Hút cần sa không còn là một điều cấm đoán. Cần sa đã chính thức được bán lẻ công khai trong các tiệm có môn bài do chính quyền tỉnh bang cấp. Trước đây cần sa chỉ được cho phép dùng để chữa bệnh; bây giờ nhà nước Canada cho phép hút cần sa để giải trí, để phê một lúc xả stress cho vui.
Nhận thấy không thể nào ngăn cấm và bài trừ triệt để vấn nạn trồng trọt và buôn bán cần sa lậu, sau cùng, ngày 1 Tháng 4 năm 2019, chính quyền tỉnh bang Ontario của Thủ hiến Doug Ford đã cho phép các cơ sở doanh nghiệp được trồng và được bán sản phẩm cho công chúng. Bao nhiêu người nạp đơn xin đầu tư vào lãnh vực này vì tiềm năng làm giàu, nhưng số tiệm được cấp môn bài bán cần sa có giới hạn. Toàn tỉnh bang Ontario hiện chỉ có 25 tiệm được cấp giấy phép bán cần sa.
Riêng Toronto chỉ có 5 tiệm, không thể nào đủ đáp ứng cho nhu cầu rộng lớn của công chúng. Mở cửa sớm hơn hết, đúng ngày đầu tiên, là tiệm Hunny Pot ở địa chỉ 202 Queen St West khu trung tâm thành phố. Tiệm có tên như vậy vì chủ tiệm tên là Hunny Gawri. Bốn tiệm còn lại là Ameri, 20 Cumberland St trong khu mua sắm sang trọng Yorkville; Tokyo Smoke, 333 Yonge St; Nova Cannabis, 499 Queen St West; và Canna Cabana, 435 Yonge St. Nói tóm lại, cả 5 tiệm đều tập trung ở khu trung tâm thành phố.
Thế là nạn trồng lậu và mở tiệm bán lậu, bán chui cần sa ngoài luồng vẫn tồn tại. Theo Lauren O’Neil của trang blogTO, Toronto hiện có hơn 20 tiệm bán cần sa mà không có môn bài, chưa kể hàng trăm dịch vụ giao cần sa tận nhà. Cảnh sát Toronto không thể nào có đủ sức để dẹp hết những tiệm bán cần sa bất hợp pháp này. Có tiệm vừa bị cảnh sát bố ráp tịch thu hàng xong thì một thời gian sau lại mở cửa bán tiếp; các lần vi phạm cứ tiếp tục tái diễn đến nỗi sau cùng nhà chức trách phải dùng biện pháp bít hẳn cửa tiệm luôn bằng những tảng xi măng cốt sắt.
Nhưng đó chỉ là biện pháp vá víu tạm thời; người tiêu thụ không thể mua ở nơi này thì họ tìm mua ở nơi khác. Tuy không bảo đảm phẩm chất bằng cần sa do các công ty hợp pháp chế xuất, nhưng cần sa ngoài luồng dễ mua hơn và rẻ hơn nhiều, có khi chỉ bằng một phần ba giá chính thức. Một trong những nơi mà dân hút cần sa có thể tới mua thoải mái là Tyendinaga Mohawk Territory, một lãnh địa của cộng đồng người Da Đỏ.
Theo Đạo Luật Cần Sa (Cannabis Act) do Quốc Hội Canada ban hành và có hiệu lực kể từ ngày 17 tháng 10 năm 2018, tại các khu tự trị của thổ dân bản địa người Da Đỏ (Canadian Indian Reserves) có quyền buôn bán cần sa.
Từ Toronto lái xe theo xa lộ 401 đi về hướng đông 200 km, vừa qua khỏi thành phố Belleville là bạn sẽ đến Shannonville, một thị trấn nhỏ nằm trong phạm vi lãnh thổ Tyendinaga thuộc cộng đồng thổ dân Mohawk (Tyendinaga Mohawk Territory). Tại đây, du khách có thể mua sản phẩm cần sa với giá rẻ hơn nhiều so với giá thị trường bên ngoài. Trước đây, du khách ghé qua đó để mua xăng rẻ và thuốc lá rẻ; nay có thêm cần sa rẻ nữa.
Trong lãnh địa này có khoảng từ 40 đến 50 tiệm cần sa. Họ bán cây cần sa con để bạn có thể mua đem về nhà trồng, mỗi cây giá trung bình 15 Gia kim. Họ bán thuốc cần sa rời để bạn có thể mua về vấn hút, giá 3 Gia kim một gram, rẻ chỉ bằng gần một phần ba giá thị trường bên ngoài. Và ở đây họ cũng có bán các món thực phẩm có tẩm THC, chất gây nghiện trong cây cần sa. Một số tiệm có tên như Smoke Signals, Better Buds, Legacy 420, Peacemaker 420, Buddy’s Dispensary, Fiddler’s Green and Cannabis Convenience.
Trang nhà CBC News ngày 21 tháng 7, 2019 có đăng bài phóng sự của Jorge Barrera viết về ảnh hưởng do cần sa đem lại cho nguồn lợi kinh tế của Lãnh địa Mohawk Tyendinaga. Mỗi ngày hàng ngàn xe cộ từ ba hướng khác nhau Belleville, Ottawa và Kingston ghé vào đây xếp hàng để mua các món hàng rẻ là xăng, thuốc lá và cần sa. Một thổ dân Mohawk được Barrera phỏng vấn là Jamie Kunkel, chủ nhân của tiệm Smoke Signals, nghe tên tiệm, bạn cũng biết ngay là bán thuốc lá hoặc cần sa.
Kunkel cho biết anh chỉ mới nhảy vào nghề buôn bán cần sa nhưng doanh nghiệp của anh phát triển vùn vụt; nguồn thu nhập tăng theo cấp số nhân. Khởi đầu, anh tham gia với một đối tác kinh doanh, sau đó tách ra riêng tự mở tiệm tại nhà, xong rồi đến xây dựng một cửa hàng riêng biệt, và cuối cùng trở thành một ông chủ nhượng quyền “franchise” cho bốn tiệm thổ dân khác ở Ontario. Kunkel cũng đã mua mảnh đất liền kề trước cửa hàng của mình để tổ chức một sự kiện tên là “Cannabis Cup” cho thổ dân bản địa hàng năm; và tổ chức thành lập nhóm hip-hop tên là “Naughty by Nature” đã biểu diễn trong năm nay.
Theo Kunkel cho biết, việc các tiệm bán cần sa được chính quyền Ontario cấp phép mở cửa tại các thành phố tương đối không xa lắm như Kingston, Toronto và Ottawa – những nơi Tyendinaga thu hút phần lớn khách hàng – đã có một số tác động. Nhưng nhìn chung, sự kinh doanh khá ổn định.
Anh nói, “Số thương vụ của chúng tôi đã giảm, nhưng doanh số của chúng tôi vẫn giữ nguyên hoặc tăng, bởi vì những mối hàng mà chúng tôi giữ là những mối hàng lớn. Thay vì mua lẻ tẻ một, hai gram, khách tới đây mua số lượng lớn hơn, cộng với bất cứ thứ gì khác mà họ cần.”
Kunkel cho biết giá của anh đôi khi thấp hơn 10 đô la một gram cho cùng một loại cần sa được bán tại các cửa hàng quy định của Ontario. Anh nói tâm lý khách đương nhiên là muốn tìm mua ở nơi nào bán cùng một món hàng nhưng với giá rẻ hơn vì không tính thuế.
Susan và John Lovecchio, một đôi vợ chồng già cư dân thành phố nhỏ Brighton, cách Tyendinaga khoảng 60 km về phía tây, cho biết họ thích mua sắm tại Pot Shoppe một phần vì giá cả và một phần nữa là vì cách phục vụ của những người bán hàng ở đây. Susan nói, “Họ rất tử tế; trao đổi mua bán với họ rất vui. Chúng tôi được họ bớt 24 đồng cho người già và chúng tôi chi tiêu khoảng 130 đồng cho các sản phẩm cần sa. Người dân bản địa đối đãi khách hàng quá tốt và họ đang tận dụng tối đa điều này. Tôi mừng cho họ.”
Nền kinh tế cần sa bắt đầu nở rộ ở Tyendinaga sau khi chính phủ liên bang Đảng Tự do tuyên bố sẽ hợp pháp hóa cần sa. Đến ngày 17 tháng 10 năm 2018 – ngày chính thức hợp pháp hóa – ngành công nghiệp cần sa của cộng đồng ở đây đã được chuẩn bị trước và sẵn sàng đi ngay vào hoạt động trong khuôn khổ quy định của liên bang, tỉnh và lãnh thổ.
Theo văn phòng của bộ trưởng liên bang về an ninh biên giới và giảm tội phạm có tổ chức, cần sa hợp pháp chỉ có thể được bán thông qua các cửa hàng do chính phủ quy định. Trong một bản tuyên bố, Bộ Tư pháp (Ministry of the Attorney General) của Ontario cho biết tỉnh bang tiếp tục can dự làm việc với các Cộng đồng Thổ dân Da Đỏ về mô hình kinh doanh cần sa. Bản tuyên bố ghi rằng “Theo luật liên bang và tỉnh bang, cần sa bán bên ngoài hệ thống bán lẻ được ủy quyền của Ontario là bất hợp pháp.”
Gần đây, chính quyền Ontario tuyên bố sẽ sớm phân bổ thêm 50 giấy phép bán lẻ cần sa nữa. Trong số 50 giấy phép đó sẽ có 8 cái dành riêng cho các cộng đồng thổ dân, theo tiêu chuẩn ai xin trước thì được trước. Như vậy, cộng với 25 tiệm bán lẻ hiện tại, trong tương lai toàn tỉnh bang sẽ có tất cả là 75 tiệm bán lẻ cần sa có giấy phép, một con số vẫn được xem là ít.
Theo Kunkel, dư luận chung của dân chúng ở Tyendinaga là không thích những quy luật thuếvụ chính quyền liên bang và tỉnh bang áp đặt lên cộng đồng, ngay cả khi thỏa thuận được ký kết với Hội đồng Lãnh đạo Cộng đồng. Kunkel nói ngành công nghiệp cần sa trong cộng đồng cũng là một tuyên ngôn chính trị, một sự thể hiện chủ quyền của thổ dân bản địa, những người không bao giờ từ bỏ quyền tự trị của mình. Hội đồng Lãnh đạo Tyendinaga, được gọi là Hội đồng Người Mohawk Vịnh Quinte (Mohawks of the Bay of Quinte Council), đã thông qua một luật cần sa tạm vào ngày 16 tháng 10 năm 2018 và bắt đầu tham vấn ý kiến cộng đồng trước khi ban hành một luật lệ vĩnh viễn cố định. Trong số 147 thành viên của Hội đồng, phần nhiều chấp thuận, nhưng cũng có người bày tỏ lo ngại về việc nền kinh tế cần sa đang bùng nổ sẽ làm cho vật giá leo thang, giá nhà đất tăng cao, ảnh hưởng đến sự an ninh và giao thông.
Một thành viên Hội đồng thuộc phe chống nói “Thị trường cần sa đã đẩy giá bất động sản lên cao, khiến tình hình nhà ở trở nên tồi tệ hơn. Dường như không có bất kỳ sự kiểm soát nào đối với việc ai có quyền bán cần sa và ấn định địa điểm nào nên cho tiệm được thiết lập. Không thể để tự do ai muốn mở tiệm ở đâu cũng được.”
Những người khác thuộc phe bênh nói rằng ngành công nghiệp cần sa đã có tác động tích cực: “Phần lớn các cơ sở công nghiệp cần sa tạo công ăn việc làm cho cộng đồng. Nếu không có những cơ sở này, tỷ lệ thất nghiệp sẽ xấu hơn do sự tách biệt giữa cộng đồng thổ dân với xã hội bên ngoài, cơ hội việc làm không nhiều trong cộng đồng. Với một vài thay đổi nhỏ, tôi tin rằng ngành công nghiệp cần sa có thể trở thành thứ gì đó cho phép cộng đồng của chúng tôi thành công.”
Báo cáo quý ba tháng mới nhất của Sở Thống kê Canada về giá cần sa cho thấy khoảng cách chi phí giữa cần sa hợp pháp và bất hợp pháp là khá rộng, và ngày càng rộng hơn. Cơ quan dữ liệu đã báo cáo hôm thứ Tư rằng khoảng cách giá giữa hai loại cần sa trung bình là $ 4,72 một gram. Canada hợp pháp hóa cần sa giải trí vào tháng 10 năm ngoái, nhưng việc tỏa rộng trên toàn quốc đã bị ảnh hưởng bởi sự chậm trễ, nguồn cung hạn chế và các vấn đề tiếp vận khác.
Sở Thống kê Canada yêu cầu những người tiêu thụ cần sa nên báo cho họ biết về mức độ thường xuyên họ dùng cần sa và số tiền họ phải trả. Dựa trên 572 phản hồi tự nguyện mà cơ quan dữ liệu được coi là đáng tin cậy trong quý 3 tháng thứ hai phát hành vào cuối Tháng 6, Sở Thống kê Canada cho biết giá cần sa ngoài luồng đã giảm từ mức trung bình 6,23 đô la mỗi gram, vào đầu năm, xuống còn 5,93 đô la một gram trong ba tháng tính đến cuối Tháng Sáu. Trong khi đó, giá cần sa trong luồng (hợp pháp) đã tăng từ $ 10,21 mỗi gram đến $ 10,65. Điều đó có nghĩa là khoảng cách giữa hai loại hiện rộng tới $ 4,72 một gram.
Và khoảng cách ngày càng lớn, không nhỏ hơn. Ba tháng trước, báo cáo của Sở Thống kê Canada về quý 3 tháng đầu tiên cho thấy khoảng cách giữa cần sa hợp pháp và bất hợp pháp là 3,62 đô la một gram. Vì vậy, không có gì đáng ngạc nhiên khi hơn một nửa – 59% số người được hỏi cho biết họ đã mua cần sa bất hợp pháp. Hơn một phần ba trong số đó nói họ đã làm như vậy vì cần sa hợp pháp quá đắt. Phần còn lại cho biết họ làm như vậy vì cần sa ngoài luồng có nhiều hương vị lạ, hoặc vì gần nơi họ cư ngụ chưa có tiệm cần sa hợp pháp nào.
Mặc dù Sở Thống kê Canada phụ thuộc vào nhiều thông tin của người dùng, nhưng họ bổ sung dữ liệu đó bằng cách theo dõi mức giá từ các nhà bán lẻ cần sa trực tuyến bất hợp pháp. Cơ quan dữ liệu cho biết họ đã thu được hơn 423.000 giá theo cách đó trong thời gian ba tháng và, như vậy, đã tính toán rằng trên tất cả các loại cần sa, giá trung bình mỗi gram cần sa khô là 8,44 đô la trong quý hai năm 2019, giảm từ $ 8,31 trong quý đầu tiên.
Brad Poulos, giảng viên Trường Quản Trị Ted Rogers thuộc Đại học Ryerson, Toronto, cho biết nhiều khả năng sẽ luôn có một khoảng cách giữa các loại thuốc hợp pháp và bất hợp pháp, chủ yếu là do cần sa hợp pháp phải trải qua nhiều công đoạn kiểm phẩm nghiêm nhặt rất tốn kém khiến cho phí tổn kinh doanh cao. Giảng viên Poulos nói, “Có một loại thuế tiêu thụ đặc biệt được tính vào cần sa. Sau đó, tùy thuộc vào tỉnh bang, các mức thuế GST và HST được tính thêm vào. Có những món chi phí tuân thủ mà các nhà sản xuất cần sa hợp pháp phải gánh chịu, trong khi có thị trường cần sa bất hợp pháp không phải lo lắng vụ đó. Khi cộng tất cả lại thì sẽ có một bất lợi về chi phí.”
Vấn đề là không có bất cứ cấp chính quyền nào có thể (hoặc sẽ) triệt hạ hết dịch vụ cần sa lậu trong thời gian dài. Tại sao không? Vì phức tạp lắm. Giám đốc dịch vụ điều tra về cấp phép và tiêu chuẩn của thành phố Toronto, Mark Sraga, đã cam kết không lâu trước đây rằng nhân viên công lực sẽ không khoan nhượng loại bỏ tất cả các cửa hàng cần sa bất hợp pháp còn lại trong thành phố.
Ông tuyên bố trong ngày 8 tháng Tư vừa rồi: “Chúng tôi đang bắt đầu một hành động thực thi mạnh mẽ và sẽ tiếp tục trong tương lai gần. Hiện tại, tình báo của chúng tôi cho chúng tôi biết có 20 cửa hàng cần sa bất hợp pháp đang mở cửa hoạt động trong thành phố.”
Nhờ Đạo luật Kiểm soát Cần sa (Cannabis Control Act) của tỉnh bang, các viên chức của Tòa Thị chánh hữu trách vấn đề này có thể hành động như cảnh sát khi thực thi một số luật liên quan đến cần sa. Nhưng, thậm chí cảnh sát cũng không có quyền xông vào tiệm bán cần sa lậu và bắt giữ mọi người bên trong.
Luật sư Harrison Jordan chuyên môn về luật liên quan đến kỹ nghệ cần sa cho biết muốn dẹp một tiệm cần sa lậu cũng nhiêu khê lắm; trước kết là phải có nhiều người đứng ra khiếu nại hay tố cáo; nhân viên công lực phải điều tra hư thực, phải có lệnh khám xét. Trở ngại ở chỗ là có quá ít khiếu nại từ công chúng và cảnh sát không có đủ nguồn nhân lực.
Luật sư Jordan giải thích rằng theo Đạo luật Kiểm soát Cần sa nói trên ấn định rõ, cảnh sát và nhân viên thực thi quyền lực của Tòa Thị chính chỉ thực hiện việc đóng cửa một cơ sở bán cần sa trái phép nếu ai đó trong tiệm phạm tội về cần sa và cơ sở đó không phải là một nơi cư ngụ.
Phần cuối của câu đó rất quan trọng vì nó liên quan đến bốn chi nhánh của chuỗi tiệm có bảng hiệu CAFE nhưng bán cần sa chui. Chuỗi tiệm CAFE này lợi dụng kẽ hở luật pháp để tiếp tục hoạt động ở ít nhất hai địa điểm khi họ bảo nơi đó cũng là nơi cư trú bằng cách đặt giường ngủ khuất bên trong.
Điều đó không có nghĩa là luật pháp bất lực trước những doanh nhân lừa đảo này – một lần nữa, nó chỉ phức tạp. Mọi luật lệ chưa thực sự được hoàn toàn kiểm tra và ăn khớp với nhau. Và về mặt nguyên tắc, tuy những người mở tiệm bán cần sa chui có thể bị trừng phạt theo luật, nhưng điều đó rất khó xảy ra.
Chính quyền liên bang dường như sẽ không truy tố các loại tội phạm sở hữu và buôn bán cần sa, vì nó đã được hợp pháp hóa ở một mức độ nhất định nào đó trên toàn quốc. Đối với chính quyền tỉnh bang, tuy tội này không được coi là nghiêm trọng, nhưng có thể đưa bạn ra tòa và ngăn cấm bạn lấy giấy phép bán cần sa hợp pháp trong tương lai.
Điểm mấu chốt là các chủ tiệm bán cần sa chui biết rằng họ sẽ không bị buộc tội hình sự nghiêm trọng. Vì vậy họ tiếp tục bất chấp tất cả các khoản tiền phạt, sự đau đầu và thông báo đóng cửa mà họ nhận được để rồi thị trường cần sa chui vẫn tồn tại như bao giờ.
Phan Hạnh