giờ 21 phút, với án độ 0.70 và diện tích bị che khuất (obscuration) khoảng 65%. Nhật thực chấm dứt lúc 11 giờ 45.
Nhật thực bán phần cũng thấy được ở San Jose với án độ 0.79; Sacramento với án độ 0.83.
Hiện tượng nhật thực bán phần ở Houston, Texas, kéo dài gần 3 tiếng đồng hồ từ 11 giờ 46 phút sáng đến 2 giờ 45 phút chiều, cao điểm vào lúc 1 giời 16 phút chiều, với án độ 0.73 và bị che khuất 65%.
Nhật thực là hiện tượng thông thường của thiên nhiên, trung bình 18 tháng một lần và mỗi năm có thể có từ hai đến ba nhật thực toàn phần hay bán phần.
Nhưng vì mỗi lần nhật thực xảy ra ở một vùng khác nhau và chỉ quan sát được đầy đủ trong một khu vực tương đối nhỏ hẹp, nên là sự kiện rất hiếm thấy trong cuộc đời một con người.
Nhật thực toàn phần trên đất Mỹ lần trước xảy ra cách nay 99 năm, và tới 8 Tháng Tư, 2024 dân chúng Mỹ (ở những vùng khác) mới thấy lại nhật thực.
Phải lưu ý là dù muốn xem nhật thực, đừng bao giờ nên nhìn thẳng lên mặt trời bằng mắt thường hay qua viễn kính không có trang bị lọc ánh sáng vì sẽ rất hại mắt.
Những loại kính mát (hay kính râm) bình thường dù cho có làm giảm ánh nắng chói chan cũng không đủ an toàn ngăn chặn hết các bức xạ nguy hiểm. Trên thị trường trong những ngày gần đây có bán rất nhiều loại kính đặc biệt để xem nhật thực với giá bình dân không quá $10.
Nếu không muốn tốn tiền thì tốt nhất là dùng những phương pháp quan sát gián tiếp. Từ xưa dân Việt đã biết xem hình ảnh nhật thực phản chiếu trong một chậu nước. Cũng có thể dùng một tờ giấy đục lỗ nhỏ, không nhìn qua lỗ đó, mà xem ảnh mặt trời hình lưỡi liềm chiếu qua lỗ xuống mặt đất. Một cách tự nhiên vào lúc nhật thực bóng nắng xen qua lá cây cũng tạo nên những hình lưỡi liềm thay vì hình tròn.
Ðừng lo ngại thời tiết có mây che không thấy mặt trời. Ngày nay, Internet, vô tuyến truyền hình, điện thoại thông minh, cùng các trang mạng cung cấp thừa thãi thông tin và hình ảnh về nhật thực, trực tiếp hay xem lại. Mọi người có thể theo dõi các chương trình phóng sự và hướng dẫn đặc biệt này của NASA Television và Science Channel và các hệ thống PBS, CNN, ABC, NBC, FOX bắt đầu từ sáng Thứ Hai và sau đó.
Các công ty năng lượng cho biết từ hơn một năm trước đã chuẩn bị tăng cường các nguồn khí đốt và thủy điện để phụ trợ các nhà máy điện mặt trời vào lúc nhật thực, để tránh mọi trục trặc về tình trạng thiếu công suất hay gián đoạn cung cấp của mạng lưới điện.
Như thế nếu đừng bị những dị đoan của khoa học huyền bí ám ảnh thì nhật thực ngày 21 Tháng Tám chắc chắn sẽ là một dịp hào hứng của dân Mỹ.
Theo báo Người Việt