Hỏi:
Mùa Hè đã đến, là mùa gia đình chúng tôi thường đi du lịch. Năm vừa rồi, mấy người trong gia đình tôi bị tiêu chảy cả tuần trong khi đang đi chơi làm cho chuyến đi mất vui rất nhiều. Xin cho biết có cách nào chữa hữu hiệu nhất trong trường hợp này? Và nhất là có cách nào để phòng?

Ðáp:
Tiêu chảy khi đi du lịch, theo một số thống kê của Mỹ, có thể ảnh hưởng đến khoảng 50 phần trăm những người đi du lịch đến các nước đang phát triển.

Bệnh thường gây ra bởi vi trùng. Nó cũng có thể gây ra bởi vi rút (virus) hay ký sinh trùng. Bệnh thường không trầm trọng lắm và có thể tự khỏi dù cho là không dùng thuốc để chữa trị. Tuy nhiên, nếu tiêu chảy ra quá nhiều nước và quá nhiều lần, cần chú ý để bù nước, nếu không cơ thể có thể bị thiếu nước, gây ra nhiều triệu chứng và biến chứng khác.

Thường thường thì tiêu chảy khi đi du lịch xảy ra trong vòng một, hai tuần đầu sau khi đến một địa điểm mới. (Có lẽ sau hai tuần, cơ thể đã có thời gian để “làm quen” với các vi trùng ở chỗ mới này).


Cách chữa tiêu chảy

Nếu bị nhẹ, ta có thể tự chữa bằng cách:

-Nghỉ ngơi nhiều hơn, và đổi sang ăn các chất lỏng nhẹ

-Bù nước đầy đủ là điều rất quan trọng.

-Tránh các chất làm mất thêm nước và muối như là cà phê và những chất có chứa chất caffeine như là coca cola, xá xị chẳng hạn.

-Nếu bị buồn nôn không uống được nước, ta có thể ngậm hoặc mút những miếng nước đá nhỏ.

-Khi đã cảm thấy đỡ hơn, nên bắt đầu chuyển từ từ sang các thức ăn đặc hơn, như cháo đặc, bột ngũ cốc quậy loãng rồi đặc hơn, rồi sang cơm nhão... rồi cuối cùng là các thức ăn đặc bình thường. Việc chuyển từ từ như vậy có thể giúp giảm bớt các cơn đau quặn bụng hoặc bao tử.

-Có thể giảm đau quặn bụng bằng cách chườm ấm ở chỗ bị đau quặn.

-Ta cũng có thể dùng các thuốc cầm tiêu chảy mua không cần toa bác sĩ, có bán ở các tiệm thuốc tây.

Bù nước có thể nói là điều quan trọng nhất khi bị tiêu chảy. Nếu bị nhẹ, ta có thể:

-Dùng nước súp, nước cháo, nước trái cây.

-Nên dùng xen kẽ các thức uống hơi mặn như súp, nước cà chua, với các thức uống ngọt như nước trái cây. Ðiều này giúp bù đủ các chất điện giải cho cơ thể.


Nếu bị tiêu chảy nặng, tức là khoảng trên 5 lần đi ra phân lỏng một ngày, ta nên dùng các dung dịch điện giải bù nước, ta có thể mua các dung dịch này ở các tiệm thuốc tây.

-Ngoài ra ta cũng có thể làm tại nhà bằng cách trong mỗi lít nước chín, sạch, pha thêm vào nửa muỗng cà phê muối, nửa muỗng cà phê chất bột tiêu (baking soda), và hai muỗng canh đường.

-Cần nhớ là các nước trái cây, nước súp... không chứa đúng nồng độ các chất điện giải cần được bù trong các trường hợp tiêu chảy nặng này.

Ðiều quan trọng là cần biết khi nào thì cần đi bác sĩ.

-Nên đi bác sĩ nếu tiêu chảy kéo dài hơn 48 tiếng đồng hồ và ta bị sốt trên 38.4 độ C (101 độ F)

-Nên đi bác sĩ ngay nếu thấy có chất nhầy hoặc máu trong phân.

Trẻ càng nhỏ thì càng nên cẩn thận và đi bác sĩ sớm hơn, nhất là nếu trẻ không chịu ăn uống và ta không thể bù nước bằng đường miệng tại nhà được.

Khi nào thì nên dùng trụ sinh để trị tiêu chảy? Khi nào không nên dùng?

Trong hầu hết các trường hợp, tiêu chảy thường khỏi trong vòng năm ba ngày mà không cần trụ sinh. Tuy nhiên, trụ sinh có thể giúp làm các triệu chứng thuyên giảm trong vòng một ngày. Do đó, khi đi du lịch, không có điều kiện chạy ra chạy vào nhà vệ sinh suốt ngày, ta có thể xin bác sĩ cho sẵn các thuốc kháng sinh trị tiêu chảy với các hướng dẫn về cách dùng.

Tuy nhiên, khi dùng cần chú ý thực hiện đúng các hướng dẫn bởi bác sĩ để dùng cho đúng thuốc, đúng chỗ.


Khi nào thì nên dùng thuốc cầm tiêu chảy? Khi nào không nên dùng?

Các thuốc cầm tiêu chảy như loperamide (Imodium), diphenoxylate (Lomotil) có thể giúp giảm các cơn tiêu chảy, và thường rất hữu ích khi đang đi du lịch. Ta có thể thử dùng nếu đi tiêu phân lỏng, không bị sốt, không có máu hay đàm nhớt trong phân. Các thuốc cầm này chỉ giúp làm giảm các cơn tiêu chảy chứ không trị dứt các cơn nhiễm trùng.

Không nên dùng các thuốc cầm tiêu chảy nếu sốt trên 38.4 độ C (khoảng 101 độ F), khi thấy các triệu chứng không thuyên giảm trong vòng 48 giờ, hoặc nếu trong phân có chất nhầy hoặc máu.


Cách phòng tiêu chảy khi đi du lịch
Một số điều có thể giúp phòng tiêu chảy khi đi du lịch:

-Không nên dùng nước đá, vì nước đá có thể được làm từ nước đã bị nhiễm trùng, và do đó sẽ gây ra tiêu chảy, dù là dùng với rượu, hay các loại nước đóng chai.

-Các loại nước đóng chai thường tương đối vô trùng. Tuy nhiên nên cẩn thận khi rót ra ly, vì ly có thể được rửa bằng nước không hợp vệ sinh. Tốt nhất là dùng các ống hút, cẩn thận nhất là ống hút sạch mới được lấy ra từ giấy bọc.

-Khi nấu sôi nước, nên để sôi ít nhất là năm phút.

-Nên ăn trái cây còn vỏ, và tự gọt vỏ để bảo đảm là trái cây không bị nhiễm bẩn.

-Cũng nên chú ý tránh sữa hoặc các chất làm từ sữa nếu không biết sữa có được vô trùng đúng cách hay chưa.

-Một số thuốc phòng tiêu chảy cũng có thể mua không cần toa tại các tiệm thuốc tây. Tuy nhiên cần chú ý đọc kỹ các hướng dẫn xem trong trường hợp nào thì có thể dùng, dùng như thế nào, và trong những trường hợp nào thì không nên dùng


Dĩ nhiên, giữ vệ sinh, dù có đi du lịch hay không, là những điều căn bản cần luôn áp dụng để phòng tiêu chảy:

-Rửa tay thường xuyên với nước sạch và xà phòng, ít nhất là 20 giây, đặc biệt là trước khi ăn, trước khi chuẩn bị thức ăn, và sau khi đi vệ sinh. (20 giây là thời gian hát bài “Happy birthday to you, happy birthday to you...” với một tốc độ vừa phải khoảng hai lần)

-Tránh ăn thịt tái, sống, tôm cá sống, thức ăn đã dọn ra hơn vài tiếng đồng hồ. Ta có thể phòng tiêu chảy do ngộ độc thực phẩm bằng cách này.

-Nếu bị đi tiêu chảy tái đi tái lại, nên cố chú ý xem các yếu tố nào có thể gây ra các cơn tiêu chảy đó, ví dụ như là một loại thuốc hay thức ăn nào đó. Sau đó, ta có thể tránh các cơn tiêu chảy đó bằng cách đơn giản là tránh các thứ gây ra các cơn tiêu chảy đó.


Khi nào thì nên dùng trụ sinh để ngừa tiêu chảy? Dùng như thế nào?

Cũng có thể dùng trụ sinh hàng ngày, trước khi bị tiêu chảy, để phòng tiêu chảy khi đi du lịch. Phương pháp này không công hiệu hoàn toàn, tuy nhiên cũng giảm được tỉ lệ bị tiêu chảy khá cao, tuy nhiên chỉ nên dùng khi được cố vấn từ bác sĩ (và dùng như vậy cũng khá tốn tiền).

Cần nhớ là các thuốc trụ sinh có thể có các tác dụng phụ, như gây ra dị ứng, làm da nhạy cảm hơn với ánh nắng mặt trời, và do đó dễ bị nám da hơn, hoặc làm tăng khả năng bị nhiễm nấm âm đạo...

Thường thì bác sĩ chú ý đến việc phòng tiêu chảy bằng trụ sinh hơn ở những người đi du lịch mà lại có những tình trạng sức khỏe dễ trở nên nguy hiểm hơn nếu bị tiêu chảy.

Có nhiều loại trụ sinh khác nhau có thể được dùng, tuy nhiên tất cả đều cần có toa và sự hướng dẫn của bác sĩ.

Thân mến

Bác Sĩ Nguyễn Trần Hoàng