Quốc huy in trên trang bìa? Màu sắc của hộ chiếu? Những trang bên trong được thiết kế tinh xảo? Từng yếu tố thẩm mỹ trong cuốn hộ chiếu của bạn đều mang ý nghĩa nào đó.
Thật tội nghiệp cho cuốn hộ chiếu! Mặc dù là thứ giấy tờ nhân thân thiết yếu để đi ra nước ngoài và để chứng minh rằng chúng ta là chính mình ở quê nhà chứ không phải ai khác, nhưng nó thường có số phận nằm yên trong ngăn kéo tủ, và các trang trong hộ chiếu không mấy khi được ai ngó ngàng tới ngoài các công chức hải quan uể oải lật qua lật lại khi kiểm tra.
Hộ chiếu có hai nhiệm vụ cốt yếu là biểu thị danh tính của cả người mang và quốc gia phát hành, nhưng nó thường khiến chúng ta thu mình lại trong ảnh chụp của chính mình và bối rối về ý thức cổ xưa về đất nước, vốn được thể hiện qua những biểu tượng quốc huy và chữ mạ vàng.
Chưa hết, hộ chiếu là một tác phẩm giàu hình ảnh và câu chuyện lịch sử - một vật thể hiện sự tương đồng toàn cầu của chúng ta ngay cả khi mục đích của nó là nhấn mạnh đến đường biên giới.
Theo truyền thống, thiết kế hộ chiếu hiếm khi nhằm gợi mở lòng hiếu kỳ.
Danh phận Đài Loan Ví dụ như thiết kế của Đài Loan - bìa màu xanh lá cây đậm, được trang trí bằng hình mặt trời cách điệu tỏa sáng nằm trong chiếc nhẫn vàng đơn giản - là sự thể hiện điển hình của mỹ học quản trị nghiêm túc.
Tuy nhiên, gần đây, đảng Sức mạnh Thời đại (New Power Party) ủng hộ xu hướng Đài Loan độc lập đã phát động nguồn lực cộng đồng nhằm thiết kế lại cuốn hộ chiếu thông qua một cuộc thi.
Có một khía cạnh chính trị rõ ràng ở đây. Cuộc thi diễn ra nhằm hưởng ứng với một nghị quyết được quốc hội thông qua hồi tháng Bảy.
Nghị quyết này muốn làm nổi bật từ "Đài Loan", vốn bị đặt nằm dưới dòng chữ "Cộng hoà Trung Hoa" trên hộ chiếu cũ, điều mà các nhà lập pháp nói rằng gây bối rối ở nước ngoài.
Phần lớn những thiết kế lọt vào vòng chung kết đã tiến thêm một bước nữa, không phải nhờ sự lựa chọn của họ về các mô-típ hoa văn vừa vui tươi vừa truyền thống trang trí trên hộ chiếu, mà là do một sự dứt bỏ cực kỳ cơ bản: xoá luôn ba từ tiếng Anh "Republic of China" ("Cộng hòa Trung Hoa") khỏi mẫu thiết kế.
Nguồn hình ảnh, EPA
Chụp lại hình ảnh,
Hộ chiếu Đài Loan đã được thay đổi vào tháng 9/2020 để tránh chuyện người Đài Loan bị nhầm là công dân Trung Quốc khi đi du lịch nước ngoài
Tuy nhiên, những hoa văn tuyệt đẹp mà các nhà thiết kế tái tưởng tượng - từ hình tượng con chim, con bướm cho đến bát cơm đầy vun, tất cả đều được tô điểm bằng màu hồng và tím, vàng và cam - lại đặt ra một câu hỏi rộng hơn: tại sao hộ chiếu lại cứ phải thiết kế kiểu cách như vậy?
Từ tấm da thuộc đến cuốn hộ chiếu ngày nay Hộ chiếu không phải lúc nào cũng được trình bày dưới dạng cuốn sổ nhỏ gọn với đủ thứ công nghệ hỗ trợ như chúng ta đang sử dụng ngày nay.
Được nhắc đến từ sớm nhất là giấy thông hành, có chức năng tương tự như hộ chiếu, được miêu tả trong Sách Nê-hê-mi-a thuộc Kinh Cựu ước, miêu tả cách việc nhà tiên tri vào khoảng năm 450 trước Công nguyên đã được cấp những lá thư của Vua Ba Tư Artaxerxes I, với nội dung đòi các quan tổng trấn ở những vùng đất bên ngoài sông Euphrates dành cho ông một lộ trình an toàn để đến Giu-đa.
Arthashastra, luận thuyết cổ về chính trị - kinh tế được viết bằng tiếng Phạn của Ấn Độ về nghệ thuật quản trị nhà nước được cho là được viết vào khoảng giữa từ thế kỷ 2 trước Công nguyên đến thế kỷ 3 sau Công nguyên, cũng nhắc tới những tấm thẻ được cấp với một khoản phí, mà nếu không có nó thì không người bản xứ nào có thể rời khỏi đất nước hoặc quay trở lại.
Chúng ta không thể biết những tài liệu nói trên trông như thế nào, nhưng rất có thể chúng giống với tấm hộ chiếu lâu đời nhất còn sót lại trên thế giới.
Được viết tay một cách rõ ràng trên giấy da thuộc và được trang trí khá công phu, trên tấm hộ chiếu này có cả chữ ký của Vua Charles I của Anh, có kích thước rộng bản, được gấp lại nhiều lần.
Nó được cấp vào năm 1636 cho Huân tước Thomas Littleton, cho phép ông "vượt ra khỏi lãnh thổ của chúng ta để đến những nơi ở bên kia đại dương". Ông được quyền mang theo bốn gia nhân, 50 bảng Anh cùng"đồ đạc và nhu yếu phẩm".
Nguồn hình ảnh, Trustees of the British Museum
Chụp lại hình ảnh,
Hộ chiếu lâu đời nhất là một trang giấy da thuộc không có ảnh
Với sự bùng nổ của Thế Chiến I, chính phủ các nước coi hộ chiếu như một cách để ngăn chặn gián điệp ngoại quốc xâm nhập vào nước mình.
Hộ chiếu Anh hiện đại có thể coi là đầu tiên được cấp vào năm 1915. Được làm bằng một tờ giấy duy nhất, tài liệu này được gấp lại trong một bìa cứng có in hình quốc huy của Vương quốc Anh.
Cũng chính hình tượng kỳ lân và sư tử đó - đại diện cho Scotland và Anh - được kính cẩn tôn vinh trong cuốn hộ chiếu ngày nay, cùng với hai phương châm tối thượng (bằng tiếng Pháp, vì chúng có từ thời lịch sử khi đồng Norman của Pháp là đơn vị tiền tệ được giới tinh hoa Anh sử dụng rộng rãi): dieu et mon droit (Chúa và quyền của tôi), và honi soit qui mal y pense (xấu hổ thay cho kẻ nghĩ điều thất đức).
Ở bên trong, trông nó rất khác biệt. Mặc dù phiên bản năm 1915 là phiên bản đầu tiên yêu cầu có dán ảnh, nhưng những bức ảnh chụp thời đó hầu như không giống với những bức chân dung kỹ thuật số được quản lý nghiêm ngặt ngày nay.
Hãy xem bức ảnh hộ chiếu của Ngài Arthur Conan Doyle một trăm năm trước, trong đó ông cùng với vợ và hai con trai ngồi trên xe do chó kéo (cả gia đình có thể đi nước ngoài với một tấm hộ chiếu duy nhất).
Trong cùng kỷ nguyên đó, Randall Davison, khi đó là Tổng Giám mục Canterbury, thì đi lại với đầy đủ bộ sậu tuỳ tùng, gồm cả người hầu lo chuyện nghi lễ.
Lướt qua các hộ chiếu cổ, bạn sẽ thấy những tấm ảnh mọi người đang tạo dáng trong vườn nhà hoặc bên bờ biển, đang hút thuốc lá, đọc báo và chơi nhạc. Không có tấm ảnh nào chụp chân dung họ - và cảm nhận về tính cách cá nhân thì được coi trọng hơn so với nhận diện khuôn mặt người đó.
Dĩ nhiên, những hình ảnh này không phải lúc nào cũng có hiệu quả làm bằng chứng nhận dạng.
Trong cuốn sách "Tấm hộ chiếu ở Mỹ" của mình, học giả Craig Robertson kể lại câu chuyện về chàng trai Dane tóc xù, người đã đi tới Đức. Khi ở đó, anh biết được rằng bộ ria mép lớn được coi là quá nhạy cảm, phạm húy đến Kaiser Wilhelm - Hoàng đế Đức và vì vậy anh đã cạo bỏ đi. Khi anh rời khỏi Đức, các quan chức hộ chiếu đã từ chối vì trông anh không còn giống ảnh hộ chiếu của mình nữa, mà lại giống như một kẻ lừa đảo khét tiếng!
Mãi cho đến khi chiến tranh thế giới thứ nhất kết thúc, vào năm 1920, Liên Hiệp Quốc (lúc bấy giờ gọi là Hội Quốc Liên) mới tìm cách áp dụng tiêu chuẩn hộ chiếu quốc tế như một phần trong sứ mệnh gìn giữ hòa bình thế giới.
Một trong số các quy định là phải phân trang (một cuốn hộ chiếu có tổng cộng 32 trang), sử dụng ít nhất hai ngôn ngữ và trang bìa phải có tên quốc gia ở trên cùng, quốc huy ở giữa và từ 'Hộ chiếu' ở dưới cùng. Những quy định này đã xác định quy ước thiết kế hộ chiếu hiện đại.
Đặc trưng của từng quốc gia Ngày nay, Tổ chức Hàng không Dân dụng Quốc tế (ICAO) Liên Hiệp Quốc chịu trách nhiệm ban hành các tiêu chuẩn về hộ chiếu, điều chỉnh kích thước và định dạng trang bìa cũng như các công nghệ kỹ thuật số cài đặt sẵn trong cuốn hộ chiếu.
Nhưng họ không có quy định nào cho màu sắc của trang bìa.
Hầu hết các hộ chiếu trên thế giới đều mang một trong ba màu: đỏ, xanh lam hoặc xanh lục.
Tại sao mà bảng màu lại hạn chế vậy?
Quan điểm được chấp nhận rộng rãi là hộ chiếu màu xanh lam được các nước Tân Thế giới ưa chuộng, màu đỏ ám chỉ quá khứ hoặc hiện tại của các nước Cộng sản, và màu xanh lục thường biểu thị các quốc gia Hồi giáo.
Cũng có cảm giác rằng hộ chiếu màu hồng chẳng hạn, có thể sẽ là một công cụ quảng cáo tuyệt vời cho ngành du lịch, nhưng cũng có thể phản ánh sự xa hoa phù phiếm - một đặc điểm mà không quốc gia nào ưa cả, dù vẫn có thể sử dụng. (Slovenia có lẽ có mẫu hộ chiếu gần đạt nhất trong việc thể hiện nội dung này - hộ chiếu Slovenia có số trang nhiều gấp đôi. Ngoài việc đóng vai trò của một cuốn hộ chiếu, nó còn là một cuốn sách lật (flip-book): người ta sẽ nhìn thấy hình người cưỡi ngựa phi nước đại khi dùng tay vuốt lên cạnh các trang giấy của nó.)
Không thể coi nhẹ sức mạnh của mẫu thiết kế phù hợp.
Hãy nhìn vào câu chuyện về sự thay đổi màu sắc gần đây của Vương quốc Anh. Sau cuộc bỏ phiếu Brexit, chính phủ Anh tuyên bố rằng hộ chiếu sẽ trở lại màu xanh hải quân gốc gác trước đây.
Trên thực tế, không có luật nào của EU yêu cầu hộ chiếu của các nước thành viên phải duy trì màu đỏ thẫm. Vương quốc Anh đã tự nguyện thay đổi vào năm 1988 cho phù hợp với các quốc gia thành viên EU khác.
Trong các trang bên trong, hộ chiếu ngày càng cố gắng truyền tải nhiều hơn các đặc trưng của đất nước, in sẵn trên các trang của họ hình các di tích quốc gia, kỳ quan thiên nhiên và những công dân ưu tú, cứ như thể hộ chiếu là tài liệu giáo khoa về xã hội dân sự.
Chụp lại hình ảnh,
Thiết kế hộ chiếu của mỗi quốc gia đều thể hiện bản sắc dân tộc độc đáo
Cho đến khi cuốn hộ chiếu màu xanh hải quân sẽ bắt đầu được phát hành vào cuối năm nay, các trang bên trong của hộ chiếu Vương quốc Anh hiện thời bao gồm các hình tác phẩm điêu khắc khổng lồ Thiên thần phương Bắc của nghệ sỹ Anthony Gormley; chân dung họa sĩ John Constable; và chân dung lập trình viên máy tính đầu tiên, nhà toán học Ada Lovelace. Hình ảnh mái đầu của Shakespeare được in chìm vào mỗi trang dưới dạng hoa văn mờ.
Hộ chiếu mới của Nhật Bản có không dưới 24 tác phẩm từ loạt tranh khắc gỗ mang tính biểu tượng của Katsushika Hokusai, Ba mươi sáu sắc thái của núi Phú Sĩ.
Còn trong bản tái thiết kế hoàn chỉnh gần đây nhất của hộ chiếu Hoa Kỳ, được phát hành vào năm 2007, thì có một bản khắc về trận chiến đã tạo cảm hứng cho sự ra đời của quốc ca Mỹ Lá cờ chói lọi ánh sao (The Star-Spangled Banner), cùng với Núi Rushmore, gia súc sừng dài và một chiếc thuyền buồm.
Đôi khi, những nội dung được sắp xếp cẩn thận này có thể gửi đi những thông điệp ngầm: đã gần một thế kỷ kể từ khi phụ nữ Mỹ đã kết hôn có thể lấy hộ chiếu của riêng mình (và dĩ nhiên trước đó họ không thể đi nước ngoài một mình), thay vì chỉ có thể đi nước ngoài cùng chồng.
Tuy nhiên, trong số 13 câu nói truyền cảm hứng từ những người Mỹ có ảnh hưởng trên các trang của cuốn hộ chiếu thiết kế hiện tại, chỉ có một câu được cho là của một phụ nữ, học giả người Mỹ gốc Phi nổi tiếng Anna Julia Cooper.
Điều này khác xa so với hộ chiếu của đất nước Gabon. Cho đến khi được thiết kế lại theo công nghệ sinh trắc học, đây có thể là cuốn hộ chiếu tôn vinh phụ nữ nhất trên thế giới, trên trang bìa của nó in hình ảnh một bà mẹ ngực trần đang cho con bú.
Đòi hỏi về tính bảo mật cao Dù cho có vẻ biểu thị lòng ái quốc song những đặc điểm thiết kế này được quyết định bởi mục tiêu trọng yếu không phải tính thẩm mỹ mà là tính bảo mật.
Nói một cách đơn giản, các trang của hộ chiếu càng phức tạp bao nhiêu thì càng khó làm giả bấy nhiêu.
Một số đặc điểm nổi bật nhất của hộ chiếu hiện đại cũng là do lo ngại về vấn đề an ninh; chẳng hạn như xem xét bản tái thiết kế năm 2015 của Canada.
Chiếu ánh sáng tia cực tím lên các trang của nó và bầu trời phía trên một khung cảnh khá là chuẩn mực lại bùng lên những màn bắn pháo hoa rực rỡ, các chòm sao sáng và vòng cung của cầu vồng.
Vào đầu thiên niên kỷ, khi một tính năng bảo mật ẩn khác, chip sinh trắc học, bắt đầu được bổ sung trên toàn cầu, điều đó có nghĩa là một biểu tượng mới sẽ xuất hiện trên trang bìa của bất kỳ cuốn hộ chiếu nào.
Đối với bản thiết kế lại hộ chiếu Đài Loan, cuối cùng, chính phủ đã quyết định bỏ hình ảnh trà sữa trân châu và gấu. Phiên bản mới trông gần như giống hệt với phiên bản cũ, điểm khác biệt quan trọng là các từ tiếng Anh "Republic of China" được thu nhỏ hết cỡ, giờ đây được dùng viền quanh hình tượng mặt trời thay vì in nổi bề thế phía trên hình tượng mặt trời bằng một phông chữ to tướng như trước.
Song chắc chắn mẫu mới của Đài Loan vẫn không cạnh tranh nổi với bản thiết kế lại năm 2014 của Na Uy. Được thực hiện bởi Neue Design Studio, mẫu này mô phỏng chủ đề phong cảnh Na Uy huyền thoại và có ba màu, trắng, xanh ngọc và xanh lá mạ, hoàn toàn phù hợp với quy ước trong khi trông lại tràn đầy chất nghệ thuật đương đại. Bên trong, hộ chiếu được tối giản theo kiểu Bắc u như bạn muốn - nhưng chỉ cần một tia UV chiếu vào là hình ảnh Bắc Cực quang hiện lên lung linh ảo diệu.
Nguồn hình ảnh, Neue Studio
Chụp lại hình ảnh,
Khi đặt dưới đèn tia UV, mặt trong của hộ chiếu Na Uy hiện ra hình ảnh Bắc Cực quang lung linh ảo diệu
Những nét tương đồng Hộ chiếu của Na Uy là ngoại lệ.
Nhìn chung, cho dù đại diện cho các quốc gia khác nhau đến cỡ nào, hộ chiếu của mỗi nước sẽ luôn hao hao với hộ chiếu của một nước khác, giống hơn nhiều so với bất cứ thứ gì khác trên thế giới, cho dù đó là hộ chiếu của Trung Quốc hay Mỹ, Úc hay Iran.
Bằng cách này, các thiết kế đầy bản sắc dân tộc thiết tha không hề làm giảm đi mục đích chung của cuốn hộ chiếu, không làm nổi bật tính cá nhân của mỗi quốc gia phát hành mà hướng tới sự tương đồng sâu sắc của một tấm giấy thông hành - sự khao khát tầm vóc trên toàn cầu, bản chất mà sứ mệnh lịch sử trao cho.
Trong một thế giới mà những vật trang trí rực rỡ hiếm khi được sử dụng, cuốn hộ chiếu này trông phải giống cuốn hộ chiếu khác.
Đề cập đến hệ thực vật và động vật: hoa cúc của Nhật Bản, tuyết tùng của Lebanon, cá sấu và ngựa của Lesotho, tất cả được dệt một cách tinh xảo thành tấm thảm mang bản sắc dân tộc của đất nước họ, song đều được in nổi bằng nhũ vàng trên một màu sắc truyền tải chính thống hơn tất cả, chúng có thể trông khá giống nhau.
Tuy nhiên, rất nhiều hình tượng hộ chiếu đã lùi về quá khứ.
Thế giới vẫn tiếp tục tiến về phía trước, thay đổi không chỉ ở chỗ công nghệ cài đặt sẵn trong hộ chiếu (và bao lâu nữa thì sẽ đến lúc chúng ta không cần cuốn hộ chiếu vật lý nữa?) mà còn cả những gì chúng đại diện.
Hộ chiếu luôn có những ý nghĩa khác nhau đối với những người khác nhau.
Đối với những người may mắn, họ thấy an toàn với cảm giác như đang ở quê nhà và thuộc về họ, tấm hộ chiếu là chìa khóa mở ra thế giới rộng lớn hơn, cho những cuộc phiêu lưu và những chuyến bay.
Đối với những người cuốn theo làn sóng di cư, cùng một tấm hộ chiếu đó lại tượng trưng cho lời hứa về một kết thúc yên bình cho mọi thứ và được phép ở lại.
Căng thẳng quốc tế âm ỉ từ lâu có nghĩa là một số hộ chiếu sẽ có thể mở nhiều cửa hơn những hộ chiếu khác, nhưng với sự bùng phát của đại dịch hiện nay, việc đi lại đã trở nên khó khăn phức tạp vô cùng đối với nhiều người chúng ta.
Bằng cách đặc biệt, Covid-19 đã thêm vào một lớp ý nghĩa khác cho cuốn hộ chiếu bé nhỏ, lấp lánh đó, tô điểm cho nó sự hoài cổ và khát khao ngay cả khi nó lùi vào dĩ vãng.
Theo BBC
