“Người Trung Quốc Xấu Xí”, tác phẩm của Bá Dương được dư luận rầm rộ khen chê, một thời. Sau đó, có vài tác giả Việt thuận tay viết về đề tài “Người Việt Xấu Xí.” Mặc dù nội dung nhắm vào những thói hư tật xấu, nhưng tựa đề chung gây ra câu hỏi chạnh lòng: Có thật người Việt xấu xí? Trong khi nhà văn Doãn Quốc Sĩ xác định “Người Việt Đáng Yêu,” tác phẩm viết lúc ông còn trẻ. Thật không biết tin ai?

Cưỡng Bách Bất Thường.


Ngẫm nghĩ nhiều ngày, tôi đi đến kết luận: Người Việt đáng thương. Hầu hết người Việt trong và ngoài nước đều đáng thương. Người đáng thương nhất là phụ nữ.


Trước hết, chúng ta thừa hưởng một nền văn hóa phụ hệ. Người đàn ông nắm hết quyền hành và đàn áp đàn bà theo ý riêng. Những thế hệ trước năm 1950, hầu hết đàn bà Việt là nô tỳ cho đàn ông, một loại nô lệ tự nguyện theo truyền thống và có thể bị hành hạ nhiều hơn nữa, nhưng không được xã hội, chính quyền bênh vực.  Về sau, nhờ du nhập văn hóa, văn minh tây phương và bộ luật gia đình thời đệ nhất cộng hòa, người đàn bà Việt mới trút bớt gánh khổ bị áp bức, tuy nhiên, tinh thần tự nguyện nô tỳ vẫn hiện diện trong huyết mạch của những thế hệ trẻ, kéo dài qua hải ngoại, cho dù nơi đây tôn trọng phụ nữ bậc nhất.


Nhưng thực chất bên trong, đa số đàn ông Việt, mắc hội chứng Control Freak, nghĩa là cưỡng bách một cách bất thường. Đó là bệnh, không phải tật, có thể chữa được. 


Khi tôi đang là sinh viên trường luật, cậu tôi là đại tá trong bộ tổng tham mưu, cậu khác là tổng thanh tra thuế vụ, dưới trướng có đủ cả lon cấp, binh chủng, nghề nghiệp và kinh doanh, nhưng tất cả đều sắp hàng tuân thủ mỗi khi ông ngoại tôi lên tiếng. Lúc đó, ông đã gần 80. Uy quyền số một. Nói đúng số một. Nói sai cũng số một. Không ai phản đối. Vào thập niên 1960, khi Hoa Kỳ đưa hỏa tiễn lên cung trăng, ông ngoại không tin. Cho rằng tin đồn chống đạo, vì chỉ có Chúa mới có thể đến cung trăng. Đối với bọn trẻ chúng tôi, ông ngoại sai bét, nhưng chẳng ai dám nói gì.


Freak, có thể hiểu là quái dị. Nếu không phải bất thường, thì “cưỡng bách quái dị.”, “kiểm soát quái đản”, “kiểm soát bất thường”, …..


Chuyện này xảy ra như cơm bữa trong các gia đình Việt Nam. Chồng cưỡng bách vợ con một cách bất thường là bình thường. Cấp cao cưỡng bách cấp dưới một cách quái dị là bình thường. Chính quyền ở Việt Nam cưỡng bách dân chúng một cách quái ác là chuyện bình thường. Vì nghĩ là bình thường nên không ai muốn được chữa để cơn bệnh nhẹ bớt hoặc tan biến, cho đời sống của những người xung quanh được thoải mái, được có quyền làm người.


Control Freak là gì?


 
Định nghĩa đúng đắn là, dùng quyền lực mạnh mẽ để hành động kiểm soát mọi người hoặc hoàn cảnh theo ý muốn của mình một cách nghiêm khắc. Nhưng định nghĩa này tóm gọn vào trung tâm cơn bão, vòng ngoài còn rộng lớn và có khả năng hành hạ người khác. Ngày nay, người ta thường dùng chữ “cuồng” để chỉ những gì thái quá, quái dị, thất thường, control freak là “Cuồng cưỡng bách.” hoặc “cuồng kiểm soát.”


Thử xem bạn có mắc chứng quái dị này không? Nếu giống một, hai triệu chứng, xem như bệnh nhẹ. Càng có nhiều triệu chứng, bạn càng tự hiểu rằng, mình đã gây ra nhiều phiền muộn cho người thân, kẻ quen, kể cả người lạ.


Ghi chú cần phải đọc: Người mắc chứng Control Freak không bao giờ biết họ là người cưỡng bách bất thường. Nếu có ai nói, họ sẽ không tin và phản đối mạnh mẽ (một cách quái dị.)


1- Không thể làm việc chung một cách hài lòng, ngoài xã hội, hoặc trong gia đình, kể cả việc vợ chồng cùng tát biển đông. Kẻ cuồng cưỡng bách sẽ tát một mình, dù không ngủ một mình. Họ là con sói đơn độc. Khi nhập vào đám đông, lập tức muốn kiểm soát, chỉ huy người xung quanh.


2- Những kẻ cuồng cưỡng bách tin rằng, với đủ nỗ lực và kỹ năng, họ có thể hoàn thành bất cứ điều gì. Họ không tin vào thời gian hay vận may. Họ sẽ chỉ trích nếu mọi thứ không diễn ra như kế hoạch, dù là kế hoạch sai lầm.


3- Hầu hết những kẻ cuồng cưỡng bách tin rằng họ biết điều gì là điều đó đúng nhất. Họ cố gắng thuyết phục người khác làm theo. Cho dù khi thuyết trình họ trở nên hung hăng hay thao túng mọi thứ đằng sau hậu trường, mục đích khiến người khác hành động theo một cách nhất định.


4- Họ gặp khó khăn để duy trì những mối liên hệ có ý nghĩa. Những kẻ cuồng cưỡng bách bác bỏ,  đẩy lùi mọi người bằng những yêu cầu và lời khuyên không được yêu cầu. Do đó, họ phải vật lộn để duy trì các mối quan hệ lành mạnh của cá nhân và nghề nghiệp.


5- Họ dành nhiều sức lực để cố gắng ngăn chặn những điều tồi tệ xảy ra. Thay vì chuẩn bị tinh thần khi bão đến, họ sẽ cố gắng ngăn chận cơn bão, dù không thể nào.  Họ lãng phí thời gian và năng lượng để hy vọng những điều tồi tệ sẽ không xảy ra vì họ nghi ngờ khả năng đối phó của họ.





6- Kẻ cuồng cưỡng bách tin rằng nếu muốn điều gì cho đúng, tốt hơn nên làm một mình. Họ từ chối giao nhiệm vụ bởi vì họ tin rằng, sẽ phải sửa chữa những sai lầm của người được ủy thác làm công việc đó.


7- Vì những kẻ cuồng cưỡng bách tin rằng thành công chỉ bắt nguồn từ tài năng và nỗ lực, họ thiếu lòng trắc ẩn đối với những người gặp khó khăn. Họ coi sai lầm là dấu hiệu của sự lười biếng hoặc ngu ngốc, và họ nghĩ rằng mọi người đều nên thành công, bất kể hoàn cảnh như thế nào.


Điều mà kẻ cuồng cưỡng bách không biết, đó là họ tự hại họ trước. Những kẻ cuồng này gặp phải những hậu quả khác nhau, từ bực bội liên tục đến tức giận không kiểm soát được. Ngoài việc tàn phá sức khỏe,  tinh thần của bản thân, họ còn lãng phí thời giờ và năng lượng, cả hai đều là tài nguyên hữu hạn.


Nhà tâm lý Aman Bhonsle khuyên rằng: “Sống với một kẻ cuồng cưỡng bách không phải là điều dễ dàng." Nhà trị liệu tâm lý Aman Bhonsle nói, "trước khi bắt đầu một mối quan hệ, bạn nên đề phòng những dấu hiệu cuồng cưỡng bách trong hành vi, việc làm của người đó,  cho tương lai của bạn không bị người lạm dụng hoặc cưỡng bách". Lời khuyên này nên ghi nhớ khi tìm bạn bốn phương, khi kết giao bạn bè mới, khi mới hẹn hò người yêu. Nhưng lỡ như, gạo nấu thành cơm, xôi đã chấm muối mè, thì sao?
 

 (Ảnh: Unplash.)
 
Nếu người bị bệnh control freak không ý thức được mình mang chứng bệnh này, bạn vẫn còn một ít chọn lựa:


- Cuộn mình như con sâu trong tổ, chịu trận.


- Cao bay xa chạy. Hoặc tuy gần mà xa.


- Nếu không thể thoát thân, thì năn nỉ, giả vờ, đừng kháng cự, họ có thể trở thành vô cùng dã man.


- Liên kết đồng minh với những người có uy quyền hoặc ảnh hưởng đến họ, như cha mẹ anh chị em chồng.


- Lén đem bài báo này đến để nơi nào họ có thể đọc được.


- Sau cùng, kêu cảnh sát, nếu bị tấn công.


Y học cho rằng, những người mắc bệnh cuồng cưỡng bách nặng, cực đoan, vì họ bị “rối loạn cưỡng chế ám ảnh (DCD, obsessive–compulsive disorder), hoặc “rối loạn lo lắng thái quá” (anxiety disorder), cũng có thể bị “rối loạn nhân cách” (personality disorder.)


Đọc những tên bệnh này, có thể nghĩ rằng, họ hết thuốc chữa. Đúng, nếu bị nhẹ không chữa thì khi trở nặng sẽ hết thuốc như trường hợp Adolf Hitler, Mao Trạch Đông, Thành Cát Tư Hãn, và gần đây có lẽ là Putin, Kim Jun Un, và ….


Họ theo chủ nghĩa độc đoán và cường quyền, nhưng lý do sâu thẳm bên trong, theo các nhà tâm bệnh học, họ ép buộc, thao túng, người khác làm để họ tránh không phải thay đổi bản thân.


Tuy vậy, người bị bệnh này nặng không nhiều. Đa số bị bệnh ở mức trung bình: đòi hỏi hoàn hảo, cực đoan trong mọi vấn đề, không chịu thua ai, thường tự ca tụng minh một cách thái quá, và hay nạt nộ, quát tháo vợ con. (Hoặc chồng con, trường hợp này hiếm hoi.)


Bác sĩ tâm lý Judith Orloff M.D., trên Psychology Today, ngày 12 tháng 10 năm 2010,) viết rằng, “Những người này cố gắng ra lệnh cho bạn phải như thế nào và cảm thấy ra sao. Họ có ý kiến ​​về mọi thứ; không đồng ý với nguy cơ của bạn. Họ sẽ kiểm soát bạn bằng cách làm mất giá trị cảm xúc của bạn nếu những cảm xúc đó không phù hợp với quy tắc của họ.”


Bà đưa ra vài kinh nghiệm để đối xử với người cuồng cưỡng bách theo phương pháp “Emotional Free” (Giải tỏa cảm xúc.)


1. Bí quyết thành công là đừng bao giờ cố gắng điều khiển họ. Có thể nói, nhưng đừng bảo họ phải làm gì. Hãy quyết đoán một cách lành mạnh hơn là kiểm soát. Hãy tự tin và từ chối đóng vai nạn nhân. Họ luôn tìm kiếm những cuộc tranh giành quyền lực, vì vậy hãy cố gắng đừng đổ mồ hôi cho những việc nhỏ nhặt. Tập trung vào những vấn đề có mức độ ưu tiên cao mà bạn thực sự quan tâm hơn là cãi cọ vặt vãnh


2. Hãy thử cách trực tiếp nhẹ nhàng nhưng thẳng thắng. Chỉ sử dụng điều này với những người bạn tốt hoặc những người có tính phản hồi. Ví dụ: nếu ai đó chiếm ưu thế trong các cuộc trò chuyện, hãy nói một cách tế nhị, “Tôi đánh giá cao nhận xét của bạn nhưng tôi cũng muốn bày tỏ ý kiến ​​của mình”. Người đó có thể không biết rằng họ đang độc quyền trong cuộc thảo luận và sẽ sẵn sàng thay đổi.


Có thể tóm lại, đối xử với loại người cuồng cưỡng bách, chúng ta nên tiếp cận giải tỏa tình cảm đang căng thẳng của họ. Cho họ biết còn có những cách khác để giải quyết vấn đề. Bạn sẽ ngạc nhiên, vì họ không lắng nghe, không thỏa thuận, nhưng có một lúc nào đó, họ sẽ lập lại điều bạn nói, nhưng nhận là ý kiến của họ. Chẳng sao, miễn là mọi chuyện tốt lành.


Con người mang bệnh cuồng này, trước hết phải ý thức mình có bệnh, tiếp theo phải nỗ lực chữa bệnh.  Cách chữa bệnh hay nhất là tập luyện thường xuyên tự nhận mình, hoàn cảnh, công việc, không thể nào hoàn hảo.

Ngu Yên