Bạn có bao giờ thấy một bài báo đăng trên các trang mạng xã hội thường có hàng chữ ngay phía dưới về thời lượng để đọc bài, thí dụ “đọc bài này tốn 4 phút”. Và nếu để ý chính mình, bạn đôi lúc sẽ thấy mình cũng không bỏ ra “4 phút” để đọc hết bài, mà thường chỉ đọc tựa, hoặc đọc lướt.
TikTok cho phép người dùng đăng các đoạn phim ảnh có độ dài lên tới 10 phút, nhưng nhiều cuộc khảo sát cho thấy gần một nửa số người dùng của họ bị căng thẳng bởi bất cứ thứ gì dài hơn một phút. Một đoạn video trên Instagram có thể dài tới 90 giây, nhưng các chuyên gia cho rằng thời gian lý tưởng để tối đa hóa mức độ tương tác là dưới 15 giây. Trong năm 2017, Twitter đã tăng gấp đôi độ dài của các tweet lên 280 ký tự, nhưng trung bình độ dài thông thường của các tweet chỉ khoảng 33 ký tự.
Người ta rất dễ bị cuốn vào những nội dung ngắn và giật gân. Nếu thấy lo rằng điều này có thể ảnh hưởng đến khả năng tập trung của mình, thì bạn đã không sai. Nghiên cứu chỉ ra rằng có quá nhiều thứ đòi hỏi sự chú ý của chúng ta sẽ khiến chúng ta căng thẳng hơn, và cứ mãi so sánh bản thân với xã hội ngoài kia sẽ khiến chúng ta cảm thấy mình tồi tệ hơn.
Để trau dồi một tinh thần khỏe mạnh, điều nên làm là đọc sách.
Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng đọc sách mang đến rất nhiều lợi ích về mặt tâm lý. Đọc tiểu thuyết có thể giúp tăng khả năng đồng cảm của chúng ta, qua quá trình chúng ta nhìn thế giới thông qua lăng kính một nhân vật nào đó trong tiểu thuyết. Đọc sách đã được chứng minh là có tác dụng giảm căng thẳng bằng với hiệu quả đến từ việc tập yoga, là liều thuốc được kê toa cho bệnh trầm cảm – một phương pháp điều trị được gọi là liệu pháp “thư tịch”.
Đọc sách cũng là một dấu hiệu mạnh mẽ của sự tò mò – một phẩm chất được các nhà tuyển dụng tầm cỡ như Google đánh giá cao. Một nghiên cứu mới của nhóm nghiên cứu RMIT University cho thấy, mối liên quan giữa việc đọc sách với phẩm chất tò mò cũng chặt chẽ ngang với niềm hứng thú dành cho khoa học, và mạnh mẽ hơn năng lực toán học.
Những bộ óc tò mò đọc sách nhiều hơn không chỉ vì khao khát kiến thức và hiểu biết. Điều đó cũng không sai, nhưng nghiên cứu mới gần đây đặc biệt tập trung vào vai trò của việc đọc sách đối với sự phát triển của phẩm chất tò mò.
Theo dõi việc đọc sách và phẩm chất tò mò
Phát hiện của nhóm nghiên cứu đến từ việc phân tích dữ liệu từ Longitudinal Surveys của Australian Youth (LSAY), cuộc khảo sát nhằm theo dõi sự tiến bộ của thanh niên từ 15 đến 25 tuổi ở Úc.
Khảo sát LSAY cung cấp những thông tin quý giá bằng cách khảo sát cùng một đối tượng – trong trường hợp này là một nhóm khoảng 10,000 thanh niên. Trong vòng 10 năm, năm nào họ cũng được hỏi về thành tích, nguyện vọng, giáo dục, việc làm và sự hài lòng trong cuộc sống.
Đã có năm nhóm tham gia khảo sát kể từ năm 1998, nhóm gần đây nhất bắt đầu được khảo sát từ năm 2016. Các nhà nghiên cứu đã phân tích ba nhóm trong số đó – những nhóm bắt đầu từ năm 2003, 2006 và 2009, xem xét các dữ liệu cho đến độ tuổi 20, độ tuổi hầu hết đã có việc làm hoặc đang tìm việc làm.
Số lượng đầy đủ của dữ liệu khảo sát đủ để phát triển các thước đo đại diện về mức độ đọc sách và tính ham hiểu biết, bao gồm điểm số của những người tham gia khảo sát đã làm các bài kiểm tra về khả năng đọc, toán học và khoa học của OECD. Khảo sát đưa ra các câu hỏi về thời gian đọc sách để thư giãn, thời gian đọc báo hoặc tạp chí và việc sử dụng thư viện.
Để đo lường phẩm chất tò mò, nhóm nghiên cứu đã sử dụng câu trả lời cho các câu hỏi về sở thích của nhóm tham gia khảo sát đối với những việc sau:
- Học hỏi những điều mới.
- Suy nghĩ tại sao thế giới này lại như bây giờ.
- Tìm hiểu thêm về những điều mà bản thân không hiểu.
- Tìm hiểu về một điều mới mẻ.
- Tìm hiểu về cách hoạt động của một thứ gì đó.
Các nhà nghiên cứu đã sử dụng mô hình thống kê để kiểm soát các biến số về môi trường và nhân khẩu học, đồng thời thấy được rằng ảnh hưởng của việc đọc sách đối với phẩm chất tò mò khi còn là thiếu niên lớn hơn so với khi trưởng thành. Mô hình này chỉ ra rằng đọc sách không chỉ tương quan với phẩm chất tò mò. Đọc sách giúp xây dựng phẩm chất ham học hỏi.
Bóng tối và những ngón tay lướt màn hình
Vậy tức là nếu lớn tuổi rồi thì không còn kịp để bắt đầu đọc sách sao? Câu trả lời là không. Kết quả của nghiên cứu chủ yếu liên quan đến thanh niên bởi vì đó là những dữ liệu có sẵn. Bất kể chúng ta ở độ tuổi nào, đọc sâu đọc rộng đều có lợi hơn so với việc lướt mạng xã hội.
Những người nghiện lướt mạng xã hội khó mà buông bỏ được thói này. Nó làm cạn kiệt hơn là nâng cao tinh thần của chúng ta. Phần não cảm xúc – phần não liên quan đến các phản ứng về cảm xúc và hành vi của chúng ta – vẫn bị mắc kẹt trong vòng xoáy tìm kiếm niềm vui.
Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra mối tương quan đáng kể giữa việc lướt các phương tiện truyền thông khác nhau và các vấn đề về sự chú ý, do quá tải nhận thức. Hiệu ứng này thể hiện rõ nhất ở thanh thiếu niên hiện nay, lớn lên trong môi trường tiếp xúc quá nhiều với mạng xã hội.
Nhà tâm lý học xã hội Hoa Kỳ Jonathan Haidt là một trong số các nhà nghiên cứu cảnh báo rằng việc sử dụng quá nhiều các phương tiện truyền thông xã hội là nguyên nhân chủ yếu làm suy giảm sức khỏe tâm thần của các cô gái tuổi mới lớn. Ông nói thêm: “Các cậu con trai cũng bị ảnh hưởng không kém, nhưng tỷ lệ trầm cảm và lo âu không cao bằng, và mức tăng kể từ năm 2011 cũng ít hơn so với các cô gái vào tuổi này.”
Tại sao giới tính lại là nguyên nhân to lớn cho sự khác biệt này? Haidt giải thích: “Instagram ra đời vào năm 2010. Sau đó thì tới sự xuất hiện của iPhone 4 – điện thoại thông minh đầu tiên sở hữu máy chụp hình. Đến năm 2012, Facebook đã mua lại Instagram, và đó cũng là năm mà cơ sở người dùng của họ bùng nổ. Đến năm 2015, việc các em gái 12 tuổi dành hàng tiếng đồng hồ mỗi ngày để chụp ảnh selfie, chỉnh sửa ảnh và đăng lên cho bạn bè, những đứa đang kèn cựa và cả ‘người qua đường’ bình luận đã trở nên quá đỗi bình thường. Rồi thì các em cũng dành hàng tiếng đồng hồ mỗi ngày để lướt coi ảnh của người khác, có thể là các cô nàng khác, hay những nữ minh tinh giàu sụ với thân hình hoàn mỹ và cuộc sống (có vẻ) xa hơn hơn các em rất nhiều.”
Vào năm 2020, Haidt đã công bố nghiên cứu cho thấy các cô gái dễ cảm thấy “sợ bị đứng ngoài” và mạng xã hội có khuynh hướng khuếch đại những cuộc gây hấn. Kể từ đó, ông càng tin tưởng vào mối tương quan.
Phương tiện truyền thông xã hội được thiết kế để gây nghiện. Thí dụ: với TikTok, các clip sẽ chạy tự động, dựa trên những gì thuật toán đã biết về chúng ta. Nhưng nó không chỉ đưa ra các clip có nội dung ‘hợp gu’ và thành kiến của chúng ta. Nó cũng thay đổi các nội dung để ta không biết điều gì sẽ xảy ra tiếp theo. Đây cũng chính là mánh khóe khiến các con nghiện cờ bạc không dứt ra được.
Một số mẹo để quay lại với sách
Nếu gặp khó khăn trong việc lựa chọn giữa điện thoại và sách, đây là một mẹo đơn giản đã được khoa học hành vi chứng minh. Để thay đổi hành vi, nó cũng giúp thay đổi môi trường của quý vị. Hãy thử mấy cách sau:
- Luôn mang theo sách, hoặc để sách ở những nơi thuận tiện quanh nhà.
- Lên lịch thời gian đọc sách trong ngày. Chỉ 20 phút là đủ để củng cố thói quen và đảm bảo ta thường xuyên tiếp xúc với sách.
- Nếu không thích cuốn sách này thì hãy thử cuốn khác. Đừng ép buộc bản thân phải đọc một cuốn sách mình không thích.
Dần dà bạn sẽ cảm thấy dễ chịu hơn – và cũng hãy chuẩn bị sẵn tinh thần để khi xin việc mà nhà tuyển dụng có hỏi bạn đang đọc những cuốn sách nào thì bạn đã có sẵn những cuốn sách gối đầu.
Nguyên Hòa tổng hợp
