NGỪA SƯNG PHỔI PNEUMOCOCCUS
Đang mùa chích ngừa cúm, chúng ta rủ nhau đi chích ngừa, nhưng thường không để ý đến việc chích ngừa sưng phổi pneumococcus.
Cúm nguy hiểm chết người do những biến chứng của nó, trong đó biến chứng sưng phổi xảy ra nhiều nhất. (Siêu vi cúm rất dữ, làm tổn thương hệ thống hô hấp của ta, các vi trùng thừa cơ tấn công những chỗ tổn thương trong phổi gây sưng phổi.) Nếu sưng phổi xảy ra, nhiều phần sẽ do vi trùng Pneumococcus.
Nói chung, sưng phổi (pneumonia) gây do nhiều thứ lắm: vi trùng (bacteria), siêu vi trùng (virus), có khi ký sinh trùng (parasites), nấm (fungus). Nhưng trong cái đám vô lại có thể gây sưng phổi làm phiền ta đó, vi trùng Pneumococcus nổi tiếng nhất, thủ phạm của đa số các trường hợp sưng phổi.
Ở Mỹ không thôi, sưng phổi pneumococcus làm chết 40.000 người mỗi năm. Vi trùng Pneumococcus hay tấn công các vị cao niên.Những người đang mang sẵn các bệnh tim, phổi, hoặc bệnh khiến sức đề kháng của cơ thể suy giảm (như bệnh AIDS, bệnh thận kinh niên, tiểu đường, ...) cũng dễ bị sưng phổi pneumococcus.
Từ phổi, vi trùng Pneumococcus có thể vào máu, gây nhiễm trùng máu (bacteremia), rồi theo máu đến gieo họa nơi các cơ quan khác (màng óc, tim, khớp, ...). Viêm màng óc do vi trùng Pneumococcus cho tử vong rất cao (20-35%); nhiều người sống sót mang những dư chứng của căn bệnh suốt đời.
Hiện chích ngừa là một cách tốt để phòng bệnh gây do vi trùng Pneumococcus. Thuốc chích vào, kích thích cơ thể tạo những kháng thể (antibodies) giúp các tế bào bạch cầu, đội quân phòng vệ của ta, tiêu diệt vi trùng Pneumococcus dễ dàng và hữu hiệu hơn.
Thuốc ngừa bệnh do vi trùng Pneumococcus có lịch sử lâu đời, được sử dụng từ năm 1945. Song thời đó, thuốc bị người đời coi thường, vì cùng năm 1945, người ta tìm ra trụ sinh penicillin, và trường hợp sưng phổi pneumococcus nào, thần dược penicillin cũng trị sạch. Thế thì cần gì đến thuốc chích ngừa nhỉ, khi căn bệnh chữa quá dễ bằng trụ sinh! Nhưng nay đã khác xa rồi, thời thế đổi thay, vi trùng Pneumococcus đã khôn hơn, mạnh hơn, kháng lại nhiều trụ sinh, và phần khác, người ta cũng nhận thức rõ hơn các biến chứng nguy hiểm của căn bệnh. Vai trò của thuốc ngừa bệnh lại thành quan trọng.
Theo Viện Cao niên Quốc gia (National Institute of Aging), thuốc ngừa được tài trợ bởi chương trình Medicare, nhưng tính ra, rất nhiều vị có tuổi hoặc đang mang những bệnh nặng chưa chích ngừa.
Vi trùng Pneumococcus không phải chỉ có một con. Chúng rất đông, nhiều dòng, tuy cùng một giống. Thuốc ngừa bệnh do vi trùng pneumococcus chứa những chất lấy từ 23 dòng vi trùng Pneumococcus khác nhau.
Đa số người khỏe mạnh, 2-3 tuần sau khi chích ngừa, trong người sẽ có lượng kháng thể chúng ta cần (kết quả bảo vệ 85-95%). Các vị lớn tuổi và các vị đang đang mang một số bệnh kinh niên không tạo được kháng thể tốt như người còn trẻ khỏe, nên sự bảo vệ của thuốc có kém hơn. Trẻ em dưới 2 tuổi cũng thế.
Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Tật bệnh (Centers for Disease Control and Prevention) đề nghị các bác sĩ chích ngừa cho những vị thuộc các thành phần sau đây, có thể nguy đến tính mạng nếu bị nhiễm trùng pneumococcus:
- Người từ 65 tuổi trở lên, dù không có bệnh gì quan trọng.
- Người trẻ hơn, song đang mang các bệnh kinh niên như bệnh tim, bệnh phổi, thận, tiểu đường, AIDS, ung thư, v.v., hoặc người đang phải dùng những loại thuốc khiến sức đề kháng của cơ thể suy giảm, như thuốc Prednisone, các thuốc chống ung thư.
- Người có lá lách (spleen) đã cắt, hoặc lá lách bệnh, nên không làm việc bình thường (lá lách là cơ quan quan trọng tạo các kháng thể chống vi trùng Pneumococcus).
- Người đang ở trong những viện chăm sóc đặc biệt (như nursing homes), chung đụng với nhiều người khác.
- Người đã được thay ghép cơ quan (organ transplant recipients), chẳng hạn như thay ghép thận, tủy xương.
- Người mang bệnh gan kinh niên.
- Người hút thuốc lá, hay nghiện rượu nặng (aloholism).
Trên nguyên tắc, một mũi thuốc ngừa sẽ bảo vệ ta lâu dài, song những vị sau đây, vì sức đề kháng của cơ thể kém nhiều, nên được chích lại sau 5 năm (chỉ cần chích thêm 1 lần nữa thôi):
- Người không còn lá lách (hoặc lá lách bệnh, không làm việc đàng hoàng).
- Người bệnh thận, bệnh AIDS, ung thư.
- Người đang phải dùng những loại thuốc khiến sức đề kháng của cơ thể suy giảm.
- Người được thay ghép cơ quan, tủy xương.
- Các vị nay đến tuổi 65, lần chích trước, nếu có, đã quá 5 năm rồi.
Có thể chích ngừa bệnh do vi trùng Pneumococcus cùng lúc khi chích ngừa cúm, nhưng hai thuốc nên chích riêng biệt ra, ở hai chỗ khác nhau.
Sau khi chích ngừa, chừng 1/3 số người chích hơi đau, đỏ, sưng một chút nơi chỗ chích độ 1-2 ngày. Thỉnh thoảng có người đau, đỏ, sưng nhiều hơn, hoặc nóng sốt, nhức mỏi các bắp thịt.
Mùa này, chúng ta nhắc nhở nhau ngừa cúm, nhắc nhở luôn những vị cần tránh bệnh do vi trùng Pneumococcus đi chích ngừa, kẻo nguy hiểm vào mùa đông khi cúm tới. Các bác sĩ xem lại hồ sơ, cho vị bệnh nhân nào cần, chúng ta chích ngừa cúm một bên vai, vai kia chích ngừa Pneumococcus luôn một thể, rồi xoa tay thở phào nhẹ nhõm, về nhà ngủ yên. Còn lỡ bác sĩ có quên, vị nào cần chích ngừa, xin nhắc.
BÁC SĨ NGUYỄN VĂN ĐỨC
