Việc xây dựng tình bạn tốt là một kỹ năng thiết yếu nhưng hiếm khi được dạy cho trẻ nhỏ.
Với nhiều người trong chúng ta, đại dịch COVID giúp ta nhận ra ai mới thực sự là những người bạn thân thiết nhất.
Không còn cơ hội giao tiếp xã hội với nhóm lớn, chúng ta trở nên phụ thuộc hơn vào một nhóm nhỏ những người bạn tâm giao.
Với trẻ em, tình huống này còn trở nên cấp thiết hơn, đặc biệt là với em bé quá nhỏ tuổi khó lòng thực hiện các cuộc gọi qua Zoom.
Rất nhiều trẻ em mong ngóng được gặp lại bạn bè, đặc biệt là gặp những người bạn thân.
Bạn thân không chỉ là những người mà chúng ta giao lưu cùng mà còn là những người mà ta tin tưởng hoàn toàn.
Khi còn là trẻ con, chúng ta coi bạn thân như những thành viên trong gia đình, đến mức ta cảm thấy gia đình bạn cũng gần gũi như chính gia đình mình vậy.
Đến khi trưởng thành, ta có thể gọi cho bạn thân bất cứ lúc nào để chia sẻ những thăng trầm trong cuộc sống.
"Bạn bè thân thiết thường đem lại sự thân thuộc như thể họ ở đó là vì bạn và họ sẽ luôn là chỗ dựa cho bạn," Rebecca Graber, giảng viên tâm lý học tại Đại học Sussex, Anh Quốc, nói. "Đó là cảm giác bạn được ủng hộ chứ không phải là việc người bạn đó thực sự có mặt bên cạnh bạn."
Thế nhưng liệu có phải chăng tiềm thức chúng ta đã được lập trình sẵn để có những người bạn thân?
Kết quả nghiên cứu cho thấy việc chúng ta thân thiết gắn bó với người khác là bởi điều đó đem đến những lợi ích cho quá trình tiến hoá của chúng ta.
Tuy nhiên, bản chất thực sự của những mối quan hệ thân thiết này lại có những khác biệt đáng kể giữa các trường hợp khác nhau - và việc hiểu rõ sự đa dạng này sẽ đem lại niềm an ủi và hy vọng cho những ai đang mong mỏi có một người bạn thân hay đang mãi chưa tìm được người nào như vậy.

Nguồn hình ảnh, Getty Images
Chụp lại hình ảnh,
Rất nhiều trẻ em (và cả người lớn) kết bạn do có những sở thích chung
"Chúng ta thường nghĩ về tình bạn theo khía cạnh văn hóa. Nhưng trên thực tế, tình bạn có chiều sâu hơn thế và là một yếu tố cực kỳ cơ bản của cuộc sống," Lydia Denworth, tác giả một cuốn sách viết về sự tiến hóa, các vấn đề sinh học và sức mạnh của quan hệ bạn hữu, nói.
Bằng việc quan sát các loài động vật khác như khỉ đầu chó và cá heo, ta có thể thấy tình bạn thân thiết quan trọng như thế nào, theo bà Denworth. Việc kết bạn không nhất thiết phải độc quyền theo kiểu chỉ được chọn một cá thể duy nhất để kết giao. Tình bạn có thể bao gồm sự gắn kết qua thời gian với một số lượng bất kỳ các cá thể tương hỗ lẫn nhau.
Giống như con người, cá heo kết bạn thông qua sở thích chung.
Một nghiên cứu vào năm 2019 phát hiện ra những con cá heo đực chuyên kiếm ăn ở tầng nước sâu chủ yếu giao tiếp với các con cá heo đực khác kiếm ăn theo cách tương tự.
Những mối quan hệ thân thiết này có thể kéo dài hàng thập kỷ và đóng vai trò quan trọng trong việc giúp các con cá heo đực giao phối thành công, Manuela Bizzozzero, nhà nghiên cứu tại Đại học Zurich và tác giả chính của nghiên cứu này, ghi nhận.
Kết quả nghiên cứu cũng chỉ ra rằng khỉ đầu chó thường kết bạn để giúp chúng vượt qua các trở ngại đầu đời.
Theo một nghiên cứu năm 2013 do Jeanne Altmann, nhà nghiên cứu chuyên về loài linh trưởng thuộc Đại học Princeton, dẫn đầu, thì tình bạn giữa các con khỉ đầu chó cái trưởng thành làm tăng khả năng tỉ lệ sống sót của khỉ con.
Một nghiên cứu khác kết luận những con khỉ đầu chó có mối gắn kết xã hội bền chặt ít bị căng thẳng hơn, và các con cái thường tìm đến những người bạn mới khi bạn thân của chúng bị giết bởi động vật săn mồi.
"Tốt nhất là nên kiếm những người bạn tốt, điều đó sẽ giúp khỉ đầu chó chống chọi lại với sư tử," Denworth nói. "Con người chúng ta cũng cần phải chiến đấu với các loại 'sư tử' trong cuộc sống, và đó cũng chính là điều mà bạn bè giúp đỡ chúng ta vượt qua."

Nguồn hình ảnh, Getty Images
Chụp lại hình ảnh,
Giúp trẻ em xây dựng tình bạn bền chặt sẽ đem lại lợi ích lâu dài
Kết bạn
Tìm kiếm và gìn giữ tình bạn là một kỹ năng cần có thời gian để phát triển.
Từ khoảng 4 tuổi trở đi, trẻ em bắt đầu nhận ra mọi người có suy nghĩ, sở thích và cảm xúc khác với mình.
Khả năng mới hình thành này, được gọi là Thuyết Tâm trí, giúp trẻ em kết bạn, theo Eileen Kennedy-Moore, nhà tâm lý học lâm sàng và là tác giả của cuốn sách Growing Friendships: A Kids' Guide to Making and Keeping Friends (Xây dựng tình bạn: Cẩm nang kết bạn và duy trì tình bạn dành cho trẻ em).
"Trẻ em dần trở nên tinh tế hơn trong việc đặt mình vào vị trí của người khác, và điều này tiếp thêm năng lượng cho các mối quan hệ bạn bè thân thiết."
Trẻ em thường có quan điểm thực tế về tình bạn. Bạn bè cùng trang lứa kết thân với nhau trên sân chơi hoặc trong lớp học, Kennedy-Moore cho biết. "Đây là kiểu tiếp cận 'yêu mến người bên cạnh'."
"Trẻ em có lợi thế so với người lớn ở chỗ trong một giai doạn của cuộc đời, chúng được học chung lớp với khoảng 25 đứa trẻ khác cùng trang lứa," bà nói. "Khi trưởng thành, bạn cần phải nỗ lực mang đầy đắn đo suy xét để tìm kiếm và nuôi dưỡng tình bạn."
Theo một nghiên cứu, người lớn phải dành khoảng 50 tiếng đồng hồ giao tiếp với đối phương để chuyển từ mới quen biết thành bạn bè xã giao, 90 giờ nữa mới có thể coi nhau là bạn, và phải thêm 200 giờ liên hệ qua lại nữa thì may ra mới trở thân nhau về mặt tình cảm.
Các nhà tâm lý học nói rằng tình bạn có thể giúp trẻ em chuẩn bị cho các mối quan hệ thân thiết về sau, bao gồm cả quan hệ đôi lứa, khi chúng lớn lên.
"Tình bạn tốt thực sự hao hao như phải lòng nhau vậy," Kennedy-Moore nói. "Tình bạn thân thiết thuở ấu thơ giúp trẻ thực hành các kỹ năng cần thiết cho các mối quan hệ thân mật xuyên suốt cuộc đời. Tình bạn giúp chúng tìm hiểu về những người xung quanh, về bản thân và về cách đối mặt với những cảm xúc như cô đơn, ghen tuông và thất vọng."
Việc trẻ không kể về bạn bè khi ở nhà không có nghĩa là chúng không có bạn, bà nói, mà điều này có thể do trẻ trầm lắng trong giao tiếp với người khác.
Phụ huynh có thể giúp trẻ kết bạn bằng cách tổ chức các buổi tụ họp ngoài giờ học.
"Trẻ em thường kết bạn bằng cách chơi đùa vui vẻ với nhau, cho nên các bậc phụ huynh có thể dựa trên sở thích của trẻ để tìm kiếm các hoạt động phù hợp với tính cách của con mình, là những hoạt động mà con bạn có thể làm cùng các trẻ khác," Kenedy-Moore nói.
Cha mẹ cũng có thể dạy trẻ cách tham gia vào các trò chơi và hoạt động. "Công thức ở đây là: quan sát rồi tham gia chơi cùng," bà nói. "Xem đứa trẻ khác đang làm gì, rồi dần dà sà vào chơi chung mà không làm đứa trẻ đó thấy bị gây phiền, vướng víu."
Nguồn hình ảnh, Getty Images
Chụp lại hình ảnh,
Trẻ em khắp nơi trên thế giới thường xây dựng những mối quan hệ thân thiết với bạn bè hoặc gia đình họ hàng
Những lợi ích về sức khỏe
Giúp trẻ phát triển tình bạn bền chặt có thể là một món quà mang lại lợi ích trọn đời cả về sức khỏe tinh thần lẫn thể chất.
Nghiên cứu cho thấy việc duy trì tình bạn thân thiết có ảnh hưởng tích cực đến sức khỏe tim mạch và thần kinh nội tiết cũng như hệ miễn dịch.
Theo tổng hợp từ 148 nghiên cứu được thực hiện vào năm 2010, tình bạn thân thiết đem lại nhiều lợi ích sức khỏe hơn việc bỏ thuốc, giảm cân hoặc tập thể dục.
Việc có một nhóm bạn thân và sự gắn bó với gia đình làm giảm tỷ lệ tử vong đến 50%.
Theo một cuộc khảo sát thực hiện với 20 ngàn người Mỹ, cuộc sống cô đơn hoặc cô độc có tác động gây tử vong ở mức tương đương với việc hút 15 điếu thuốc mỗi ngày.
Theo Nghiên cứu về sự phát triển ở người trưởng thành do Đại học Havard thực hiện qua theo dõi cuộc đời 700 người đàn ông, bắt đầu từ năm 1983 - thời kỳ Đại Suy thoái - cho đến khi họ qua đời, thì sự hài lòng về các mối quan hệ trong độ tuổi 50 là một chỉ dẫn phản ánh sức khỏe thể chất chính xác hơn so với nồng độ đường trong máu ở giai đoạn nửa sau của cuộc đời những người này.
Các kết quả nghiên cứu này cho thấy tầm quan trọng của việc coi tình bạn như một "nỗ lực cả đời", Denworth cho hay. "Không bao giờ là quá trễ để kết bạn, nhưng bắt đầu kết bạn từ thuở ấu thơ vẫn tốt hơn."
Trong khi một số nghiên cứu định nghĩa bạn thân là một người bạn đặc biệt duy nhất, các kết quả nghiên cứu nhìn chung cho thấy chính chất lượng và sự giao tiếp qua lại trong mối quan hệ mới là yếu tố đem đến lợi ích chứ không phải ở số lượng bạn bè.
Các nghiên cứu cho thấy sự gắn kết này đóng vai trò quan trọng trong việc giúp trẻ em đương đầu với những thử thách trong cuộc sống và vượt qua nghịch cảnh.
Việc có một người bạn thân giúp trẻ em ít phải trải qua sự cô đơn, trầm cảm và khiến chúng trân trọng bản thân hơn.
Một nghiên cứu chỉ ra rằng việc có những người bạn thân thiết và sẵn sàng giúp đỡ lẫn nhau có thể giúp các em con nhà nghèo đương đầu tốt hơn với những tình huống khó khăn trong cuộc sống.
"Những em nhỏ có một tình bạn tốt thể hiện khả năng vượt qua khó khăn tốt hơn những đứa trẻ khác dù gia cảnh thuộc nhóm thu nhập thấp," Graber, tác giả chính của nghiên cứu, nói.
"Tình bạn thân thiết của các em dường như có liên quan đến kỹ năng ứng phó tốt hơn và trực giác tốt hơn trước những thay đổi trong cuộc sống," bà nói và cho biết thêm rằng kết quả nghiên cứu không có sự khác biệt giữa các bé trai và các bé gái.
Tuy nhiên, chỉ riêng vị thế "bạn thân" thì chưa đủ để đảm bảo một mối quan hệ sẽ thực sự tốt.
Theo một nghiên cứu năm 2007, việc có bạn thân đi kèm với việc can thiệp quá sâu vào các vấn đề lại có thể dẫn tới sự gia tăng các triệu chứng trầm cảm và lo âu.
Đối với những đứa trẻ chưa tìm được một người bạn đặc biệt, vẫn còn rất nhiều cơ hội ở phía trước.
Tình bạn thay đổi theo năm tháng trong suốt thời thơ ấu, Graber nói. Khi những người bạn thân dần xa cách hoặc chuyển đi xa, mọi chuyện có thể trở nên khó khăn cho những đứa trẻ chưa quen với việc chấm dứt một mối quan hệ.
"Không hề có nghi thức nào để các em có thể bộc lộ đau buồn về việc bị mất đi tình bạn đó," bà nói, và thêm rằng điều quan trọng là cha mẹ cần nói chuyện với con cái, giúp đỡ chúng vượt qua chuyện này.

Nguồn hình ảnh, Getty Images
Chụp lại hình ảnh,
Việc có bạn thân giúp tăng cường sức khỏe, khả năng hồi phục và hạnh phúc
Khác biệt văn hóa
Việc lựa chọn chỉ một người bạn thân thiết nhất không phải lúc nào cũng được coi là mô hình lý tưởng - ở một số nền văn hóa, thay vì chỉ lựa chọn một người nhất định để gắn kết, mọi người dành thời gian cho một nhóm lớn hơn được hình thành từ những thành viên trong gia đình và những người cùng trang lứa.
Trong nhiều xã hội ở các vùng nông thôn nhỏ bé trên thế giới, trẻ em đi học cùng với anh chị em họ, coi họ như những người bạn thân, và không phân biệt giữa bạn bè và gia đình họ hàng, Evan Killick, giảng viên cao cấp ngành nhân chủng học tại Đại học Sussex, nói.
Killick nghiên cứu về các mối quan hệ xã hội của cộng đồng người Ashaninka sống ở miền rừng nhiệt đới Amazon.
Đối với cộng đồng này, mối quan hệ với các thành viên trong gia đình thường được đề cao hơn tình bạn, Killick nói. "Ở các đô thị phương Tây, ý tưởng về việc có bạn thân rất quan trọng vì bạn không có mạng lưới họ hàng thân thuộc lớn như vậy."
Những đứa trẻ Ashaninka chỉ bắt đầu kết bạn bên ngoài gia đình họ hàng của chúng khi chúng bắt đầu trưởng thành và tìm kiếm mối làm ăn hay đối tượng kết hôn. Khởi đầu là những mối quan hệ xã giao mang tính thực dụng rồi phát triển thành sự gắn kết cảm xúc mạnh mẽ qua thời gian, Killick nói.
Một nghiên cứu gần đây tìm hiểu sự khác nhau trong cách mà người Nga và người Canada quan niệm về tình bạn.
Nghiên cứu cho thấy, người Nga coi tình bạn là sự gắn bó bắt nguồn từ lòng tin và sự gần gũi. Đối với họ, tình bạn có phần thân mật hơn cách người Canada nghĩ.
"Quan niệm của người Nga là chỉ cần một hoặc một vài người bạn thôi, nhưng thật sâu đậm và gắn bó bền chặt," Marina Doucerain, tác giả chính của nghiên cứu và là phó giáo sư tại Đại học Quebec ở Montreal, nói.
Người Canada thì lại coi trọng sự độc lập hơn và có ít kỳ vọng vào bạn thân. "Họ không có ý niệm về việc ở bên bạn bè khi gặp khó khăn, bất kể xảy ra chuyện gì đi chăng nữa," Doucerin nói.
Ngay cả cách người Nga và người Anh đề cập đến tình bạn cũng rất khác nhau về mặt ngôn từ.
Người Nga chỉ dùng từ 'bạn' (droog) để nói về những người đặc biệt thân thiết với mình, còn với những người mà họ chơi cùng thì chỉ gọi là 'người quen' (druzhishe hoặc koresh), bà nói. Trong tiếng Anh thì từ 'bạn' (friend) có thể dùng cho "các mối quan hệ ở phạm vi rộng hơn".
Doucerain cho biết những cách hiểu khác nhau về tình bạn có thể được giải thích từ góc độ lịch sử.
"Trong thời kỳ còn Liên bang Xô-viết, việc có các mối quan hệ thân thiết là vô cùng rủi ro, ngay cả khi đó là những người trong gia đình," bà nói. "Giải pháp là chỉ kết thân với một vài người mà bạn có thể tin tưởng tuyệt đối. Đối với người Nga, sự tin tưởng kiểu này là trọng tâm của tình bạn."
Cho dù đó là người bạn cùng vui chơi ở một khu vui chơi dành cho trẻ nhỏ, bạn thân kiểu Ashaninka, bạn chí cốt kiểu Nga, hay chỉ là chú cá heo đồng hành cùng kiếm ăn ở tầng nước sâu, việc có một người bạn và mối giao hảo trong cuộc sống rõ ràng có thể tạo ra sự khác biệt lớn.
Với một vài người, sự gắn kết này bắt đầu từ thuở ấu thơ. Với một số khác, việc này bắt đầu muộn hơn và có thể cần nhiều thời gian xây dựng tình bạn hơn.
Nhưng, như Denworth chỉ ra, điều đó đáng để kiên trì vì chẳng bao giờ là quá trễ để tìm cho mình một người bạn tốt nhất.
Theo BBC