Bắt nguồn từ lễ hội Samhain - văn hóa cổ đại Celtic

Lễ Halloween đã gần kề, mọi người đã sẵn sàng để ăn mừng sự ma quái, quỷ sứ, cùng nhau đón các hồn ma bóng quế trở về. Bóng ma, thây ma, bộ xương, phù thủy, nhện đen, và tất cả những gì tượng trưng cho sự kinh động đáng sợ được trưng bày khắp nơi, trước sân, cửa sổ, cửa hàng, cửa nhà…. Các lễ hội tập trung xung quanh vương quốc của người chết, và một số người tin rằng người chết có thể thực sự hòa nhập với người sống vào đêm Halloween.


Các học giả thường lưu ý rằng những tập tục kỷ niệm Halloween thời hiện đại này được bắt nguồn từ Samhain, một lễ hội được tổ chức vào thời thịnh hưng của các nền văn hóa Celtic cổ đại. Trong tiếng Gaelic đương đại, Halloween vẫn được gọi là Oíche Shamhna, hoặc Eve of Samhain, hay Đêm Shamhain.


Lễ kỷ niệm người chết vào ngày Halloween không phải là một sự đổi mới gần đây, mà là một trong những truyền thống lâu đời nhất còn tồn tại và tiếp tục đến ngày nay như một phần của truyền thống được gìn giữ và tiếp diễn của xã hội tây phương văn minh đương thời.


Tháng 10 Halloween không khỏi khiến người Việt liên tưởng đến tháng Bảy cúng cô hồn ở Việt Nam, với quan niệm dân gian cho rằng tháng 7 Âm lịch là tháng cô hồn, là tháng của ma quỷ, đặc biệt ngày Rằm tháng Bảy là ngày Diêm Vương mở Quỷ Môn Quan để ma quỷ được tự do trở về dương thế. Halloween cũng như ngày rằm tháng Bảy, là ngày “âm khí xung thiên”.

Bằng Chứng Đầu Tiên từ Khảo Cổ Học

Trong văn học Ái Nhĩ Lan thế kỷ thứ chín, Samhain được nhắc đến nhiều lần như một phần không thể thiếu của nền văn hóa Celtic. Đó là một trong bốn thời điểm đánh dấu sự thay mùa trong lịch Celtic, và có lẽ là bước ngoặt quan trọng nhất. Lễ hội Samhain báo hiệu sự kết thúc của nửa năm ánh sáng gắn liền với sự sống, và bắt đầu của nửa tối gắn liền với người chết.


Các hồ sơ khảo cổ cho thấy rằng những lễ tưởng niệm Samhain có thể bắt nguồn từ thời kỳ đồ đá mới, từ 6,000 năm trước. Thời kỳ đồ đá mới của Ái Nhĩ Lan chưa có thị trấn hay thành phố, nhưng đã có những di tích kiến trúc khổng lồ, đóng vai trò như những điểm tụ tập theo mùa và là nơi lưu giữ những gì còn sót lại của giới tinh hoa trong xã hội.


Những địa điểm “megalithic” rộng lớn này (từ “mega” và “lithos” trong tiếng Hy Lạp, có nghĩa là “đá” và “lớn”) có rất nhiều người, tụ tập lại với nhau trong những khoảng thời gian ngắn xung quanh các ngày cụ thể theo lịch. Các hồ sơ khảo cổ cho thấy bằng chứng về các bữa tiệc lớn, nhưng rất ít hoặc không có bằng chứng cho thấy dấu tích của đời sống gia đình tại những nơi này. Nếu có người sống quanh năm tại các địa điểm này hẳn đã để lại dấu tích nào đó.


Các dữ liệu thâu thập được từ các bộ xương động vật có thể tiết lộ khoảng thời gian các lễ hội này xảy ra, và một số dữ liệu khác thâu thập được từ chính các di tích. Các địa điểm di tích này không chỉ nằm ở những vị trí quan trọng, mà còn được sắp xếp cẩn thận theo phương pháp thiên nhiên cho phép mặt trời hoặc mặt trăng chiếu thẳng vào trung tâm của di tích vào một ngày cụ thể.


Những địa điểm này nối kết cảnh quan với vũ trụ, tạo ra một cuốn lịch sống động, được viết bằng đá. Ví dụ, di sản thế giới được UNESCO công nhận ở Newgrange, được xây dựng để một trục ánh sáng mặt trời chiếu sáng chính xác căn phòng trong cùng vào ngày Đông Chí.




Cách đó chưa đầy 30 dặm là ngọn đồi Tara, một địa điểm megalithic đồ sộ khác. “Mound of Hostage” hay “Gò Đất Con Tin” là một cấu trúc bằng đá to lớn lâu đời nhất còn tồn tại ở Tara, thẳng hàng với Samhain. Tara được biết đến là thủ đô chính trị và văn hóa truyền thống của Ireland, và tại đây, các nhà khảo cổ học đã tìm thấy bằng chứng về những lễ hội với các cuộc tụ tập đông người theo mùa của người dân, với dấu tích của các bữa tiệc và những đống lửa trại lớn.


Hồn Ma Bóng Quế


Theo văn học Ái Nhĩ Lan thời kỳ đầu, cũng như văn học dân gian truyền thống được thu thập vào thế kỷ 19, Lễ Hội Samhain cách đây rất lâu là thời điểm để mọi người đến với nhau, với tôn chỉ hòa bình, ăn tiệc, kể chuyện, đưa ra các tuyên bố về xã hội và chính trị, tham gia vào các nghi lễ thiêng liêng quan trọng và có lẽ quan trọng nhất là giao tiếp với người chết.


Theo truyền thống của thời kỳ tiền Thiên chúa giáo, cõi của người chết được gọi là Thế Giới Khác. Thế Giới Khác này thật ra không ở đâu xa, mà trùng với thế giới của người sống. Niềm tin của người Ái Nhĩ Lan về Thế Giới Khác rất chi tiết và phức tạp. Thế Giới Khác này chứa đầy ma thuật, phép tắc phù thủy, nói chuyện với người chết cũng như nhìn thấy tương lai. Theo truyền thống, người chết được tin rằng sẽ tiếp tục nhìn thấy người sống, mặc dù người sống chỉ thỉnh thoảng có thể nhìn thấy họ. Thời điểm nổi bật nhất sẽ là ở chính trong lễ hội Samhain, khi ranh giới giữa Thế Giới Khác của người chết và thế giới của người sống mờ nhạt.


Không chỉ ở những ngày cụ thể mà người ta có thể gặp người chết, mà còn phải ở những nơi cụ thể, những địa điểm đó chính là các khu vực megalithic sites giống nhau. Những địa điểm này được gọi trong tiếng Gaelic là địa điểm “sí”, nhưng có một nghĩa khác của từ sí trong tiếng Ái Nhĩ Lan, đó là linh hồn của các gò đất. Các linh hồn này thường được dịch sang tiếng Anh là “Fairies" hay “những nàng tiên", lối dịch này làm mất đi rất nhiều ý nghĩa. Các “Tiên nữ” ở Ireland là những linh hồn có mối liên hệ mật thiết với cõi chết, với những gò đất, và có lẽ đặc biệt nhất là tại lễ hội Samhain, tiếng Việt gọi các linh hồn này là “cô hồn”, không thể là tiên nữ.


Mối liên hệ này còn có thể được thấy trong hình tượng của nhân vật Banshee - hay Bean-sí, theo tiếng Ái Nhĩ Lan - một nhân vật thần thoại quan trọng trong văn hóa dân gian Ái Nhĩ Lan, người ta tin rằng họ có thể nghe thấy tiếng than khóc đau buồn của nàng Bean-Si trực tiếp trước cái chết của một thành viên trong gia đình. Với từ "bean" trong tiếng Ireland có nghĩa đơn giản là "phụ nữ", Banshee do đó là một linh hồn phụ nữ của các gò đất, và nàng là nữ thần trị vị vương quốc của người chết.


Các linh hồn sí không chỉ là linh hồn của người chết, mà họ còn là một tầng lớp quý tộc đặc biệt của người chết, những người tiếp đón người chết bằng những bữa tiệc linh đình, vui vẻ và trẻ mãi không già, thường ở các địa điểm megalithic lâu đời. Trong truyền thuyết Ái Nhĩ Lan, họ rất mạnh mẽ và nguy hiểm, có thể mang lại những món quà lớn hoặc sát thương nguy hiểm vô cùng. Họ là nhóm người từng cai trị Ái Nhĩ Lan, theo văn hóa dân gian, và giờ họ cai trị thế giới của người chết.


“Thế Giới Khác” luôn luôn hiện hữu song song với thế giới của người sống, nhưng bắt đầu vào nửa tối của năm, bắt đầu từ đêm Shamhain, giờ là đêm Halloween, khi người chết có quyền lực tối uy vào lúc lằn ranh sống chết bị xóa mờ.


Và cứ như thế, khi ánh sáng của mùa hè tắt dần và mùa bóng tối bắt đầu, ngày lễ cổ xưa Halloween tiếp tục kỷ niệm người chết hòa mình vào thế giới của người sống một lần nữa, như đã từ hàng nghìn năm trước.
Cung Đô