(Ảnh minh họa) - Đạo diễn người Nhật, Kore-eda Hirokazu, tại Liên hoan phim Cannes, năm 2004. REUTERS

Xin được mượn một câu thoại trong phim để mở đầu bài viết này: “Thường thì không ai được chọn bố mẹ. Nhưng khi được chọn thì sẽ khăng khít hơn, phải không?” Đó là lời nói của nữ chính trong bộ phim “Kẻ trộm siêu thị” (Shoplifters) của đạo diễn người Nhật Kore-eda Hirokazu. Vị đạo diễn này được mệnh danh là “thỏi nam châm hút giải thưởng” bởi phần lớn các tác phẩm của ông đều làm mưa làm gió tại các liên hoan phim ở Nhật cũng như trên thế giới.

“Kẻ trộm siêu thị” không phải là một ngoại lệ khi một mình ẵm hàng chục giải từ Giải Viện Hàn lâm Nhật Bản, cho tới giải César cho “phim nước ngoài hay nhất” và vị trí cao quý nhất tại Liên hoan phim Cannes - giải Cành Cọ Vàng cho hạng mục “Phim hay nhất” năm 2018.
Trong hầu hết các tác phẩm của mình, Kore-eda Hirokazu đều đề cập tới đề tài gia đình với câu hỏi lớn “Điều gì làm nên một gia đình?”. Ở đó, mỗi bộ phim là một góc nhìn - một câu trả lời khác nhau, mang những ý nghĩa khác nhau, và dù có khác đến mức nào thì tất cả cùng phản ánh chính xác sự tồn tại thực sự của con người. Cộng đồng nhỏ bé gồm 6 thành viên trong “Kẻ trộm siêu thị” là lớp người nghèo khó, gần như sống cô lập với xã hội. Họ có những cuộc đời bị xô đẩy vào ngõ cụt, bất hạnh dồn dập… nhưng có vẻ trong cuộc sống ngày nay, những điều này đã quá nhiều đến nỗi người ta dường như trở nên vô cảm với chúng. 
Là một bộ phim thuộc thể loại chính kịch gia đình, “Kẻ trộm siêu thị”  toát lên trong nó những âm hưởng thật bình dị nhưng đầy cay đắng, khiến cho nhiều người xem đã phải thốt lên rằng “Tôi muốn khóc mà lại không thể, muốn gào thét nhưng lại không biết bắt đầu từ đâu”.
Truyện phim kể về một gia đình sống bằng nhiều nghề, nhưng nghề chính là ăn cắp đồ dùng trong các cửa hàng tiện lợi bởi cuộc sống của họ quá nghèo khổ và khó khăn. Đó là Osamu Shibata và vợ là Nobuyo, bà Ngoại và Aki - cháu gái của bà, cậu bé Shota - con nuôi của vợ chồng Osamu và cô gái nhỏ Yuri - đứa bé được nhặt từ ngoài đường về.
Điều gì làm nên một gia đình?
Liệu đó có phải là cuộc sống với vật chất dư thừa như gia đình Aki, cháu của bà Ngoại - mà thật ra bà là vợ cả của ông nội Aki, họ không hề có cùng chung huyết thống? Nếu tiền bạc làm nên Gia đình thì sao Aki bỏ đi, tới sống với bà trong căn nhà lụp xụp chật hẹp tồi tàn thiếu thốn cùng những con người xa lạ? Ba mẹ cô có đủ gắn kết với cô không khi mà cô vẫn sống ở cùng thành phố còn họ lại nghĩ cô đang du học ở Úc châu?
Liệu đó có phải là những người cùng chung máu mủ dưới một mái nhà tươm tất như gia đình của cô bé Yuri mới 5 tuổi với đầy những vết sẹo chi chít trên cơ thể và những lời chửi bới thậm tệ từ chính cha mẹ ruột của mình?
Hay, cái làm nên gia đình chính là một nhóm người nghèo khổ gần như tận đáy xã hội nương tựa và ràng buộc với nhau bởi những lý do đầy uẩn khúc? Là một Osamu làm việc ngắn hạn ở công trường xây dựng. Là Nobuyo làm công nhân trong một xưởng giặt là. Là Aki trẻ người non dạ bị hấp dẫn bởi nghề múa khiêu dâm. Là bà Ngoại già móm mém ưa chơi game, chuyên gia vòi tiền từ con trai của vợ hai của chồng. Là cậu bé Shota tuổi teen vô tư tin rằng “chỉ những đứa trẻ không thể tự học thì mới phải đến trường” và ăn cắp trong siêu thị là vô tội vì “đồ trong siêu thị thì chẳng phải là đồ của ai cả”.
Chỉ trong gần 9 phút đầu tiên, đạo diễn, đồng thời là tác giả kịch bản Kore-eda đã phơi bày tất cả không giấu diếm hoàn cảnh của cái gia đình kì lạ này. Phim mở ra là trò ăn cắp trong siêu thị của hai chú cháu Osamu và Shota. Trên đường trở về, họ bắt gặp cô bé Yuri ngồi ngoài hiên nhà giữa lúc trời bắt đầu chuyển lạnh. Cả hai nghĩ rằng không có người lớn ở nhà nên đã đưa Yuri về. Nobuyo nhất định không đồng ý giữ con bé lại vì lo sợ người ta sẽ nghi họ bắt cóc nó.
Sau khi cho con bé ăn no, hai vợ chồng người cõng người bế Yuri mang trả lại cho cha mẹ bé. Nhưng, họ đã dừng khựng ngay bên ngoài cánh cửa. Cha mẹ Yuri đang đánh nhau, người mẹ hét toáng lên rằng chính cô ta cũng không muốn sinh ra con bé. Không chỉ những lời nói ấy, mà cả những vết sẹo trên thân thể Yuri khiến Nobuyo đau lòng. Là một người vợ mang nỗi đau không thể có con, Nobuyo quyết định giữ Yuri lại, đổi tên cô bé là Lai, coi nó như một thành viên mới.
Thế là, gia đình họ là nơi mà tất cả mọi người chẳng ai có huyết thống với ai, nơi mà bữa ăn hàng ngày được coi như một chiến lợi phẩm, nơi mà họ cùng ăn, cùng ngủ, cùng sinh hoạt trong khoảng vài mét vuông nhưng lại có vẻ không hề thiếu thốn sự sẻ chia.
Yêu thương hiện hữu
Tất cả được xây dựng một cách chân thực và rất Đời, đúng như phong cách của tác giả, là để phản ánh chính xác sự tồn tại của con người. Những người lớn trong gia đình chắp vá ấy có thể là người tốt nhưng không Đẹp như những thiên thần có cánh. Họ vẫn có những phần ti tiện bị tạo ra bởi cái Nghèo. Bao nhiêu chi tiết là bấy nhiêu xúc cảm khán giả cảm nhận, vừa giận, vừa thương, vừa cảm thông thấu hiểu, lại vừa ước giá mà có ai đó giúp đỡ họ hoặc họ sẽ làm khác đi.
Ấy là Aki thích thú với nghề múa khiêu dâm dù cô không hề thiếu thốn về mặt tiền bạc; cô còn tự giữ tiền cho mình, thi thoảng hai bà cháu đi ăn riêng những món ngon. Là lúc bà Ngoại mất vì tuổi già, vợ chồng Osamu đau buồn vì sự ra đi của bà nhưng vẫn hí hửng khi tìm được chỗ tiền bà cất giấu riêng. Là lúc Shota phải nằm viện, có nguy cơ bị cảnh sát phát hiện, họ vẫn cùng nhau bỏ trốn và bỏ rơi cậu bé. Là Osamu quyết định thêm nghề đập cửa kính ô tô để ăn cắp đồ…
Họ rõ ràng là những kẻ vẫn đầy Tham - Sân - Si theo những lẽ riêng nhưng lại dành cho nhau sự yêu thương kì lạ mà ở trong những gia đình đầy đủ vật chất và chung dòng máu có lẽ ít khi hiện hữu. Thì ra, Shota là do hai vợ chồng Osamu nhặt được trước một tiệm chơi game, trong một chiếc xe ô tô mà chắc hẳn ai đó mải chơi đã quên mất cậu. Bao năm nuôi dưỡng thằng bé, cả hai chỉ mong cậu gọi một tiếng “Cha mẹ” nhưng Shota liên tục nói rằng chưa đến lúc.
Chính vì cái khát khao ấy, bằng cả tình yêu của một người Mẹ, Nobuyo đã dành trọn sự quan tâm cho Yuri. Cái ngày mà cả nhà giữ con bé lại, Aki cắt tóc cho Yuri còn Nobuyo thì mang bộ đồ cũ của con bé ra đốt. Xung quanh là cả gia đình, Nobuyo ôm Yuri vào lòng, thì thào vào tai con rằng “họ đánh con không phải vì con hư. Nếu họ yêu con thì đây là điều họ phải làm”. Rồi cô ôm con bé chặt hơn, hôn hít nó, khiến nó cũng ôm lấy cô, vuốt bàn tay bé nhỏ lên má cô, lau đi những giọt nước mắt không rõ là đau buồn hay hạnh phúc.
Càng về cuối phim, câu chuyện càng lúc càng được đẩy lên cao trào bằng sự “tỉnh ngộ” của cậu bé Shota trước hàng loạt những hành động mà cậu coi là không chuẩn mực của vợ chồng Osamu. Và cú sốc lớn nhất với Shota, dấy lên sự ân hận trong lòng cậu là khi cậu thấy một cửa hàng mà mình hay ăn cắp phải đóng cửa.
Chưa hết, giọt nước làm tràn ly chính là lúc cô bé Yuri đi theo anh vào một cửa hàng nhỏ và bắt đầu ăn cắp đồ. Shota muốn ngăn cản em. Rõ ràng mọi thứ đã đi quá sức chịu đựng của cậu bé và việc cậu cố tình để bị bắt chỉ như một việc hiển nhiên.
Tất cả vỡ òa, bao nhiêu bí mật của vợ chồng Osamu được tiết lộ, trong đó, có cả tội giết người. Thì ra trước đây, hai  người đã cùng nhau giết và chôn xác của chồng cũ của Nobuyo vì hắn hành hạ cô. Nobuyo nhận tất cả lỗi về mình để Osamu không phải ở tù. Shota được nhận vào một nhà tình thương, được đi học. Còn bé Yuri thì trở về với cha mẹ của mình.
Nghe thì có vẻ như kẻ ác đã phải đền tội. Nhưng… nếu ai vẫn ngồi xem tới đoạn này của phim, thì hãy nán lại thêm chút nữa… Chỉ một chút nữa thôi… Sau hai tiếng đồng hồ vừa trải qua… ta sẽ thấy Shota thú nhận với Osamu rằng cậu đã cố tình để bị bắt, rồi cậu ngồi trên xe bus trở về nhà tình thương… thì Osamu chạy theo, liên tục gọi “Con”… Và ngay giây phút ấy… Shota đã nghẹn ngào lẩm bẩm từ “Cha”  trong nước mắt.
Cũng chỉ một chút nữa thôi… chúng ta sẽ thấy cô bé Yuri sau khi được về với cha mẹ ruột thì lại lẩn thẩn chơi một mình ở hành lang bên ngoài căn nhà, không được ai chú ý, hát bài đồng dao mà cả gia đình không máu mủ kia đã từng hát với cô bé, chơi những viên bi mà anh Shota cho và chới với đứng lên ngó qua hàng rào… Một nhà tù vô hình… Một sự độc ác sẽ không bao giờ phải đền tội. Vậy ai? Ai là kẻ có lỗi trong tất cả những chuyện này?
“Kẻ trộm siêu thị” với thủ pháp chậm rãi, góc máy tĩnh, lối kể chuyện dung dị, nhẹ nhàng, đưa đẩy cảm xúc của người xem, từ rung động, bật cười dí dỏm tới chua xót, sâu cay… đơn giản chỉ để chúng ta tự đặt ra câu hỏi “Điều gì làm nên một gia đình?”. Chắc hẳn chúng ta đều đã có câu trả lời của riêng mình.
Theo RFI