Shakespeare trong “Romeo and Juliet” cho chàng Romeo nói với nàng Juliet rằng “Cái tên nào có ý nghĩa gì! Bông hồng mang tên gì cũng thơm vậy!” (What’s in a name? A rose by any other name would smell just as sweet!). Nhưng thật ra cái tên có một tầm mức rất quan trọng.
Trên một phương diện nào đó nó cho thấy vị thế của bố mẹ đứa bé trong xã hội. Ở một mức rộng lớn hơn nó cho thấy một phần tính chất của đất nước mà họ sống. Thành ra vừa qua tại Anh khi cậu hoàng tử Harry và cô hoàng tức Meghan đặt tên cho cậu con đầu lòng của họ là Archie thì lập tức có dư luận xầm xì rằng đặt tên như vậy là không đúng. Archie là một cái tên của tầng lớp hạ lưu không thể dùng cho một nhân vật hoàng tộc đứng hàng thứ bảy trong bậc thang thừa kế ngai vàng nước Anh.
Nói chung, theo các nhà xã hội học, mỗi một nhóm trong xã hội có khuynh hướng chọn một số tên thông dụng cho con mình. Thành ra ở Mỹ chẳng hạn, các cộng đồng trắng và đen chọn lựa tên cho con mình rất là khác biệt. Những tên thông dụng trong cộng đồng da trắng hầu như không được thấy tại cộng đồng da đen và ngược lại.
Tại Anh cũng vậy, giữa tầng lớp thượng lưu và dân lao động các tên lựa chọn cũng rất là khác nhau. Ngay cả nếu dùng tên có cùng một gốc, mỗi một nhóm dùng một cách khác nhau. Lấy thí dụ cái tên Archie mà hoàng tử Harry đặt cho cậu con. Nếu thay vì dùng “Archie” mà dùng nguyên gốc của nó “Archibald” thì đã không có gì dị nghị cả.
Đối với dân chúng Anh và Mỹ không có luât lệ nào cấm người ta dùng bất kỳ một danh từ nào để đặt tên con. Thành ra trong thập niên 1960, tại New York có một ông tên là Robert Lane, có lẽ vì đẻ con nhiều quá nên đặt tên đứa con thứ sáu là “Winner,” hy vọng rằng lớn lên nó sẽ thành công trong đời. Nhưng sau đó bà vợ lại sinh ra đứa con thứ bảy. Ông bèn đặt tên đứa út này là “Loser.”
Nhưng không ngờ cuộc đời trớ trêu, hai đứa nhỏ lớn lên với hai cuộc đời khác hẳn. Loser Lane lớn lên, được học bổng đi học tại Lafayette College tại Pennsylvania. Tốt nghiệp gia nhập cảnh sát New York và dần dà trở thành thám tử (detective) và cuối cùng về hưu với cấp bậc thiếu tá. Trong khi đó, người anh ông, Winner Lane, thì thành tích lớn nhất là chiều dài của chuỗi các tội phạm mà anh ta làm, bao gồm khoảng ba chục lần bị bắt vì tội cướp giật, chống cảnh sát và hành hung.
Nếu ông Robert Lane này sống ở Pháp thì chắc chắn là không thể đặt tên con môt cách tùy tiện như vậy. Cách đây ít lâu, một cặp vợ chồng Pháp muốn đặt tên đứa con gái là “Nutella.” Và tuy rằng chính phủ Pháp kể từ năm 1993 đã nới lỏng quy luật đặt tên cho con, nhưng đặt tên con bằng món đồ ăn thì hãy còn đi quá xa thành ra bị nhà nước hộ tịch từ chối. Mặc dầu vậy, lúc gần đây, các bậc cha mẹ muốn đặt tên con là Chanel, Dior, Britney và Beyonce đều được chấp nhận hết.
Những cuộc khảo sát mới tại Pháp cho thấy trào lưu này phản ánh những thay đổi xã hội sâu đậm bên trong xã hội Pháp. Một yếu tố là sự suy tàn trong ảnh huởng của giáo hội Công Giáo. Việc độc quyền tên trẻ em của giáo hội được Napoleon vào năm1803 chính thức công nhận qua một sắc lệnh rằng tất cả trẻ em sinh tại Pháp phải có tên hoặc là một vị thánh hoặc là một nhân vật lịch sử.
Cách đây một thế kỷ chẳng hạn, cứ tám đứa trẻ em gái sinh ra tại Pháp thì có một em tên là “Marie.” Nay thì tỷ lệ này còn chưa đầy 1%. Theo Jerome Fouquet, tác giả của một trong những công trình khảo cứu cho biết điều này phản ảnh “giai đoạn tận cùng của tiến trình phi Cơ Đốc hóa” nước Pháp.
Nhưng với sự lùi bước của tôn giáo, văn hóa “pop” Mỹ nhảy vào thay thế với các tên mới như Kevin, Jordan, và Dylan. Những cái tên mới này theo một công trình nghiên cứu đã trở thành một dấu hiệu phân cách giai cấp. Điều mỉa mai là chúng đặc biệt phổ biến tại những vùng mà bà Marine Le Pen có sự ủng hộ mạnh nhất. Người đứng đầu chiến dịch tranh cử Nghị Viện Châu Âu của đảng bà Le Pen là một cậu có tên là Jordan, 23 tuổi.
Tại Pháp, nơi mà các nhà kiểm tra dân số không được thu thập các dữ liệu về chủng tộc và tôn giáo thì cái tên cũng là một mốc cho thấy chủng tộc hoặc tôn giáo của người mang cái tên đó. Con số những em bé mang tên Mohamed đã tăng lên gấp sáu lần kể từ 1960. Sự tồn tại của những cái tên này bị cho là bằng chứng rằng sự hội nhập của những người di dân mới đã thất bại. Bà Marine Le Pen chẳng hạn biện luận rằng những người dân Pháp mới cần phải có một cái tên phù hợp với truyền thống Pháp.
Thế nhưng một cuộc khảo sát khác về tên cho thấy rằng tiến trình hội nhập đã phản ánh được trung thực qua những cái tên. Khảo sát này cho thấy tuy rằng những thế hệ di dân đầu tiên từ vùng Bắc Phi sang Pháp vẫn đặt tên con theo truyền thống, tức là Mohamed hoặc Karim chẳng hạn. Nhưng những đứa con của họ thì theo một chiều hướng rộng hơn của xã hội Pháp. Tuy rằng không đặt tên con là Marie, nhưng Lina, Mila hoặc Sarah đều tốt. Chúng là những tên quốc tế mà ai cũng có thể nhận là của mình được.
Lê Mạnh Hùng
