Quang cảnh buổi recital cuối khóa. Các ca khúc của học viên được trình bày qua giọng ca Bích Vân và tiếng đàn của Đỗ Bằng Lăng. (Photo: Anvi Hoang)
Nói về bài hát, thông thường thì có hai cách viết.
Cách hay thấy là người viết bài hát nghe trong đầu một giai điệu. Họ ngồi vào cây đàn đánh lên giai điệu ấy, sửa chữa để nghe bắt tai hơn, rồi sau đó đặt lời hát. Theo cách này thì tôi thấy ít có hi vọng là tôi sẽ viết được một bài hát. Bởi vì tôi chưa bao giờ nghe được một giai điệu nào trong đầu cả. Nhưng đọc tiểu sử các người viết nhạc và những ca khúc được ưa chuộng tôi luôn thấy tác giả nói rằng họ nghe được giai điệu đó vẳng lên trong đầu. Có rất nhiều giai điệu thật đơn giản nhưng rất bắt tai và sống mãi với thời gian, thí dụ như bài "Happy Birthday”.
Cách thứ hai là viết một bài hát nghệ thuật. Dùng chữ bài hát nghệ thuật thực sự có thể gây hiểu lầm. Vì danh từ này nghe có vẻ xa xôi, kiểu cách quá, không hạp với lỗ tai đa số. Nhưng thực ra đây chỉ là một chữ dịch ra từ danh từ "art songs". Và art songs, theo định nghĩa tra ở wikipedia cũng chỉ có nghĩa là một bài ca được phổ nhạc từ một bài thơ có sẵn. Nói một cách khác là lời bài ca được viết trước khi có những nốt nhạc được nghĩ ra để chắp cánh cho bài thơ. Cách viết này cũng thường được sử dụng cho các vở opera, nơi mà lời hát rất quan trọng để xây dựng một câu truyện.
Chắc ai cũng từng có lúc thấy lòng mình dâng lên một cảm xúc thật lai láng, lai láng đến nỗi mình muốn nói ra, hát lên để tất cả mọi người chung quanh đều nghe. Nhưng nói ra, hát ra cũng khó đấy nhe bạn. Nói ra, hát ra những lời làm sao cho người nghe thấy hay và cảm được..., khó lắm. Nhiều khi mình không nghĩ ra một chữ nữa chứ đừng nói tới một bài. Thế mới thấy các nhà văn, nhà thơ là tài, họ có một món quà từ Thượng Đế, từ họ tuôn chảy những lời hay ý đẹp. Và từ những lời đẹp ấy, nhiều ca khúc đã được sáng tác. Tôi phải cảm ơn các nhà văn nhà thơ đã cho tôi thưởng thức những lời hay đẹp, và cả cơ hội được mượn những chữ hàng hàng gấm thêu ấy để viết thành ca khúc.
Hai năm trước, tôi có duyên được theo học một khóa sáng tác bài hát nghệ thuật kéo dài 5 buổi tối và cuối khóa được nghe bài hát của mình trình bày bởi một giọng ca chuyên nghiệp, đệm theo cũng bằng một nhạc sĩ dương cầm chuyên nghiệp. Thầy dạy khóa sáng tác này là tác giả PQ Phan, tức Phan Quang Phục. Ông là giáo sư dạy về sáng tác ở trường nhạc Jacob's thuộc đại học Indiana, một trong những trường nhạc nổi tiếng trong top 5 của Hoa Kỳ. Mỗi mùa hè ông đều về California và ông có ý muốn đóng góp chút gì cho cộng đồng, vì thế ông mở lớp dạy sáng tác. Và trong một tuần, người học có thể được truyền cho khá nhiều kiến thức, tương đương với cả semester ở trường. Cuối khóa học, ai cũng phải trình làng một ca khúc, sau đó được thầy sửa chữa và giao gấp cho ca sĩ và nhạc sĩ chuyên nghiệp, học và soạn bài cấp tốc trong hai đêm để trình diễn. Thật là một kinh nghiệm thú vị, được nghe "tác phẩm" của mình hát lên, nóng hổi. Có tám học trò, mỗi người một đề tài, rất phong phú.
Đó là cách tôi đã học viết một bài art song. Chủ đề có sẵn, lời hát cũng sẵn, mà thường là lời hát rất hay, rất đẹp. Nhiệm vụ của tôi là nghĩ ra những nốt nhạc có thể đem đến sinh khí cho những lời hát ấy. Theo lời thơ, tự nhiên trong tôi phát sinh một giai điệu, và sau đó tôi phải điều chỉnh sao cho theo đúng với những qui luật âm thanh, làm cho bài hát nói lên được ý tưởng của bài thơ. Dĩ nhiên là ông thầy cũng phải tốn rất nhiều công để sửa chữa cho bài hát "nghe được".
Mùa hè năm sau, tôi ghi danh học tiếp phần hòa âm. Theo quan niệm của người Tây phương, "composer" (nhà sáng tác) là người sáng tạo ra ca khúc hay nhạc khúc từ đầu đến chân. Nghĩa là chẳng những viết giai điệu, họ còn cho biết cách trình bày bài hát, chỗ nhanh chỗ chậm, chỗ hát to hay nhỏ..., tất cả đều ghi chú rõ ràng trên bài hát hay bài nhạc. Ca sĩ hay nhạc công phải theo đúng. Chẳng những vậy, họ còn soạn cả hòa âm cho bài hát, ghi rõ ràng những hợp âm (chords) cho từng đoạn nhạc, sao cho khúc nhạc hay bài hát được trình bày một cách hoàn hảo nhất. Nhiều người còn viết cả phần nhạc đệm bằng piano cho ca khúc nữa. Nói tóm lại, mang danh "composer" không phải dễ, cũng phải học mờ người. Họ có thể học lên tới chức Doctor of Musical Arts lận.
Riêng tôi thì sau khi nếm mùi hai khóa học, tôi càng đánh giá đúng và biết ơn những người làm âm nhạc hơn, mệt óc không thua gì hành nghề bác sĩ, khác với những gì mình tưởng tượng trước đây là đời nghệ sĩ sướng quá, suốt ngày chỉ "mơ theo trăng và vơ vẩn cùng mây"; khác với những gì mình hiểu trước đây là nhạc sĩ, ca sĩ chỉ chơi "theo hứng", muốn làm gì cũng được. Thật là bé cái lầm. Dĩ nhiên cũng có những người có khả năng chơi theo hứng và họ thường trổ tài trong những "jam session", nghe cũng rất hay, nhưng rồi cũng thoáng qua, mất hút.
Quang cảnh buổi recital cuối khóa. Các ca khúc của học viên được trình bày qua giọng ca Bích Vân và tiếng đàn của Đỗ Bằng Lăng. (Photo: Anvi Hoang)
Năm nay, giáo sư PQ Phan sẽ mở lớp dạy sáng tác bài hát nghệ thuật từ ngày July 8 đến July 11 và ngày Recital để trình bày những bài hát được sáng tác từ lớp học là ngày July 13.
Xin xem thông tin dưới đây:
VASCAM Workshop: Write an Art Song
Do Giáo sư P. Q. Phan dạy
Thời gian: July 8-11 (Beginner)
Học viên: 18 tuổi trở lên. Không cần kiến thức âm nhạc trước.
Bài giảng: Monday-Thursday: 7-9:30PM. Học tại Tòa soạn Báo Viễn Đông - 14891 Moran St. Westminster.
Tập dượt: Friday.
Recital & Reception: Saturday July 13 lúc 7:00PM.
Recital: Trình diễn bởi pianist Dr. Bằng-Lăng Đỗ, soprano Bích Vân & soprano Kim Nguyễn.
Nơi ghi danh: Tòa soạn Báo Viễn Đông - 14891 Moran St. Westminster.
Số học viên: 6
Lệ phí: $400 ghi tên; hoàn trả lại $150 cho tất cả những ai thực hiện đúng điều lệ của khóa học.
***
Mục đích của khóa học (1): Nhằm truyền đạt những kỹ thuật căn bản để viết art song cho tất cả những ai muốn viết loại bài hát này.
Mục đích của khóa học (2): Sau 4 buổi học, học viên có thể viết xong một bài art song.
Kết quả 1: Học viên được nghe bài hát của mình trình diễn bởi nhạc sĩ chuyên nghiệp vào cuối khóa.
Kết quả 2: Học viê được quyền ghi âm ghi hình bà ihát của mình để tham khảo. Không được sử dụng vào mục đích thương mại.
***
Điều lệ của khóa học: Không đi trễ hoặc về sớm suốt toàn bộ các buổi học. Những ai vi phạm điều lệ này sẽ không nhận được số tiền hoàn lại là $150. Và mất quyền nhận tài iệu học đã phát.
Lời bài hát: Có thể bằng tiếng Anh, tiếng Việt, tiếng Pháp. Học viên có thể nộp lời do mình chọn lựa vào buổi học đầu tiên. Hoặc dùng lời bài hát do khóa học cung cấp. Tất cả lời bài hát không được liên quan đến chính trị hoặc tôn giáo, trừ trường hợp trích dẫn trong các sách kinh.
Quang cảnh buổi recital cuối khóa. Các ca khúc của học viên được trình bày qua giọng ca Bích Vân và tiếng đàn của Đỗ Bằng Lăng. (Photo: Anvi Hoang)
NHƯ AN/Viễn Đông
