Hình như không riêng gì Việt Nam, nơi nào, quốc gia nào cũng có kẻ lừa đảo. Nhưng, tại Việt Nam, việc lừa đảo tăng cường đột ngột vào dịp cuối năm, dịp Tết âm lịch cận kề, bên cạnh đó, nạn trộm cắp cũng hoành hành vào tháng cuối năm. Tết là thời khắc biểu hiện căn tính Việt mạnh nhất, và ngoài những phận người bôn tẩu kiếm cơm, ngoài những người lao động chất phác, ngoài những trí thức, văn nghệ sĩ luôn rịn mồ hôi trán vì suy tư tìm phương án phát triển cho quốc gia, dân tộc… Cũng có những kẻ loay hoay léo hánh để tìm phương án lừa đảo đồng loại. Và, dường như năm nào cũng như năm nào, nạn lừa đảo tăng vọt trong dịp cuối năm.
Lừa đảo ngoài đời thật
Nếu như ở thời trước hoặc sớm hơn chục năm, việc lừa đảo chủ yếu diễn ra ngoài chợ đời, không gian mạng vẫn còn là một thứ gì đó “bí ẩn” và khó nuốt đối với dân lừa đảo kẻ chợ. Bởi những năm trước 1975 thế giới chưa có internet, còn những năm 1990 thì internet mới có nên phần lớn dân trí thức mới chạm tới. Nhưng hiện tại thì việc lừa đảo diễn ra theo hai hướng, lừa đảo chợ búa và lừa đảo internet.



Nạn lừa đảo ngày càng tăng vào dịp Tết, người miền Bắc cũng cảnh báo về sự léo hánh của những đồng hương của họ. (Nguyên Quang/ Viễn Đông)


Nhìn chung thì cả hai kiểu lừa đảo này đều rất đáng sợ bởi kẻ lừa đảo không từ một thủ đoạn và đối tượng nào. Nghĩa là cứ gặp người không biết là ra tay, không cần biết người ta đang khó khăn, đói khổ. Chính vì vậy mà có những người bị lừa đảo vài trăm ngàn đồng xong thì toang tự tử bởi vốn liếng họ chỉ có bấy nhiêu.
Anh Nhân, người Hà Nam, tá túc tỉnh Bình Dương để làm công nhân trong một nhà máy sản xuất linh kiện điện tử, lương ba đồng ba cọc, anh bị một cú lừa trên xe đường dài, xem như cả một năm làm việc của anh bị bay đứt.
Anh kể, “Xe đến địa phận Bình Thuận thì dừng ăn cơm và chuyển hàng ở một điểm dừng khá vắng vẻ, ở đây có mấy người ngồi chơi xóc dĩa và bầu cua. Ban đầu tôi thấy họ chơi đàng hoàng nên chơi vài ván và tôi thắng, sau đó tôi đánh có hơn một chút và lại thắng nhưng họ nói là hết tiền chung nên cởi dây chuyền vàng ra và nói nó trị giá hai lượng vàng thật, so với giá thị trường hiện tại là hơn tám mươi triệu đồng, nếu tôi có tiền thối thì họ sẵn sàng hạ giá nó còn bảy mươi lăm triệu để được lòng cả đôi bên. Họ lắc đầu chua chát vì bữa thua, tôi thấy tội nên cho, không lấy tiền.
“Không ngờ họ nổi cáu, nói với tôi rằng họ thà gặm cỏ mà sống chứ không để mất danh dự, đã thua thì phải chung, nếu chịu khó chờ thì họ sẽ đi bán để chung. Trong khi đó nhà xe hối giục giã, tôi nghĩ là giờ họ muốn giữ danh dự nên không xin số tiền đã thua, nên rút ra sáu mươi triệu đồng cất kỹ trong người để trả cho họ, cộng với mười lăm triệu đồng tôi ăn ba mặt cua của họ (lúc đánh 5 triệu!), vậy là họ bắt tay, cảm ơn rồi buồn bã bỏ đi. Nhà xe cũng hối thúc mọi người lên xe để đi tiếp. Khi về đến nhà, bà vợ đi bán bớt vài chỉ để mua cái ti vi màn hình phẵng thì mới hay, nó là vàng giả của Trung Quốc, tiệm phải kiểm tra nhiều lần và mời cả công an. Coi như cả một năm trời bay theo sự ngu ngốc của mình! Bị lừa!”


Không ít người lao động mất tiền dành dụm cả năm trời vì bị lừa đảo cuối năm. (Nguyên Quang/ Viễn Đông)

Dường như những chuyến xe đường dài không có giường nằm, dòng xe cũ, tài xế và nhà xe nói giọng Bắc và chạy suốt từ Bắc chí Nam đều có những vấn đề về nạn này. Người đi xe đường dài chỉ nên chọn những chuyến xe chạy từ 1,000 km trở xuống và nhà xe có thương hiệu rõ ràng, không chọn xe giang hồ (nói theo ngôn ngữ nhà xe) để tránh tình trạng đáng tiếc xảy ra.
Nghiệt nỗi, vì xe giang hồ có giá cước khá thấp trong dịp Tết nên số đông lao động đều chọn nó làm phương tiện đi lại. Và tình trạng những người nói giọng Bắc trà trộn ở các chợ miền Trung, miền Nam để móc túi, lừa khách mua hàng đang phì đại những ngày giáp Tết.


Cận cảnh hoa lay dơn được nhà văn Uyển Ca mua với giá cắt cổ khi được giới thiệu là hoa Hoàng Tử Min, chuông gió… (Nguyên Quang/ Viễn Đông)

Anh Thi, một cảnh sát hình sự, người gốc Nam Định, chia sẻ, “Các bác phải cẩn thận với những nhóm giang hồ nói giọng Bắc bán đồ trá hình. Vì ngay trên đất Bắc họ đã không có đất sống nên họ tuôn vào Nam. Nói thực tâm, ngay cả đám cán bộ, hầu hết đám tồi tệ đều không có đất sống ở miền Bắc nên bị đẩy vào Nam hoặc tự chạy, xin thuyên chuyển vào Nam làm mưa làm gió. Chính vì vậy mà người Nam luôn nhìn người Bắc bằng con mắt thiếu thiện cảm. Vì tôi là người Bắc, nên tôi khuyên các bác nên cẩn thận trước người Bắc bán hàng lang thang hoặc lang thang xin ăn.”


Củ hoa Hòa Lan, một trong những mặt hàng được sử dụng để lừa đảo vào dịp sắp Tết. (Nguyên Quang/ Viễn Đông)

“Người ăn xin cũng lừa đảo hả anh?”
“Lừa đảo cả đấy chứ, mỗi ngày họ kiếm được tiền triệu, có người kiếm cả vài triệu đồng (hơn $100 đô), vị chi mỗi tháng kiếm cả vài chục triệu đồng (tương đương vài ngàn USD). Tôi từng chứng kiến một gã người Thái Bình, quê hương năm tấn đấy (tên một bài hát cổ động), y vào Nam ở khách sạn, mỗi sáng có em út đi mua cà phê rang xay, mua thức ăn ngon về cho mà uống, khi ả này đi mua thì không quên mua thêm một khúc ruột lợn, mang về cho y hóa trang lên chỗ bụng để bò lăn bò lóc trong các chợ mà xin ăn. Nhiều khi y lăn qua các vũng bùn dơ dáy trong chợ mà tỉnh queo, thấy lạ, mình theo dõi, mới biết chuyện y lừa đảo kiếm ăn. Mà đám này đi là có hội có đoàn, đụng tới là chúng kéo bè kéo đảng tới gây gổ, đánh người… Kinh lắm! Đó là chưa nói tới đám ăn xin chuyên nghiệp, hiện nay các tỉnh như Nghệ An, Thanh Hóa, Hòa Bình, Lai Châu, Hà Tĩnh, Thái Bình, Hưng Yên… Vẫn còn những ngôi làng thờ tổ Cái Bang, họ thờ cây gậy, cái bị, đến mùa thì đi ăn xin về sắm vàng. À, nạn mang tiền Trung Quốc, toàn tiền 200 ngàn đồng và 500 ngàn đồng giả vào các chợ mua hàng để người ta thối tiền thật nhiều lắm, phải cẩn thận vụ này!”


Nhiều người cũng than phiền vì bị lừa đảo tour Tết. (Nguyên Quang/ Viễn Đông)

“Anh cũng là người bắc, cán bộ bắc thuyên chuyển?”
“Đúng rồi, tôi nghĩ cũng thấy buồn, tôi cũng thuộc dạng hết đất sống ở miền Bắc, nhưng đất sống của tôi lại là sự trung thực và tìm sự bình yên, tôi đấu đá không nổi mà phải đi, bác đừng nghĩ tôi giống nhiều người khác mà buồn cho tôi. Tôi làm cảnh sát gần ba chục năm nay, nhà chưa mua nổi, xe thì có chiếc xe máy cà tàng, bác đủ hiểu tôi rồi đó! Tôi không có đất miếng này miếng khác như các quan chức khác đâu. Nhưng con tôi học giỏi, thông minh và tử tế, với tôi chừng ấy cũng đủ an ủi khi nhắm mắt…”
Lừa đảo trên mạng internet
Dịp gần Tết, do nhu cầu chơi hoa Tết tự trồng của người dân ngày càng cao, hơn nữa, những người có internet trong gia đình đều là thành phần hoặc trí thức, văn nghệ sĩ, lao động chất lượng cao hoặc chí ít cũng là công nhân có mức lương tương đối… vấn đề trồng hoa Tết với những nhóm này như là sự giải trí, xả stress sau giờ làm việc… Họ có nhiều thời gian cho việc tìm giống hoa, giống cây trên mạng hơn là lang thang ra các tiệm bán cây trành hoặc các cửa hàng bán cây để mua. Họ đặt hàng trên mạng và các cửa hàng sẽ ship tận nơi cho khách. Và tình trạng lừa đảo giống hoa ngày Tết cũng không phải là ít.
Nhà văn trẻ Uyển Ca, cây bút nữ chuyên viết truyện về các loài vật cho thiếu nhi, chia sẻ, “Mình mới bị lừa một quả thật buồn cười. Buồn vì con người đã bán uy tín của họ quá rẻ và cười vì mình dại, tin người vô tội vạ.”
“Chị bị lừa như thế nào, chị có thể cho biết rõ một chút không chị?”
“Mình chọn các giống hoa ngắn ngày xuất xứ Hà Lan, loại 45 ngày, có củ giá 10 ngàn đồng, có củ giá vài chục ngàn đồng. Bên kia nhận ship và mang hàng tới, nói rõ, bên kia ở Hà Nội. Ban đầu họ nói đợi hàng hai ngày, sau hai ngày mình hỏi thì không thấy trả lời, đến chiều thì có người mang củ giống tới, ghi tên từng loại củ rõ ràng. Mình yên tâm kiểm tra củ, mà nói thật thì mình chỉ đếm số lượng thôi chứ củ hoa Hà Lan có đặc điểm là nó na ná nhau khi chưa nảy mầm. Mình trồng và chờ đợi, mươi ngày sau thì cả một vườn toàn là hoa lay dơn. Mà loại hoa này thì trồng đã quá muộn, không kịp Tết, hơn nữa củ lay dơn loại tốt chỉ có giá một ngàn đồng mỗi củ. Như vậy là vừa mất tiền, vừa trễ nải việc của mình.”


Lừa đảo không chừa một ai (Nguyên Quang/ Viễn Đông)

“Mà sau khi đi dạo mấy vườn hoa nhà bạn bè cùng mua qua mạng như mình thì mới tá hỏa vì họ cũng mua phải giống hoa lừa đảo giống y mình. Thế mới sợ. Ngoài hoa ra thì có thêm nạn lừa áo quần trẻ con, máy xay cà phê, máy xay sinh tố, điện thoại, đồng hồ, linh kiện điện tử, miếng nano chống nước gương chiếu hậu của xe hơi… Kinh khủng quá, không gian mạng trở thành những cái ổ lừa đảo. Nhất là khi Tết cận kề!”
“Theo chị thì vấn đề kinh doanh, mua bán trên không gian ảo có đáng tin cậy hay không?”
“Đáng tin cậy chứ anh! Chỉ có số ít lợi dụng thời cơ, rồi lợi dụng không gian mạng để lừa đảo, chứ những công ty lớn, những tập đoàn kinh tế, và cả những điểm kinh doanh nhỏ như nhà hàng, khách sạn, họ đều dựa vào không gian mạng để tương tác với khách. Nếu chỉ thấy toàn màu đen ở kinh doanh mạng thì sẽ rất khó phát triển. Vấn đề là nên cẩn thận, tìm hiểu cặn kẽ rồi mới quyết định mua – bán với họ. Không gian mạng cũng giúp cho con người mở rộng tư duy và mua bán nhạy bén hơn. Tôi cũng không mất niềm tin về việc mua bán trên mạng nhưng sẽ hết sức cẩn thận. Bởi người đàng hoàng và người lừa đảo rất khó phân biệt, đừng bao giờ nắm đằng lưỡi. Nghĩa là không rành về hàng thì đừng mua bán trên mạng. Vậy thôi, tôi thuộc diện cư dân mạng mà vẫn dính lừa do chủ quan. Nói vậy để mọi người luôn luôn cẩn thận, cẩn thận không bao giờ thừa!”
“Theo chị, vấn đề người ta lừa đảo ngay trong dịp Tết, với cả những người không có tiền ăn Tết như vậy có phải do đạo đức đã băng hoại?”


Người mua đặc sản các vùng qua mạng cũng dễ bị trở thành nạn nhân của lừa đảo cuối năm. (Nguyên Quang/ Viễn Đông)

“Đạo đức băng hoại mấy chục năm nay chứ đâu phải riêng bây giờ. Vấn đề là trước đây kẻ băng hoại thiếu phương tiện và công cụ để hành nghề, còn bây giờ, chúng dựa vào internet để làm mưa làm gió. Nhất là giới cho vay nặng lãi, rồi đám mua bán vũ khí nóng (súng ống, lựu đạn), vũ khí lạnh (dao găm, mã tấu, các loại không phát nổ, vũ khí thô sơ) đầy trên mạng mà an ninh vẫn không thấy thì rất lạ. Đám này thì bán hàng giả cũng có, cho vay cắt cổ, người ta vay vài triệu đồng mà lãi lên cả trăm triệu đồng vì kĩ thuật đáo hạn nhanh của chúng. Ví dụ như khách vay 5 triệu đồng với lãi suất 50%, đến hạn thì chúng dụ khách vay thêm gói khác để trả gói cũ, cứ như vậy chỉ trong vòng vài tháng là người ta nghe mức tiền phải té xỉu. Không kịp trả thì chúng bêu riếu danh tính trên mạng, kinh khủng lắm. Nhất là trong dịp Tết, người ta dính bẫy của chúng rất nặng!”


Căn tính người Việt lộ rõ vào dịp Tết. Nạn lừa đảo ngày càng tăng, người miền Bắc cũng cảnh báo về sự léo hánh của những đồng hương của họ. (Nguyên Quang/ Viễn Đông)

“Theo chị, so với trước đây, Tết bây giờ ra sao?”
“Tết xưa lắm thì tôi không biết (vì hồi đó còn nhỏ), chứ mới cách đây khoảng mười lăm, hai mươi năm thôi chứ không xa lắm, Tết nghèo mà vui, con người tử tế và ân cần với nhau, đói ăn nhưng người ta không tranh miếng ăn khốc liệt. Tết giờ dư nhiều thứ, muốn gì có đó, phải nói là đất nước phát triển. Nhưng mà thiếu hẳn tình người. Thực sự thiếu cái hồn của Tết! Ngày xưa chỉ có nạn trộm cắp ngày Tết, bây giờ, ngoài trộm cắp, nạn lừa đảo tràn lan. Điều này thật đáng buồn và xấu hổ.”
Hai chữ “xấu hổ” của nhà văn Uyển Ca khiến cho khí thế đón Tết của tôi có phần chùng xuống. Và hình như là vậy, Tết bây giờ có quá nhiều điều để buồn và xấu hổ, khi mà người ta sẵn sàng, chờ chực để trộm cắp, lừa đảo.
Và nói tới Việt Nam, có lẽ khi bước vào cửa khẩu Tân Sơn Nhất đã thấy điều đó, người Việt xa quê háo hức về quê ăn Tết, nhưng bước vào lãnh địa Việt Nam, tự dưng cái Tết trở nên xa lạ. Vì đâu?!


Không ít người bị lừa về chất lượng khi mua hàng hóa vào dịp Tết. (Nguyên Quang/ Viễn Đông)


Không ít bà nội trợ bị những người hát, bán rong ở chợ chặn đường và ép mua ủng hộ giùm bọn em. (Nguyên Quang/ Viễn Đông)

Nguyên Quang/ Viễn Đông)