Giữa tháng 7 âm lịch, câu ca dao: “Tháng bảy ngay rằm xá tội vong nhân” lại gợi nhớ tới vấn đề linh hồn có hay không.
Truyện Kiều kể lại, hồn ma Đạm Tiên, một kỹ nữ bạc mệnh, bị đời lãng quên, hiển hiện trong tiết thanh minh với “dấu giày từng bước in rêu rành rành” khi được Thúy Kiều cảm thông tế mộ, vì Kiều tin rằng kẻ bạc mệnh hẳn là linh thiêng:
Thác là thể phách còn là tinh anh!
Niềm tin truyền thống của Đông phương cho rằng những oan hồn khó siêu sinh của thập loại chúng sinh còn lẩn quất trong cõi trần hoàn, và vào tiết tháng bảy gió thu hiu hắt thì “ Hồn đơn phách chiếc lênh đênh quê người !” nên họ cần được giải thoát như tác giả Chiêu hồn ca đã viết:
Tiết đầu thu lập đàn giải thoát
Nước tĩnh bình rưới hạt dương chi
Muôn nhờ đức Phật từ bi,
Giải oan, cứu khổ, hồn về tây phương.
Quan niệm của Đông phương chẳng khác niềm tin cổ điển của Triết học Tây phương. Triết học Hy Lạp tin rằng ở mỗi chúng ta, linh hồn ở trong thể xác và “thể xác chỉ là ngục tù của linh hồn” (soma, sema). Triết gia Aristotle cho rằng con người gồm những phần gắn bó với nhau là phần hồn và phần xác. Thể xác là chất ‘Body = matter’, còn linh hồn là tinh anh ‘form, psyche’.
Ngày nay khoa học tiến bộ cũng chẳng giải quyết được nghi vấn có linh hồn hay không và có phải khi người ta chết yếu tố thân xác sẽ tan nát nhưng hồn lìa khỏi xác và bay đi. Từ đó có niềm tin có thế giới bên kia, và có sự tái sinh.
Huyền thoại và thực thoại về linh hồn được kể lại khá nhiều trong báo chí.
Kinh nghiệm Canada
Mới đây, đầu năm 2017, một người Canada là ông Todd Acamesis, 47 tuổi cho các nhà nghiên cứu hiện tượng siêu nhiên trong một đại hội tại một thành phố ở hạt Somerset, Anh quốc biết, bản thân ông nhiều lần có kinh nghiệm hồn lìa khỏi xác (OBEs-out of body experiences) do một biến cố thoát chết thuở ấu thơ. Từ đó, khi trường thành, có dịp nhận biết là linh hồn của ông nhiều khi bay bổng ra ngoài thân xác rồi lại quay trở về bản thân. Kinh nghiệm này của ông Todd lại làm người ta nhớ tới câu chuyện Trang Chu đời xưa thường mơ thấy hóa bướm bay khắp bốn phương rồi lại quay về thân xác khiến triết gia không biết mình hóa bướm hay bướm hóa mình nữa.
Câu chuyện thần bí tại Tây Tạng
Tại vùng đất huyền bí nhất trên thế giới, Tây Tạng, cho đến ngày nay vẫn còn lưu truyền một sự kiện hết sức kỳ lạ về “Người cầu vồng”. Sự kiện xảy ra năm 1998 tại Kham, khu vực hẻo lánh phía đông Tây Tạng, sự biến mất kỳ lạ của vị Lạt ma Khenpo A-chos. Ông là một trong các vị Lạt ma có uy tín nhất trong vùng, thường xuyên thuyết giảng về đạo Phật dù Chính phủ Trung Quốc có những quy định rất khắt khe về việc này. Vào tuổi 80 vị Lạt ma vẫn hoàn toàn khoẻ mạnh. Một hôm, Lạt ma Khenpo A- chos lên nằm trên giường của mình, miệng lẩm bẩm câu thần chú Tây Tạng “Om mani padme hum” rồi qua đời. Ngay sau đó, cầu vồng xuất hiện trên căn phòng nhỏ của ông suốt cả ngày.
Những người học trò của Khenpo A-chos tổ chức lễ cầu kinh để linh hồn người thầy siêu thoát. Nhưng hiện tượng lạ thường xảy ra: da thịt của vị Lạt ma bắt đầu hồng hào trở lại. Dường như Khenpo A-chos đang từ từ tái sinh. Học trò của ông đi hỏi ý kiến một vị Lạt ma và được lời khuyên hãy bọc thi thể của thầy lại và tiếp tục cầu kinh. Họ làm đúng như lời chỉ dẫn. Một tuần sau, khi mở tấm áo bọc thi thể vị Lạt ma, người ta chỉ thấy vài sợi tóc còn sót lại trên gối, thi thể của Khenpo A-chos đã hoàn toàn biến mất. Từ đó, người Tây Tạng gọi ông là “Người cầu vồng”.
Câu chuyện thần bí lan ra khắp nơi. Linh mục Francis Tiso – của dòng Benedict tại Mỹ cũng nghe được câu chuyện kỳ bí này. Ông là một trong những chuyên gia nghiên cứu về đạo Phật và đã có học vị tiến sĩ trong lĩnh vực này. Cha Francis Tiso tổ chức một chuyến đi đến Kham để ghi lại lời kể của những người đã chứng kiến sự kiện. Người mà cha Tiso muốn gặp nhất là vị Lạt ma đã được các học trò của Lạt ma A-chos hỏi ý kiến. Vị Lạt ma nói với cha Tiso rằng sự biến mất của Lạt ma A-chos là do một lực vật chất xuất phát từ trong linh hồn của ông ấy. Đây không phải là một câu nói mang hàm ý triết học hoặc ẩn dụ, điều ông muốn nói ở đây là một sự thực đã xảy ra. Vị Lạt ma đưa cho cha Tiso xem một bức ảnh của Lạt ma A – chos khi ông đã qua đời. Bằng mắt thường có thể nhìn thấy rất rõ một luồng ánh sáng phát ra từ thân thể của Lạt ma A-chos. Xem bức ảnh, cha Tiso thốt lên: “Đây là sự giao hòa giữa cái có thể và không thể, giữa một con người hiện hữu và con người siêu phàm. Một ngày nào đó chúng ta sẽ tìm được cơ sở để chứng minh rằng nó có thật”.
Tháng 7, 2016, một bệnh viện ở trung tâm Trung quốc, qua camera đã ghi nhận được hồn một bệnh nhân rời thân xác khi người này nhắm mắt từ giã cõi đời. Nhiều câu chuyện nêu nghi vấn linh hồn là một thực tại khiến các nhà khoa học và những kẻ nghiên cứu khoa học huyền bí đã làm công việc chứng mình có phần hồn.
Chẳng hạn điều mà cha Tiso muốn tìm trong sự kiện xảy ra tại Kham cũng nằm trong vấn đề lớn mà ông đang nghiên cứu, đó là có hay không sự tồn tại của linh hồn con người. Hiện nay, những cuộc tranh cãi xung quanh vấn đề này vẫn diễn ra kịch liệt. Mấu chốt của vấn đề nằm ở chỗ, nếu có sự tồn tại của linh hồn thì làm sao để xác định được? Những người cho rằng linh hồn là có thật đã dựa vào các tài liệu tôn giáo để chứng minh cho sự tồn tại của nó, còn người phản đối thì cho rằng các lập luận đó quá mơ hồ và không thể đủ độ tin cậy khi được kiểm chứng bằng các nghiên cứu khoa học.
Những nghiên cứu khoa học
Nhiều người đã cố gắng chứng minh sự tồn tại của linh hồn bằng các thí nghiệm khoa học. Một trong số đó là bác sĩ người Mỹ Duncan MacDougall (1866-1920). Vào năm 1907, sau khi tiến hành thí nghiệm trên sáu người hấp hối, ông phát hiện rằng ngay sau khi qua đời, thể trọng của người chết giảm đi từ 11 đến 43g. Ông cho rằng đó là phần vật chất mà người ta thường gọi là linh hồn thoát ra khỏi thi thể. Sau này, nhiều người khác cũng thử lặp lại thí nghiệm của Duncan. Công trình nghiên cứu được đăng trên The New York Times tháng ba, 1907, sau đó là trên tạp chí khoa học American Medicine tháng tư cũng cùng năm đó.
Tuy nhiên, nhưng câu trả lời cho sự tồn tại của linh hồn vẫn chưa được làm sáng tỏ. Phần trọng lượng bị mất đi đó của con người sau khi chết được giải thích chỉ đơn giản là sự bốc hơi của lượng nước có sẵn bên trong cơ thể.
Một bác sĩ khác cũng cố gắng chứng minh sự tồn tại của linh hồn bằng những thí nghiệm khoa học, đó là Gerard Nahum, giám đốc bộ phận nghiên cứu của công ty dược phẩm Berlex. Ông đã bỏ ra 20 năm chỉ để nghiên cứu lĩnh vực này. Theo Nahum, vấn đề khó nhất để xác định sự tồn tại của linh hồn là phải tìm được những chuỗi điện từ phát ra từ thi thể người chết. Ông đặt hàng loạt những máy dò hiện đại xung quanh thi thể (máy vi ba, máy dò tia hồng ngoại, tia gama, điện từ,…) để tìm ra “linh hồn”. Nahum chắc chắn rằng sau khi chết, tất cả những gì thuộc về người đó khi họ còn sống không thể ngay lập tức mất đi hoàn toàn được. Nó sẽ phải qua một quá trình chuyển biến đến một nơi nào đó trong không gian. Tại những nơi đó, chúng sẽ được giữ gìn và tồn tại vĩnh cửu. Nhưng khi ông thử trình bày ý tưởng của mình với các trường đại học tại Mỹ thì tất cả đều từ chối. Ngay cả giáo hội công giáo cũng không chấp nhận tài trợ cho những nghiên cứu của Nahum. Vì thế, những nỗ lực của nhà khoa học này giậm chân tại chỗ…
Tại Đại học Virginia, một chuyên gia tâm thần học là Gruce Greyson cũng có các nghiên cứu liên quan đến sự tồn tại của linh hồn. Greyson là người đầu tiên tập trung vào tâm lý của những người đang ở ranh giới của sự sống và cái chết. Ông phát hiện ra rằng một vài người đang hấp hối đều nhìn thấy một luồng ánh sáng xanh rất mạnh, và cảm thấy một đường hầm đang dẫn họ về phía trước. Nhưng thực ra Greyson lại không hoàn toàn tin tưởng vào sự tồn tại của linh hồn. Ông cho rằng, phải có nhiều nghiên cứu nữa thì mới chứng tỏ được sự tồn tại hay không tồn tại của linh hồn.
Những câu trả lời có căn cứ từ khoa học hoặc tôn giáo hiện nay vẫn chưa thể coi là thỏa đáng. Qua 30 năm tìm hiểu về trạng thái tâm thần của người hấp hối, ông đã phát hiện thấy khoảng 10% trong số các bệnh nhân suy tim đều có dấu hiệu hoạt động của não trong khi họ đang bất tỉnh. Sau khi được cứu chữa và tỉnh lại, những bệnh nhân này cho biết họ thấy những hoạt động của bác sĩ và y tá ở một điểm cao hơn. Tiếp tục nghiên cứu, Greyson cho đặt một màn hình với những giao diện khác nhau bên ngoài phòng cấp cứu bệnh nhân bị suy tim. Ông cho rằng, nếu thật sự có sự tồn tại của linh hồn, thì những người bị suy tim sau khi tỉnh lại sẽ biết được màu sắc của màn hình đặt tại phòng bên cạnh. Năm mươi người đã được thử nghiệm, nhưng không một ai biết được màn hình có màu gì. Nhà khoa học giải thích rằng đó là do tác dụng của thuốc gây mê đã cản trở sự thoát ra của linh hồn.
Pim van Lommel, bác sĩ chuyên khoa tim người Đan Mạch cũng đồng ý với quan điểm của Greyson. Lommel cho rằng con người không chỉ có một ý thức, trong khi họ đang ở trong tình trạng hấp hối thì những ý thức khác hoạt động và mở rộng phạm vi của nó nhiều hơn so với bất cứ thời điểm nào trước đó. Lúc đó họ có thể hồi tưởng lại những khoảng thời gian xa xôi nhất trong quá khứ và cảm nhận được một cách rõ ràng hơn bình thường sự vật và con người xung quanh. Trong khi đó, thần kinh trung ương của họ vẫn đang ngừng hoạt động.
Những giả thuyết trên đã đặt ra một sự nghi ngờ đối với kiến thức mà chúng ta đã biết và thừa nhận từ lâu: Ý thức là sản phẩm của não bộ. Điều đó giờ đây có thể không còn chính xác nữa. Bởi vì nếu như vậy, ý thức sẽ không thể tồn tại nếu não bộ ngừng hoạt động. Nhưng các thí nghiệm ở trên thì đều chứng minh cho điều ngược lại.
Còn hai học giả là Stuart Hameroff (Mỹ) và Roger Penrose (Anh) lại giải thích sự tồn tại của linh hồn bằng quá trình lượng tử. Theo hai ông, não bộ con người được chia ra làm hàng tỉ ô siêu nhỏ, các ô này liên kết với nhau thông qua một quá trình di chuyển của các lượng tử. Khi cơ thể một người ngừng hoạt động, máu sẽ không được chuyển đến các ô này, và chúng cũng ngừng hoạt động. Nhưng sự di chuyển của các lượng tử thì không mất đi. Chúng sẽ thoát ra bên ngoài não bộ và ghi nhận những gì tồn tại ở không gian xung quanh. Nếu người đó tỉnh lại, các lượng tử sẽ quay trở lại não và hoạt động với chức năng thông thường của chúng. Những gì chúng ghi lại được khi thoát ra bên ngoài cũng được não bộ tiếp nhận. Và đó là lý do tại sao một người hấp hối nhưng sau đó được cứu sống lại có thể biết được những sự kiện mà anh ta không hề tận mắt chứng kiến hoặc được nghe kể lại.
Vậy nếu người đó không tỉnh lại được nữa thì các chuỗi lượng tử đó sẽ di chuyển đi đâu? Tiếp tục mở rộng giả thuyết của Hameroff và Penrose, bác sĩ Ian Stevenson (Canada) đã nghiên cứu về khả năng các chuỗi lượng tử đó sẽ được tiếp nhận trong bộ não của trẻ sơ sinh, hay nói cách khác đó chính là sự tái sinh!
Sau khi Ian Stevenson mất, con trai ông là Tucker tiếp tục theo đuổi giả thuyết này. Tucker , tác giả cuốn Life Before Life: Children’s Memories of Previous Lives (Tiền sinh:Trẻ em nhớ lại kiếp trước) tiến hành phỏng vấn rất nhiều trẻ em, trong số đó ông đã tập hợp được 1.400 em có khả năng biết được những sự kiện xảy ra trước khi chúng sinh. Thậm chí một vài em còn có thể kể rất rõ những sự kiện trong cả các giai đoạn phát triển rất sớm của lịch sử loài người.
Thực tế cho đến nay, dù có tập hợp được tất cả các công trình nghiên cứu khoa học về vấn đề này thì chúng ta cũng không thể nào biết được chính xác liệu có sự tồn tại của linh hồn hay không, và nếu có tồn tại thì chúng sẽ tồn tại ở dạng nào. Có lẽ khoa học không phải lúc nào cũng là giải pháp tối ưu cho tất cả mọi vấn đề. Như lời của vị Lạt ma mà linh mục Tiso gặp tại Kham đã nói: “Đó không phải là thứ dành cho đôi mắt, mà là của trái tim. Đối với chúng ta, có lẽ sự nhìn nhận bằng đôi mắt và cả sự cảm nhận từ trái tim sẽ cho câu trả lời.”
Hiện giờ vấn đề linh hồn có tồn tại trong mỗi con người chúng ta hay không chỉ có câu trả lời phổ biến trong văn chương và phim ảnh. Người đọc sách không mấy ai quên tác phẩm của André Maurois: Le Peseur d’âmes (người cân linh hồn) và của Katherine Salomon: Voyage au pays des Articoles (Du hành trong xứ của Articoles.)
Trong điện ảnh kẻ thích nghệ thuật thứ bảy và việc huyền bí đã có dịp xem cuốn phim “21 Grammes” phát hành năm 2003 của đạo diễn Alejandro Gonzalez Inarritu dựa vào thuyết của MacDougall và cho rằng phần hồn của mỗi cá nhân nặng vào khoảng 21 grammes.
Lời giải qua văn chương, phim ảnh hiển nhiên chỉ thỏa tò mò của nhiều người chứ chưa phải là lời giải đáp làm thỏa mãn mọi người rằng chúng ta có phần hồn độc lập hay không!
Chu Nguyễn