Con rồng không phải là con vật có thực trong giới sinh vật mà chỉ là thần linh hư cấu, hình ảnh con rồng được tạo dựng bởi sự tổng hợp đặc trưng loài động vật theo óc tưởng tượng của con người, nên hình ảnh con rồng thay đổi ở mỗi bản vẽ và phức tạp:
Rồng giống hươu, đầu rồng có lúc giống lạc đà. Mắt rồng giống quỷ. Cổ rồng giống cổ rắn. Bụng rồng giống bụng con tằm. Vẩy rồng giống cá, vuốt rồng giống vuốt chim. Chân rồng giống chân hổ, có người lại cho là chân rồng giống chân rùa. Tai rồng giống tai trâu bò. Con rồng giống tất cả mọi chi tiết của nhiều loại động vật khác nhau, do đó, người ta quý trọng con rồng.
Có thuyết nhân chủng học cho rằng từ đời thượng cổ, người nguyên thủy yêu quý và sùng bái động vật và thực vật và dần dần coi những động vật và thực vật yêu mến đó là tổ tiên của mình, vì họ sống với chúng nhiều hơn nay. Mỗi thị tộc có vật tổ riêng của dòng giống mình, khi các thị tộc đánh nhau, thôn tính nhau, đồng hóa nhau thì có vật tổ hòa hợp. Vật tổ rồng là kết quả sự thôn tính và đồng hóa vật tổ “rắn“ với các vật tổ khác. (Theo giáo sư Phan Khoang diễn giải).
Theo tài liệu từ sách “Sơn Hải Kinh”, một pho sách cổ của người Trung Hoa viết ra cách nay 2500 năm, thì rồng là vật tổ của người Trung Hoa, ngày xa xưa đó, gọi là dân tộc Khương. Họ sống ở các tỉnh Cam Túc, Thanh Hải, Tứ Xuyên, họ sùng bái rồng vì nó rất đẹp và oai. Lâu ngày, các dân tộc ấy di cư đến vùng Trung Nguyên và chiến tranh với người Hạ. Từ đó rồng cũng trở thành vật tổ của người Hạ, rồi thành vật tổ của người Hung Nô và cả người Bách Việt, trong đó có dòng Lạc Việt, ở phương Nam, cũng coi rồng là vật tổ, là tổ tiên mình. Họ tự nhận là con cháu dòng dõi của rồng.
Theo sử liệu của cụ Trần Trọng Kim, thì vua Đế Minh là cháu ba đời của vua Thần Nông, đi tuần thú phương Nam, gặp một nàng tiên, lấy nhau, đẻ ra một người con trai thứ là Lộc Tục. Sau vua Đế Minh truyền ngôi cho con trai trưởng là Đế Nghi làm vua phương Bắc (bên Trung Hoa) và cho Lộc Tục làm vua phương Nam. Lộc Tục làm vua xưng là Kinh Dương Vương, Quốc hiệu là Xích Quỷ. Kinh Dương Vương làm vua nước Xích Quỷ khoảng gần 3000 năm trước tây lịch. Kinh Dương Vương lấy con gái Động Đình Quân là Long Nữ, sanh ra Sùng Lãm, sau Sùng Lãm nối ngôi vua, tức là Lạc Long Quân. Lạc Long Quân lấy bà Âu Cơ, sanh ra 100 người con, Lạc Long Quân và Âu Cơ chia tay vì Âu Cơ là dòng dõi thần tiên, đưa 50 con lên núi. Lạc Long Quân thuộc dòng dõi rồng, nên Lạc Long Quân nhận 50 con, đưa xuống Nam Hải. Sau Lạc Long Quân phong cho con trưởng làm vua nước Văn Lang, là một trong những nước gọi là Bách Việt. Người con trưởng vua Lạc Long Quân làm vua nước Văn Lang, xưng là Hùng Vương. Vua Hùng Vương kể là vua tổ của Việt Nam. Nước Việt Nam ta dựng nước từ đời vua Hùng Vương và theo truyền thuyết thần thoại, dân Nam là con rồng cháu tiên từ đó.
Lạc Long Quân và bà Âu Cơ với truyền thuyết dòng dõi con rồng cháu tiên là sử liệu gốc tích của người Việt Nam, thấy đẹp oai phong và cũng thấy có một điều linh ứng là lịch sử dựng nước gắn liền với một lịch sử chia cắt tự ngàn xưa.
Biểu hiệu của con rồng mang nhiều tính chất thần linh, thời xa xưa, rồng là biểu tượng thờ cúng của các thị tộc. Rồng cũng không phải là sinh vật có thực ngoài đời, chỉ là hư cấu, thần thoại nên tính cách khá phức tạp. Bạn đã bao giờ trông thấy con rồng chưa? Chưa bao giờ, nếu có thấy chỉ là trên các bản vẽ, hình tượng, hiện tượng và suy đoán. Thí dụ: nếu thấy mây đen cuồn cuộn trong cơn bão táp, hay cảnh ngập lụt, thác lũ đổ xuống, nước ghềnh cuồn cuộn, người ta bảo đó là thần rồng gây ra.
Rồng là loài đứng đầu trong «Long, Ly, Qui, Phụng» tất cả bộ tứ quý này. Sách xưa thường nói, “mây theo rồng”, có ý là rồng sinh sống ở dưới nước, nhưng cỡi mây ngũ sắc ngao du trên trời. Vậy nên gọi rồng là thần linh. Rồng còn là biểu hiệu của vua chúa, người ta gọi vua là mình rồng, mặt vua gọi là long nhan, giường vua nằm là long sàng. Tất cả đồ dùng nơi ở, áo quần vua đều trang trí bằng hình vẽ, hoa văn và hình tượng rồng. Rồng là cao sang, quý báu, thấy rồng hiện lên là điềm may mắn, phát tài. Khi gặp hạn hán, người nông dân tổ chức múa rồng để cầu mưa. Thấy rồng hiện ra là điềm may mắn, phước đức sắp tới.
Trong sách Đại Việt Sử Ký Toàn Thư (Ngô Sĩ Liên) quyển 2, có ghi rằng: Tháng 7 năm canh tuất (1010) vua Lý Thái Tổ từ thành Hoa Lư rời đô ra kinh thành Đại La, thì thấy có rồng vàng hiện lên bên cạnh thuyền ngự, do đó vua gọi kinh đô là Thăng Long Thành. Thành Thăng Long phát khởi từ đó. Ngô Thời Sĩ ghi trong sách sử rằng, đời vua Lý Nhân Tông, rồng vàng hiện ra rất nhiều lần, vua quan đương thời mừng rỡ coi là điềm lành, đất nước thái bình, sung túc.
Quan niệm về rồng là điềm lành, là thịnh vượng khởi đầu từ nhà Chu bên Trung Hoa, sau kết hợp với âm dương ngũ hành cho ra quan niệm vua chúa là giống rồng, con cháu rồng là tất cả những gì cao sang hưng thịnh, tài giỏi, phú quý. Chịu ảnh hưởng tư tưởng này, người Việt Nam quý trọng và thích mang tuổi rồng.
Mong rằng năm mão khó khăn đã qua đi, năm rồng, lại là năm Giáp Thìn, sẽ mang lại cho thế giới cho tất cả mọi người nhiều an lành, an khang và kiết tường, như ý.
Xúc xắc xúc xẻ
Nhà nào còn đèn còn lửa
Mở cửa cho chúng tôi vào
Bước lên giường cao, thấy con rồng ấp,
Bước xuống giường thấp, thấy con rồng chầu,
Bước ra đằng sau thấy nhà ngói lợp,
Trâu ông còn buộc, ngựa ông còn cầy,
Ông sống một trăm linh năm tuổi lẻ,
Vợ ông sinh đẻ,
Những con tốt lành,
Những con như tranh,
Những con như rối,
Xúc xắc xúc xẻ
Nhà nào còn đèn còn lửa
Mở cửa cho chúng tôi vào…
Paris, Tết Giáp Thìn, 2024
Chúc Thanh
