Chiết tự cho vui: “Năm tháng” và “tháng năm” có hai nghĩa khác nhau. “Năm tháng” (a) hàm ý nói về những diễn biến dao động trong một khoảng thời gian nào đó, thường tương đối dài, ngoài ra nó (b) còn một nghĩa khác ám chỉ khoảng thời gian kéo dài trong 5 tháng. Tương tự, “tháng năm” cũng vậy, nếu là trạng từ, nó có nghĩa gần giống với “năm tháng”, nhưng nếu là danh từ nó có nghĩa tháng thứ 5 trong năm, tiếng Anh là May. Người Việt mình gọi nó là tháng năm, như trong câu: Trời tháng năm chưa nằm đã sáng, trời tháng mười chưa cười đã tối.
Nói đến thời gian là nói đến thoi đưa, nói đến bóng câu. Mới đó mà đã đó. Cột mốc 30 tháng 04 đã đi qua, nhường chỗ cho May Day – (Lễ Lao động 01/05) được một số nước, trong đó có nhiều nước thuộc hệ thống Cộng sản cũ coi như ngày lễ chính thức, công nhân viên chức được nghỉ việc ăn lương; song ít người biết May Day xuất phát từ Mỹ. Còn với các tín hữu Đạo Công giáo, Thánh Joseph, cha của Chúa Jesus, một thợ mộc sống tại làng Nazareth được Hội thánh tôn kính vì ngài là một người lao động hiền hòa chân chính.
Những ai sống ở Mỹ sau một thời gian nhanh chóng nhận ra tháng 05 (May) có nhiều ngày lễ thú vị. May Day bàn ở phần trên ít ai nói đến (dù nguyên thủy nó là ngày dân lao động Mỹ nổi dậy đòi quyền đối xử lao động công bằng). Tra sử, cụ thể vào ngày 01 tháng 05 năm 1886 hơn 200.000 công nhân Mỹ phối hợp tổ chức bãi công đồng loạt toàn quốc yêu cầu mỗi ngày chỉ làm việc 8 giờ. Sau đó sự kiện này được hệ thống các nước Cộng sản cũ sử dụng, nâng lên thành ngày lễ chính thức. Có lẽ do Mỹ là tiền đồn tiên phong chống lại các trào lưu Cộng sản đỏ hồi đó nên họ không muốn nhập nhằng với May Day chọn Lễ Lao động (Labor Day) riêng tổ chức tháng 9 hàng năm.
Tất nhiên ngoài May Day ra tại Mỹ có nhiều lễ quan trọng khác trong tháng 5.
Đi làm hãng có bạn đồng nghiệp người Mễ hẳn bạn có dịp nghe nói đến Cinco de Mayo, tiếng Tây Ban Nha có nghĩa mùng 5 tháng 5, đánh dấu một sự kiện quan trọng trong lịch sử Mexico. Vâng. Năm 1862 Mexico đã đánh bại Pháp bằng một trận oanh liệt để đời: Battle of Puebla, do Tướng Ignacio Zaragoza cầm đầu. Từ đó Cinco de Mayo trở thành Quốc khánh của Mexico, những khúc ruột ngàn dặm Mễ nào còn nhớ đến mảnh đất hình chiếc giày ủng của tổ tiên gầy dựng, nhất là người từng sống trên đất Mễ trước khi định cư tại Mỹ Cinco de Mayo là một lễ đặc biệt rất ý nghĩa.
Sau đó là một ngày quan trọng khác trong tháng 05. Vâng. Đó là ngày Mother’s Day. Bạn không lạ ngày lễ này vì người Việt định cư trên đất Mỹ nhanh chóng đón nhận nó, gọi một cách thân thương là “Ngày Hiền Mẫu”. Những ai không còn mẹ cài một đóa hồng trắng trên ngực áo. Người may mắn còn mẹ cài một đóa hồng đỏ. Và hiển nhiên, tình mẹ cao cả bao la, một kho báu, một tài sản khổng lồ, là chỗ dựa, là tháp ngà, nên con cái dẫu là kẻ đứng trước vành móng ngựa trong ánh mắt mẹ vẫn luôn được cảm thông tha thứ. Vâng. Người Mẹ. Hai tiếng đó mênh mông biển cả. Những ân cần chiu chắt lo toan vĩnh cửu. Không biết người Mỹ có yêu mẹ “sâu lắng” như người Việt mình, song họ thể hiện bằng hành động và trang trọng dành riêng ngày Chủ nhật thứ 2 của tháng 05 hàng năm tôn vinh những người mẹ. Năm nay Mother’s Day rơi vào ngày chủ nhật, 12 tháng 05. Lịch sử Mother’s Day có từ năm 1914.
Gần đến cuối tháng, chính xác hơn là vào thứ hai cuối cùng của tháng 05, một ngày lễ quan trọng khác dân đi làm hãng hay làm việc văn phòng chờ đợi vì họ được nghỉ việc ăn lương, đó là Lễ Chiến sĩ trận vong Mỹ (Memorial Day). Lễ này tưởng niệm sự hy sinh xả thân của lính Mỹ. Còn tháng 11 có một ngày khác dành riêng tôn vinh những cựu chiến binh (Veterans’ Day) kỷ niệm hàng năm vào ngày 11 tháng 11. Như vậy Memorial Day (trong tháng 5) đặc biệt tưởng niệm các binh sĩ đã anh dũng hy sinh xả thân vì chính nghĩa tự do dân chủ.
Bây giờ bạn vẫn chưa nghe tiếng ve bởi mùa hè chưa về. Theo niên lịch, hè 2019 chính thức bắt đầu ngày 21 tháng 06. Thời tiết cuối tháng 04 năm nay mát mẻ. Mấy cành đào quả đã mẩy căng. Các tiểu bang miền nam như Texas hay Louisiana hơi hướng mùa hè đang nhấp nhổm lấp ló. Các chợ đã ồ ạt bán ngô (bắp) tươi. Nhiều thím, nhiều chị mua bắp về luộc lấy nước mát cho ông xã uống, hoặc bào mỏng nấu chè, có người quỡn tách ngô hạt rời rang bơ, bỏ thêm ruốc, tôm khô đưa lên miệng nhai vừa dai vừa béo. Cherry phải đợi đến cuối tháng 05 các chợ mới bán. Còn dưa hấu, khỏi bàn, chợ Mỹ bày bán quanh năm. Nhưng dưa hấu chính vụ rộ chỉ lên tại Texas vào tháng 6, còn Georgia phải đợi đến tháng 7, bên California mùa dưa hấu kéo dài từ tháng 6 cho đến tháng 9.
Hiếu kỳ muốn biết thêm về tháng 5, lên mạng gõ, bạn sẽ thấy tháng 5 còn nhiều ý nghĩa khác trong niên lịch Mỹ. Với các di dân Haiti, tháng 5 là tháng Haitian Heritage Month. Với di dân gốc Á Đông, tháng 5 là tháng Asian Pacific American Heritage Month¬¬¬¬¬¬¬, tương tự như tháng 2 tôn vinh người da đen. Gẫm lại chỉ ở Mỹ mới có tháng dành riêng cho các gốc sắc dân vì Mỹ là Hợp Chủng Quốc – Cái nôi của tự do dân chủ, của chân trời mới, của những cánh đồng mở ra ê hề khát vọng vươn lên, như cách nói của người Mỹ: The sky is the limit!
Có lẽ ngạc nhiên hơn cả: Tháng 5 là tháng dành riêng cho bệnh tâm thần – Mental Heath Awareness Month. Và nói đến bệnh tâm thần tại Mỹ, bạn nghĩ gì? Vâng. Vẫn còn nhiều điều trên đất Mỹ ta chưa hiểu hết. Ông hàng xóm này ít nói. Còn bà hàng xóm kia lại khác hẳn, tía lia, xởi lởi ân cần. Mỗi lần ra đường, dẫu biết mình kém họ nhiều thứ nhưng lại hơn họ nhiều thứ khác. Cùng đi làm chung hãng, lương của họ đôi khi còn hơn mình, vậy mà bản thân họ; ngó kỹ, về xe cộ, về ăn uống, về nhà cửa… xem ra mình thường “từ bằng tới hơn” chứ ít khi thua, tại sao vậy!
Bàn đến bệnh tâm thần tại Mỹ, càng nghĩ càng thấy khó hiểu. Người Mỹ vừa đơn giản vừa khác lạ. Những vụ nổ súng, lớp bắn người thân, lớp bắn người xa lạ chẳng thù hận gì, lạm dụng thuốc phiện trở thành quốc nạn, phá sản quá dễ dàng, nợ tín dụng, tự tử, nổi khùng, những hành động van xả bộc phát, nạn vô gia cư, tù tội, ly dị, tài xế lái xe nổi điên ăn thua đủ giữa đường, nợ đại học bành trướng ảnh hưởng nặng lên kinh tế, hệ thống con nuôi foster care vì con cái bị cha mẹ bỏ rơi… Phải chăng đây là những khối u mãn tính của nước Mỹ.
Văn hóa khác biệt? Hay triết lý nhân sinh quan người Mỹ khác hẳn chúng ta. Nuôi con lớn đủ 18 là xong. Đủ lông đủ cánh khắc biết đường lo. Trường hợp cha mẹ chạy chọt để con cái vào học tại trường ĐH danh tiếng chỉ xảy ra với người giàu. Còn xu hướng con cái tự lập không hiếm lạ gì ở Mỹ, khác hẳn phụ huynh Việt, con dẫu lớn vẫn nhỏ dại trong mắt mẹ cha. Khái niệm viện dưỡng lão nữa. Người Á đông nói chung, người Việt nói riêng, còn khả năng là còn gắng sức chăm sóc cha mẹ. Còn người Mỹ, họ tự lập, chủ động, thân tao tao lo, thân bay bay lo, không muốn mình là gánh nặng phiền toái, càng không muốn vướng bận đến ai.
Vâng. Nhìn kỹ. Tình hình sức khỏe tâm thần xứ Mỹ không hề đơn giản. Phần chìm khuất bên dưới tảng băng trôi trên đại dương mới thực sự lớn hơn rất nhiều. Những con số thống kê. Những câu chuyện đăng trên mặt báo. Bao nhiêu vụ thanh toán. Tình. Tiền. Sân hận. Vận tốc cuộc sống liên tục quăng mạnh tốc độ. Cần sa được hợp pháp hóa khắp nơi. Nên hay không? Quốc nạn lạm dụng thuốc an thần, thuốc ngủ, thuốc giảm đau. Lương y có đúng là từ mẫu trong y học Mỹ. Hay mọi cái đều vận hành bởi cỗ máy kinh doanh quảng cáo. Kỹ nghệ truyền hình. Bơm mớm. Chèo kéo. Quảng cáo nhan nhản chỉ cần uống thuốc tâm thần sẽ hạnh phúc yêu đời. Bác sĩ bị hãng dược khống chế bằng những xum xoe ân cần. Nạn nghiện thuốc giảm đau, thuốc an thần, thuốc ngủ báo động. Nước Mỹ là thế. Đáng ngại lắm không?
Để rồi tháng 5 – Mental Heath Awareness Month. Rầm rộ sầm uất là thế; song ý nghĩa giá trị áp dụng thực tiễn ra sao? Đạt được những thành quả gì? Hầu như không đáng kể. Khoảng cách giàu nghèo. Quá nhiều dân nghèo sống trong một cường quốc hùng mạnh bậc nhất hành tinh. 80% không có tiết kiệm phòng thân. Những khu ổ chuột. Những chiếc xe hơi cũ, khói đen kịt, loạng choạng lăn bánh trên con đường đầy ổ gà, ổ voi. Những người đàn ông khỏe mạnh ngơ ngác đôi mắt, trên tay cầm mảnh giấy cạc-tông vật vờ tại các ngã tư đèn đỏ: Help. Hungry. Homeless. Anything help. Những đoạn video clip người bán hàng nổi cáu, xẵng vô cớ với khách nói tiếng Mễ. Nhiều người bấm phone gọi cảnh sát chỉ vì ai đó có vẻ tình nghi. Hai bà mẹ lái xe đâm xuống vực giết hết mấy đứa con nhỏ trong xe. Rồi ấu dâm. Lạm dụng tình dục trong học đường. Tiệm cầm đồ ngã tư nào cũng có. Những chiếc xe shopping cart của các hệ thống chợ grocery dân homeless chất đồ ba vạ ngật ngưỡng. Những người già tâm thần xiêu vẹo, bước thấp bước cao trên con đường tấp nập những cặp mắt vô tình. Những con chó đi hoang. Những cửa xe vỡ kính dán chi chít băng keo tạm bợ chống mưa, chống lạnh…
Và tháng 5…
Xứ Mỹ.
Vẫn tất bật như chẳng có chuyện gì bất thường xảy ra. May Day. Cinco de Mayo. Mother’s Day. Memorial Day… Haitian Heritage Month, Asian Pacific American Heritage Month. Mental Heath Awareness Month… Hay hồn ai nấy giữ, mạnh ai nấy sống, chủ nghĩa cá nhân, hờ hững, ích kỷ, chán nản, mất phương hướng… Một khi hít thở bầu không khí quá nhiều độc tố, quá nhiều khói thải, có lẽ nào đã quen, rồi thấy bình thường như bao tháng 5 trước đó đã qua.
Nguyễn Thơ Sinh